مقالات تير ۱۴۰۱
در اطلاع ارزشمندی که ابن طاوس در فرج المهموم از ابن هيثم به دست می دهد شايد بتوان سندی يافت که ما برخلاف نظر استاد رشدی راشد دو ابن الهيثم درست هم زمان نداشته ايم بلکه تنها يک ابن الهيثم وجود داشته که هم اهل فلسفه بوده و هم رياضی دان و فيزيکدان؛ و در واقع او که از بصره بوده و بعدها در بغداد همو بعدا رهسپار مصر شده و در آنجا به خاک رفته است. البته ادله آقای راشد در جای...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۳۲
گرچه بنابر پژوهش های استوار تاريخی جای ترديدی نيست که جایی که اکنون نام جمهوری آذربايجان دارد در تاريخ اين منطقه اسامی ديگر داشته و کل آن آذربايجان خوانده نمی شده بلکه ارّان و .. بوده اما باز در اين هم ترديدی نيست که ارّان بخشی از پهنه سرزمينی ايران تاريخی است و اين منطقه پاره ای از ميدان زبان فارسی در طول تاريخ ايرانشهر بوده است. نظامی گنجوی، شاعر ملی ايران از...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۳۰
با اینکه چندین نوشته و کتاب از آرامش دوستدار تاکنون خوانده و يا آنها را به شکل طولی تورق کرده ام اما هيچ وقت انگيزه ای برای نقد آنها نداشته ام. به این دلیل که تأثیر کتاب ها و افکار او را محدود و زودگذر می دانم. يک دليلش آشنایی من با نسل جديد آشنايان و متخصصان فلسفه و تفکر غرب در ایران است. این نسل که در آنها متخصصان برجسته و زبان دان بسيار است به خوبی می توانند تاریخ...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۲۶
مطلع شدم نويسنده و محقق پر تلاش در زمينه ميراث شيعی، استاد سيد محمد حسين جلالي دار فانی را وداع گفت. شناسایی تعدادی از آثار مهم شيعی و نسخه های خطی و چاپ شماری از متون مهم و فهرست نويسی برای ادبيات شيعی از مهمترين مساهمت های او در زمينه تراث پژوهی بود. آثار آقای جلالی در زمينه اجازات و طبقات روات حديث و اسانيد کتاب های حديثی و به طور خاص مسانيد اهل بيت و نهج البلاغه...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۲۵
پاسخی به حاشيه جناب محمد پور به يادداشتی از من درباره مذهب فردوسی
آقای داريوش محمد پور مطالبی را در حاشيه يادداشت من (در فيسبوک) درباره مذهب فردوسی نوشته اند که قسمتی از آن را اينجا نقل و با چند سطر مختصر پاسخ می دهم:
"آن بخش مربوط به خرد و مطلق بودن خرد و جايگاه امام معصوم هم که نوشته‌اید باز دچار مشکلات متعدد است. نخستین مشکلش اين است که رويکرد تعلیمی نزاریان...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۲۳
برای اينکه متوجه شويد چه کار کارستانی کرده فردوسی عليه الرحمه در شاهنامه ماندگارش بايد اين کتاب را بخوانيد. ابوالفضل ميکالی، اديب برجسته و عضوی از خاندان ايرانی ميکال، همان خاندانی که با حسنک وزيرش (وزارت در اواخر پادشاهی محمود غزنوی) از رهگذر تاريخ بيهقی نيک آشناییم نويسنده اين کتاب است. او خود زمانی رياست شهر نيشابور را در دست داشت. منتخباتی است از اشعار شعرای...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۲۱
وقتی فردوسی، شاهنامه و پيش زمينه تاريخی سرايش آن را نشناسی آن وقت شاهنامه را در برابر اسلام و تمدن و فرهنگ اسلامی ارزيابی می کنی. حکماً چشم قزوينی و مينوی و زرياب و زرينکوب را دور ديده ای. نه عزير من! شاهنامه را فردوسی حکيمی مسلمان و مؤمن و شيعی مذهب سرود و از روايات "خداينامه" هایی بهره برد که کسانی مانند محمد بن جرير طبري، فقيه و مفسر بزرگ مسلمان آنها را حفظ کردند و...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۱۷
کتابی در تبيين مبانی مکتب اخلاقی مرحوم استاد علامه کرباسچيان، مؤسس مدرسه علوی (و همچنين مرحوم استاد رضا روزبه). نويسنده از شاگردان مرحوم علامه و سال ها استاد اخلاق در دبيرستان علوی بود. من يک سال در درس اخلاق ايشان در مدرسه شرکت می کردم. دو سال ديگر هم در درس های فيزيک و همچنين تعاليم دينی حاضر بودم. بيرون مدرسه هم مدت ها از محضر ايشان در دروس معارف استفاده کردم. اين...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۱۶
این کتاب اثر ارزشمندی است درباره فضائل حضرت امیر (ع) که اسانید مفیدی هم دارد. از آن دو نسخه کهن دست کم باقی است: یکی نسخه ای در استانبول که آن را در این یادداشت معرفی کرده ام: http://ansari.kateban.com/post/۱۷۸۶ و دیگری نسخه ای که زمانی در اختیار ابن طاوس و زمانی هم در کتابخانه خواجه محمد پارسا بوده و همینک در کتابخانه بیرونی تاشکند نگهداری می شود. هر دو نسخه را دیده ام و از آنها عکس...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۱۴
يکی از کارهای بايسته اين است که مجموعه احاديث اهل بيت (ع) در کتاب های ادبی به صورت يکجا گرد آيد. من سال ها پيش مجموعه رواياتی که در التذکرة الحمدونية ابن حمدون (قرن 6) روايت شده را در يک دفتر فراهم کردم که بنا بود آقای حسين درگاهی آن را منتشر کند. از سرنوشت آن کار اطلاع ندارم. در کنار اين کار، روايات اهل بيت (ع) در کتاب نثر الدر آبی هم خيلی مهم است. اصولا کتاب های ژانر...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۱۳
مدتی پيش فکر می کردم چطور می توان در اين هياهوی سياست زدگی و آشفته بازار تحريف از فرهنگ گفت و از اسلام فرهنگی و مدنی و تمدنی: سهم اسلام در شکوفایی تمدن ایرانی و پيوستگی و تداوم تاريخی آن و از سهم ايران و ايرانی گفت در تمدن اسلامی. بر اين باورم که تا اسلام هست ايران هست و تا ايران هست اسلام هم هست. ايران برای قرن ها نقطه محوری تمدن تاريخی اسلام بود؛ تمدنی که به حق...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۱۳
اشکال اصلی نظریه ایرانشهری سيد جواد طباطبایی که بارها نوشته ام این است که "سلطان اسلامیِ" حکومت های تغلب را با شاهنشاه ساسانی خلط می کند. نظریه دین و دولت منسوب به اردشیر در دوره اسلامی استفاده شد منتهی به صورتی تحریف شده. خلفای عباسی هم از آن استفاده می کردند. این مخصوص آل بویه و سلاجقه نبود. اما آنچه همه آنها استفاده کردند فقط صورتی تحریف شده بود از نظریه دوران...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۱۲
مجموعه شش جلسه بررسی تحليلی حادثه کربلا بر اساس اسناد و مدارک تاريخی و تحليل وضعيت حجاز و کوفه در دوران معاويه و همچنين بر اساس مفاد صلحنامه ام مجتبی (ع). در اين شش جلسه (در حدود دوازده ساعت) ضمن بررسی منابع تاريخی حادثه کربلا، اين موضوعات بررسی شد: بررسی تحليل های مختلف درباره حادثه عاشوراء. تحليل رويکردهای منابع تاريخی شيعه و سنی در اين زمينه و تأثير آن بر روی...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۱۱
هذا ما نشرته سابقا وقبل ثلاث سنوات تقريبا حول مخطوطة في علم الکلام موجودة بمکتبة آمبروزيانا وزعم سابقا بأنها لأبي طالب الهاروني وفي الحقيقة ليست له وقلت هناک بأن الکتاب أيضاً ليس کتاب المدخل لابن شروين کما زعمته أنا سابقا. فالکتاب يمکن أن يکون من قلم الصاحب بن عباد؟ لا أدري وعلی کل حال الکتاب قيد التحقيق الآن
https://ansari.kateban.com/post/3488
تحقيق نصّ کتاب في علم...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۰۹
اين آخر نسخه منسوب به ابن طاووس در کتابخانه لايدن است. وستنفلد و شماری ديگر از محققان روی اين نسخه کار کرده اند. اين نسخه ربطی به ابن طاووس ندارد و از نام او فقط استفاده شده و کمی هم از متن لهوف او. بايد يک تحقيق جامع صورت گيرد و تمامی اين نسخه های منسوب به ابومخنف مورد مقايسه قرار گيرد و تمايزها بررسی شود. آنچه مسلم است قسمتی از آنچه در اين نسخه ها آمده قديمی است و در...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۰۷
يکی از منابع کهن در مقتل الحسين (ع) کتاب مقاتل الطالبيين ابو الفرج اصفهانی است. در اين کتاب او از روايات و سنت های مختلف مقتل الحسين استفاده کرده و از جمله از مقتل الحسين نصر بن مزاحم. هم ابو الفرج و هم نصر بن مزاحم زيدی مذهب بودند. متأسفانه تاکنون تصحيح دقيقی از کتاب مقاتل به دست داده نشده. نسخه ای از اين کتاب در کتابخانه مجلس هست که نسخه خوب و نسبتا قديمی است. نسخه...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۳۸
آنچه در نسخه های مختلف و از جمله در کتابخانه مجلس به نام رسائل ابن عميد هست البته در اصالتشان ترديدهایی جدی هست. ابن عميد يکی از بزرگترين دانشمندان و ادبای عصر خود بود و علاوه بر علوم ادب در ساير دانش ها و به ويژه در فلسفه ارسطویی و علوم دقيقه از دانشمندان طراز اول عصرش قلمداد می شد. او دانشمند و وزير امامی مذهب حکومت آل بويه و اصلا از قم بود و تحصيلات اوليه اش را...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۳۷
از کتاب هایی که بايد از نو تصحيح شود کتاب صفين تأليف نصر بن مزاحم است. عبد السلام هارون که اين کتاب را در قاهره منتشر کرد دو نسخه را اساس طبع خود قرار داد: يکی چاپ سنگی طهران را و ديگری منقولات نسبتا کاملی از اين کتاب در شرح ابن ابی الحديد. آن زمان او موفق نشد نسخه ای خطی از اين کتاب را پيدا کند. الآن نمی دانم آيا نسخه ای از اين کتاب در فهارسی ثبت شده يا نه. اما خود من...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۳۴
قال شمس الدين ابن المحب الصامت (٧١٢ هـ - ٧٨٩ هـ) في کتابه صفات رب العالمين عن القلانسي:
ذكر أبو العباس القلانسي المتكلم في رده على البلخي الكعبي المعتزلي قال: ثم يقال: له مما يُنكر أن يكون: إنما اشتد غضب الله عليهم، لأنهم سألوا الرؤية على طريق الاستخفاف بنبيهم صلى الله عليه، وبما نسب لهم من الدلالة على وحدانيته، لا لأنهم سألوه الرؤية. وما (يُنكر) أيضا، أن يكون:...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۳۳
ابن العربي مالکی، فقيه مالکی و اشعری مذهب معروف اندلسی در کتاب سراج المريدين خود (3/ 337 تا 340) گزارشی درباره خواجه نظام الملک و وزارت او به دست می دهد که می تواند نشان دهد يک فقيه و عالم سنتگرای معاصر خواجه که به بغداد هم سفر کرده بود چه تصويری از او و دوران وزارتش داشته؛ تصويری که خواجه را در مقام حامی مذهب و فقيهان قرار می...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۳۲
قابوس بن وشمگير رساله ای داشته درباره سه خليفه نخستين و همچنين حضرت امير (ع) که در آن بر طريقتی خلاف مذهب تشيع مسائل را به بحث گذاشته بود. "امّا سيّد ابو الحسين بديلمان خلق را دعوت كرد جملهء گيل و ديلم اجابت فرمودند و فصلى است قابوس شمس المعالى را در تفضيل عمر و ابو بكر و عثمان و امير المؤمنين على ، داد بلاغت و فصاحت در آن رسالت داده چنان كه شيوهء ترسّل قابوس بود ، اين...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۳۱
برخی تشکيکاتی بر صحت انتساب اين کتاب به اسکافي دارند. در نوشته ای (در کاتبان: https://ansari.kateban.com/post/1224) نشان داده ام که نمی توان در صحت اين انتساب ترديد کرد. از اين کتاب يک نسخه در کتابخانه مرحوم علامه روضاتي موجود است که عکسی از آن را در اختيار دارم. يکی دو نسخه ای هم در کتابخانه های يمن دارد. کتابخانه آية الله مرعشی هم دو نسخه از اين کتاب دارد. مرحوم علامه محمد باقر...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۲۸
درباره هويت اين کتاب و برخی ملاحظات درباره آن در فرسته بعدی خواهم نوشت. منتهی اينجا لازم می دانم اين نکته را علی رغم اينکه نه محقق کتاب و نه آقای موسوی بروجردی که کتاب به کمک ايشان منتشر شده در مقدمه های خود متذکر نشده اند عرض کنم: نسخه منحصر به فرد اين کتاب متعلق به استاد محمود فاضل بود و بعدا به کتابخانه دانشکده الهيات مشهد منتقل شد (من بيست و اندی سال قبل به کمک...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۲۵
https://twitter.com/jafarian1964/status/1516412287564791825?cxt=HHwWooCy1Z68sIsqAAAA
من با اين 👆تحليل دوست قديم آقای جعفريان باور ندارم و آن را نادرست می دانم. گويا ايشان در اين نظر تحت تأثير ديدگاه های نادرست محمد عابد الجابری قرار گرفته اند. متأسفانه کوربن از يک سو و جابری از ديگر سو در دو دهه اخير درک ما را از تاريخ تفکر در ايران و اسلام مخدوش کرده اند. من سعی می کنم در بحث هایی که سه شنبه شب ها با...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۲۴
حدود تاريخی ايرانشهر در گزارش فارسنامه ابن البلخي، نوشته شده حدود نهصد سال پيش
فارسنامه ابن بلخى،ص 241 تا 242
... و در جمله، آيين بارگاه انوشروان، آن بود كى از دست راست تخت او كرسى زر نهاده بود و از دست چپ، و پس، همچنين، كرسىهای زر نهاده بود و ازين سه كرسى، يكى جاى ملك صين بودى و ديگر جاى ملك روم بودى و سه ديگر جاى ملك خزر بودى، كى چون به بارگاه او آمدندى، برين...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۲۲
فالفرس أمة حد بلادها الجبال من الماهات وغيرها وآذربيجان الى ما يلي بلاد أرمينية وأرّان والبيلقان الى دربند وهو الباب والأبواب والري وطبرستان والمسقط والشابران وجرجان وابرشهر، وهي نيسابور، وهراة ومرو وغير ذلك من بلاد خراسان وسجستان وكرمان وفارس والأهواز، وما اتصل بذلك من أرض الأعاجم في هذا الوقت وكل هذه البلاد كانت مملكة واحدة ملكها ملك واحد ولسانها واحد،...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۲۲
در يک سخنرانی گويا تازه ای از آقای دکتر عبد الکريم سروش ديدم در سياق بحث از رؤياهای رسولانه ايشان آيه شريف قرآن: وَطَلْحٍ مَنْضُودٍ [ الواقعة : 29 ] را با قرائت شاذّ: "وطلع منضود" قرائت کردند و بعد طلع را به معنای موز دانستند و اظهار کردند که: اينجا طلع درست است که به معنای موز است و نه طلح که به معنای شکوفه است. به نظرم مطالب در ذهن ايشان با هم آميخته شده. سابقه مباحث...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۱۹
تاريخ نگارش درباره اهل بيت (ع) و اظهار مودت و عشق به خاندان پيامبر در قالب نثر و نظم؛ عربی و يا فارسی به همان سده های اول قمری باز می گردد. در اين ميان اهل سنت ايران از دير باز در خراسان و ديگر نقاط ايران از پيشگامان تدوين کتاب درباره اهل بيت و غدير و فضائل امام علی (ع) بوده اند؛ چه به صورت فصلی از کتاب های جامع تر و چه به شکل مستقل. اگر امروز ما، چه شيعه و چه سنی مذهب...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۱۹
مناسبت های مذهبی و دينی مانند عيد سعيد غدير و به ويژه دهه محرم و عاشورای حسينی را عموم مردم به گواهی تجربه تاريخی مان با همه تنوع های فکری و فرهنگی و مذهبی محترم می شمارند و به سنت های هر کدام پايبندند. مذهبی باشی و يا خيلی تقيد مذهبی نداشته باشی فرقی نمی کند دهه محرم که فرا می رسد و مراسم تاسوعاء و عاشورای حسينی، و يا در طی شب های قدر ماه مبارک می بينيد که مردم از...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۱۸
من قبلا به مناسبتی از اينکه استاد محمد مجتهد شبستری کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» (نوشته آقای ترکاشوند) را ستوده و فرموده بودند نويسنده مدعای خود را "با استناد‌های قابل توجه تاریخی اثبات می‌کند". اظهار تعجب کردم. البته من کتاب را آن زمان و حتی تا الآن نخوانده ام. آيا اين نويسنده متخصص در رشته تاريخ و سيره است؟ نمی دانم. منتهی قبلا در سايت های مجازی ديده بودم که در...
جمعه ۳۱ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۱۷
در کتاب های فقهی درست است که از ابن ابی عقیل و ابن جنید به قدیمین تعبیر می شود و در مواردی آرای فقهی آن دو شبیه هم است اما آرای فقهی آنان در بسیاری موارد هم با هم فرق می کند و اصطلاح " قدیمین" تنها یک اشاره قراردادی است به آن دو و نه نشان دهنده قرابت فکری و فقهی آنان. با این وصف آقای مدرسی در مقدمه ای بر فقه شیعه این دو نفر را در کنار هم قرار داده و به نظرم این کار درست...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۱۴
یکی از وظائفی که یک مؤرخ در عرصه مطالعات تاریخ ادیان و مذاهب باید انجام دهد تشخیص و تمایز اخباری پر تعدادی است که حاصل نوعی شایعات و از جنس آن است با اخباری که گرچه از جنس اخبار به اصطلاح "آحاد" است اما ماهیت واقع نماتری در مراتب مختلف خود دارد. از نقطه نظر فقهی، اصولیان بحث های زیادی درباره اخبار آحاد و متواتر و یا شهرت ها و اجماعات کرده اند و شرایط آنها را بررسیده...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۱۰
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/473462/
مقاله بالا👆 از نوشته های شادروان استاد دکتر عباس زرياب خویی است که نخستين بار در مجله تحقيقات اسلامی منتشر شد. اين مقاله سال 66 منتشر شد. در مجلد دوم دائرة المعارف بزرگ اسلامی مدخل ابراهيم نظّام به قلم استاد است. مجلد دوم دائرة المعارف بعد از سال 66 منتشر شد. من نمی دانم استاد زرياب چه زمانی اين مدخل را برای مرکز دائرة المعارف نوشته اند؟...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۶
حال که کتاب بالا را معرفی کردم مناسب است اين را هم بگويم که مقدمه اين کتاب را مرحوم استاد ما آقای دانش پژوه نوشتند و در آن معرفی جالبی دارند درباره نوشته های علمای اهل سنت و شيعه در شرح احوال دوازده امام. همينجا استاد دانش پژوه با اشاره به عنوان "سنيان دوازده امامی" چندين کتاب را در اين زمينه معرفی می کنند. در فرهنگ ايران زمين هم استاد دانش پژوه به مناسبت معرفی...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۵
همانطور که می دانيم نظر برخی از بزرگترين فقهای معاصر بر نفی مطلق اعتبار تفسير موسوم به عسکري است. من در دو مقاله در سال های گذشته نشان دادم که اين تفسير ريشه اش چيست و چگونه در سده ششم قمری بر اساس يک متن و هسته اوليه حجم آن چند برابر شد و برای آن مقدمه ای و اسنادی "ترکيبی" و با استفاده از شيوه "تعويض سند" هم علاوه بر متن ترتيب داده شد. برخی از محققين علم رجال که...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۴
کتابی که سرکار خانم پروفسور Louise Marlow درباره سياستنامه نويسی در دوره سامانيان در دو جلد منتشر کرده است (Counsel for Kings: Wisdom and Politics in Tenth-Century Iran) از نمونه های بسيار خوب پژوهش در حوزه مطالعات تاريخ انديشه سياسی در ایران اسلامی است؛ و به ویژه در زمينه تأثیرات اندیشه سیاسی ساسانی و پیشا اسلامی بر دوره اسلامی. نویسنده در این کتاب دو جلدی به تحلیل دقيق و تفصيلی کتاب نصیحة...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۳
افراط گرایی دينی نه تنها انحراف از مسير تاريخی تمدن اسلامی است بلکه با مبانی شريعت و فقه هم سازگار نیست. عموم تئوری پردازان گروه های افراطی تحصيلات دينی و فقهی نداشته و ندارند. مشکل آنان حذف تاريخ و گسست با "سنت" است و نه بازگشت به آن. فقه همواره دانشی بوده که در آن تعامل "نص" و "تاريخ" و تجديد فهم دينی از متون ظهور و بروز داشته. بروز مستمر مکاتب متفاوت فقهی و بحث های...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۲
اين رسم بدی است که برخی حواشی تفصيلی بر متون قدمایی می نويسند و درست اين حواشی را در پاورقی متن ها قرار می دهند. به نظرم اين کار احيای متن نيست؛ از بين بردن متن و نوعی بی احترامی به نويسنده متن است. حواشی متن بايد حداقلی باشد؛ تنها شامل سازواره انتقادی و ارجاع به آيات قرآن و اشعار و احتمالا اگر نامی تاريخی و يا جغرافيایی در متن آمده که در اين فرض بايد در حد نيم سطری...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۰
کتاب النهاية في شرح الهداية تأليف حسام الدين السغناقي (د. ٧١٤ ق) نقل می کند که: ...حَتَّى إِنَّ وَاحِداً مِنْ أَهْلِ الْأَهْوَاءِ، فِي زَمَانِ الشَّيْخِ الْإِمَامِ الْجَلِيلِ أَبِي بَكْرٍ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَضْلِ -رحمه الله-كَتَبَ فَتْوَى وَبَعَثَهَا إِلَيْهِ، أَنَّ الصِّبْيَانَ فِي زَمَانِنَا، شَقَّ عَلَيْهِمُ التَّعَلُّمُ بِلُغَةِ الْعَرَبِيَّةِ،...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۵۲
وأبو حَنِيفَةَ -رحمه الله- اسْتَدَلَّ بِمَا رُوِيَ أَنَّ الفُرسَ كَتَبُوا إِلَى سَلَمَانَ أَنْ يَكْتُبَ لَهُمُ الْفَاتِحَةَ بِالْفَارِسِيَّةِ، فَكَتَبَ [بِالْفَارِسِيَّةِ] بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ (بنام يزدان بخشا وندي نجشا وندكر) (بنام يزدان بخشاينده [...]) فَكَانُوا يَقْرَؤُوا ذَلِكَ فِي الصَّلَاةِ؛ حَتَّى لَانَتْ أَلْسِنَتُهُمْ...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۵۱
قبل از اينکه به اين پرسش پاسخ دهيم خوب است چند تکه از عبارات زندگینامه خودنوشت ابن سينا را با هم مرور کنيم:
1- كان والدي رجلا من أهل بلخ، وانتقل منها إلى بخارى في أيام الأمير نوح بن منصور، واشتغل بالتصرف. وتولى العمل في أثناء أيامه بقرية من ضياع بخارى يقال لها خَرْمَيْثَن وهي من أمهات القرى بتلك الناحية ، وبقربها قرية يقال لها أفْشَنَة ، فتروج أبي منها بوالدتي...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۲۴
اين شرح که نسخه سده هفتم آن در کتابخانه چستربيتی به شماره 5099 موجود است تأليفی است از يکی از عالمان خاندان امامی مذهب ابوالعزّ قويقي در حله. اساس شرح بر شرح ضياء الشهاب قطب راوندي است و در آن نويسنده مطالبی را بدان افزوده و از جمله مباحثی کلامی و اصولی: اشاره به کتاب ذريعه مرتضی و عدة شيخ و همچنين برخی آرای قاضي عبد الجبّار و ابوالحسين بصري. شرح احوال شخصی از افراد...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۲۴
متأسفانه چند سالی است که در فضای فارسی زبان با يک امری ناپسند مواجهيم که من آن را "ذوق زدگی در امر پژوهش تاريخی" می نامم. الآن حدود دويست سال است که پژوهش های تاريخی و فيلولوژيک و متنی در غرب در خصوص اسلام و منابع اسلامی و تاريخ و جغرافيای جهان اسلام در جريان است. تاريخ اسلامشناسی (شرقشناسی) در غرب فراز و نشيب بسيار داشته و مکاتب و رويکردهای مختلفی را تجربه کرده...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۱۰
1) اهل سنت افغانستان از حنفيان اند. حنفی ها به دلايل مختلف بيشترين قرابت را از لحاظ کلامی با شيعه داشته اند. در سده های نخستين بيشتر حنفی ها يا معتزلی بودند و يا بر مذهبی نزديک به مرجيان جهمی. اين مذاهب از نقطه نظر توحيد تنزيهی به شيعه بسيار نزديکند.
2) در سده های بعدی هم حنفی ها مذهب ماتريدی را پذيرا شدند. ماتريدی ها از نقطه نظر کلامی نسبت به اشاعره به شيعه...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۰۹
1) از نمونه هایی که نشان می دهد فقه حنفی در محيط زبان فارسی و نه مثلا زبان ترکی رشد کرد و تدوين شد کتاب مهم المبسوط سرخسی است که از بزرگترين کتاب های فقه حنفی است و نويسنده اش (قرن پنجم) در شمار مهمترين فقهای احناف در طول تاريخ است. او در اين کتاب مکرر حکم مواردی که در ابواب مختلف عبادات، معاملات و يا عقود و ايقاعات فارسی (در کنار زبان عربی) به کار گرفته شود را بيان...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۰۸
مؤسسه کتاب شناسی شیعه که زير نظر دانشمند محقق دقيق النظر جناب آقای رضا مختاری کار می کند در اين چند سال که از تأسيس آن می گذرد کارهای مهمی منتشر کرده و يا در دست انتشار دارد. علاوه بر پروژه بزرگ تصحيح و باز نشر کتاب اعيان الشيعة و پروژه مهم گردآوری متون اجازات علمی شيعه، سری کتاب هایی که درباره معرفی عالمان طراز اول شيعی تاکنون منتشر کرده بسيار مفيدند و من تاکنون...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۰۶
اين چند روز به مناسبت کار روی کتابی از يک فقيه معتزلی مذهب که شامل کلماتی است خوارزمی مقاله ای بلند و بسيار مفيد می خواندم از استاد احسان يارشاطر درباره هنينگ، استاد نامدار ايرانشناسی و سهم مهم او در بازشناسی زبان های قديم ايرانی (و از جمله سغدی و خوارزمی) و مطالعات عصر ساسانی و مانوی. اين مقاله را قبلا نخوانده بودم. از نوشته های بسيار خوب و مفيد يارشاطر است....
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۰۴
از بهترين ايام عمر من در سی سال گذشته دوره ای بود که با مرکز نشر دانشگاهی همکاری می کردم و مقالاتی برای مجلات نشر دانش و معارف می نوشتم. اين همه البته به لطف دو استاد دانشمند ممکن بود: يکی دکتر نصرالله پورجوادی که همواره مشوق من بود در نوشتن مقالات و نهايت همکاری، لطف و خطاپوشی را داشت تا آن مقالات منتشر شود. دوم: استاد دانشمندم آقای دکتر حسين معصومی همدانی....
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۰۳
نکته اول: آقای دکتر سروش از ميان نقدهای متعددی که به سخنان اخير ايشان درباره "دين و قدرت" تاکنون منتشر کرده ام ترجيح داده اند به نوشته ای کوتاه و چند سطری پاسخ دهند که تنها بحثی حاشیه ای بود در ارتباط با اين مباحث. آقای سروش در واکنش به آن يادداشت کوتاه ابراز داشته اند که مباحث ايشان در سخنان و آثار متفکران و روشنفکران عرب سابقه ندارد و در اين ميان از عبد المجيد...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۰۲
شريف مرتضی در نوشته کوتاهی (نک: رسائل، 3/ 123 تا 124) توضیحی درباره کلماتی منسوب به حضرت امير (ع) ارائه می دهد که می دانيم از ديگر سو برادرش شريف رضي آن را به عنوان خطبه 80 نهج البلاغة ثبت کرده است. در هر دو منبع گفته شده که اين کلام درست بعد از جنگ جمل ابراز شده (وروي عن أمير المؤمنين عليه السلام أنه قال بعد فراغه من حرب الجمل، نک: مرتضی، همانجا؛ ومن خطبة له عليه السلام...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۰۰
در خبرها خواندم خير الدين حسيب ديروز دار فانی را وداع گفت. او مؤسس و رئيس مركز دراسات الوحدة العربية (بيروت) بود. کسانی که اوضاع فرهنگی و سياسی جهان عرب را دنبال می کنند او را به خوبی می شناسند. من خود دست کم سی سالی هست با آثار اين مرکز آشنایی دارم. به ويژه آنچه در فاصله سال های 1990 تا 2009 منتشر کرده است را معمولا دنبال می کردم و ديده ام. محمد عابد الجابري و بسياری...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۴:۵۹
از ذيل تاريخ بغداد تأليف ابن نجار دو قسمت همچنان منتشر نشده: يک قسمت در بخش نسخه های خطی کتابخانه پرينستون موجود است. بخش ديگر را برای نخستين بار من در کتابخانه وين شناسایی کردم. مطالبی برای مقدمه چاپ فاکسيميله آن هم آماده شد که البته انتشار آن ممکن نشد. مناسب است اين دو بخش تصحيح و منتشر شوند. شرح حال شماری از علمای شيعه به شکل انحصاری در ذيل ابن نجار آمده و از...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۴:۵۹
آقای مکدرموت در انتساب اين کتاب به شيخ مفيد ترديد کرده. برخی از دلائلی که او در اين زمينه ارائه می دهد به نظر من درست است. من برخی دلائل ديگر هم برای رد اين انتساب دارم. گو اينکه حضرت آقای سيد محمد رضا جلالی اين کتاب را با نام شيخ مفيد منتشر کرده و از مقدمه ايشان معلوم است که در انتساب اين کتاب به شيخ مفید تردیدی ندارند. برخلاف نظر مکدرموت، نام اين کتاب در سياهه...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۴:۵۸
عمده نسخه های خطی کتاب اوائل المقالات شيخ مفيد بسيار متأخرند و تاکنون هر بار که اين کتاب منتشر شده مشکلات اصلی متن مورد معالجه و دقت قرار نگرفته. از ميان نسخه های کتاب تا آنجا که می دانم نسخه ای که در کتابخانه مرحوم آية الله سيد احمد زنجانی موجود بوده بر اساس نسخه کهنی نوشته شده. متأسفانه من به اين نسخه دسترسی ندارم. با اين وصف به نظر می رسد که مشکلات نسخه های خطی...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۴:۵۷
خواجه نصیر اگر مهمترین دانشمند تمام ادوار تاریخ ایران نباشد که به نظر من هست شایسته است تنها در کنار دو نام ابن سینا و ابو ریحان، هر سه به عنوان دانشمندترین علمای ایران در تاریخ نامش بر فراز نشیند. حسين معصومی همدانی وقتی نوشت که به يک اعتبار خواجه نصير آخرين دانشمند بزرگ تاريخ جهان اسلام است. حق با او بود. متأسفانه ما تاکنون تلاش قابل توجهی برای شناخت و...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۴:۵۷
کتاب کنز الفوائد کراجکي از آثار ارزشمند در علم کلام و عقايد و معارف شيعی امامی است. چاپ سنگی قديم آن به مراتب بهتر از چاپ عبد الله نعمه است. متأسفانه در چاپ عبد الله نعمه که همينک بيشتر مورد استناد قرار می گيرد تحريفات و حذف و اشتباهات و سقطات بسياری ديده می شود و در واقع کتاب به صورت محرفی منتشر شده. ضرورت دارد اين کتاب از نو بر اساس نسخه کهنه سال آستان قدس به...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۴:۵۶
از کتاب بشارة المصطفی تأليف عماد الدين طبري به گزارش مرحوم طباطبایی نسخه ای در مکتبه امير المؤمنين (ع) در نجف موجود است از سده ششم و متعلق به عصر مؤلف. مناسب است اين نسخه برای چاپ تازه ای از متن اين کتاب و به منظور ارائه تصحيحی انتقادی مورد استفاده قرار گيرد. سندهای اين کتاب از لحاظ تاريخی ارزشمند است و به ويژه روایتی کهن از بخش هایی از امالی شيخ را در مطاوی خود...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۴:۵۵
من در دو يادداشت پيش از اين نوشتم که ابن سينا اگر در شرح حال خود از اين سخن می گويد که گاهی در نيمه شب ها برای مقابله با خواب و يا ضعفش و به منظور بازيافتن قوتی برای ادامه مطالعه و نوشتن قدحی از شراب بر می گرفته و می نوشيده (فمهما غلبني النوم أو شعرت بضعف عدلت إلى شرب قدح من الشراب ريثما تعود اليّ قوتي، ثم أرجع إلى القراءة) مقصود خمر نيست؛ بلکه نبيذ است. نمونه ای هم...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۳:۵۷
يکی از خوانندگان اين کانال از من درباره تفاوت اين دو پرسيد و به همين سبب اينجا چند سطری درباره آن توضيح داده می شود: مؤسسه مطالعات پيشرفته پرینستون کاملاً مستقل از دانشگاه پرینستون است و چهار مدرسه دارد با عناوین ریاضی، علوم طبیعی، تاریخ و همچنین مدرسه علوم اجتماعی. این مؤسسه از مهمترین و شناخته شده ترين مؤسسات علمی و دانشگاهی آمریکاست و اعتبار آکادميک آن...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۳:۵۳
من از سال 1366 شمسی با اين مرکز همکاری ام را آغاز کردم. در آغاز به شکل محدود و هفته ای يک روز. بعدا از اواخر سال 67 حضورم بيشتر شد. اول در بخش پرونده های علمی بودم. بعدا چند سالی با بخش کتابشناسی و نسخه شناسی همکاری کردم. بعد از آن چند سال ويراستار بخش فقه، علوم قرآنی و حديث بودم. يکی دو سال هم مسئول بخش حديث بودم و آن زمان به سنت آن سال ها عضو هيئت عالی علمی آنجا شدم. گمان...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۳:۵۱
آقايان حسين مدرسی و احمد پاکتچی به ترتيب در کتاب های مقدمه ای بر فقه شيعه و مکاتب فقه امامی ايران موضع قطب راوندی را نسبت به خبر واحد موضع مخالف با حجيت آن قلم داده اند. آقای پاکتچی با تحليلی از چند بخش از کتاب فقه القرآن، قطب راوندي را در واقع ناقد مکتب شيخ می داند. اين ديدگاه درست نيست. درست است که قطب راوندي در فقه القرآن در چند جا حجيت خبر واحد را رد می کند منتهی...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۳:۵۰
افراط گرایی دينی نه تنها انحراف از مسير تاريخی تمدن اسلامی است بلکه با مبانی شريعت و فقه هم سازگار نیست. عموم تئوری پردازان گروه های افراطی تحصيلات دينی و فقهی نداشته و ندارند. مشکل آنان حذف تاريخ و گسست با "سنت" است و نه بازگشت به آن. فقه همواره دانشی بوده که در آن تعامل "نص" و "تاريخ" و تجديد فهم دينی از متون ظهور و بروز داشته. بروز مستمر مکاتب متفاوت فقهی و بحث های...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۳:۴۸
ما قبلا در مجموعه يادداشت های مربوط به تاريخ تکفير در اسلام نوشتيم که اساسا تکفير نيازمند وجود نهادی رسمی برای تعريف ايمان و کفر است و به همين دليل هيچگاه تکفير پديده شايعی در تاريخ اسلام نبوده؛ چرا که ما در اسلام نهاد مستقل دين که ارتودکسی دينی را به شکل انحصاری نمايندگی کند نداريم. در اينجا اين نکته را بايد بيافزايم که طبق نظر متکلمان و فقيهان تکفير "معيّن"...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۳:۴۷
فارغ از زمينه ها و اسباب اجتماعی، اقتصادی و سياسی بروز خشونت های دينی و مذهبی در جوامع اسلامی و همچنين در جوامع مسلمان در غرب آنچه مسلم است اين است که بر عالمان و روشنفکران مسلمان نه تنها به عنوان وظيفه ای اجتماعی و تعهدی اخلاقی بلکه به عنوان وظيفه ای دينی است که در راستای زدودن ريشه ها و مبانی فکری افراط گرایی دينی و قرائت های معطوف به خشونت و افراط گری از دين...
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۳:۴۶
کتاب مقتل الحسين، تأليف عالم حنفی و معتزلی خوارزم در سده ششم قمری، خطيب خوارزمي. او شاگرد برجسته زمخشري بود و در خوارزم تا قرن ها مرجعيتش پذيرفته بود. علاوه بر اين کتاب، خوارزمي مناقب علي بن أبي طالب هم دارد. در هر دو کتاب از منابع متقدم مفقود و غير مفقود زيادی نقل می کند. از جمله تقريبا بيشتر کتاب مناقب علي بن أبي طالبِ ابوبکر بيهقي را در اين دو کتاب نقل کرده....
جمعه ۲۴ تير ۱۴۰۱ ساعت ۳:۴۳
قال ابن دريد في مقدمة کتابه الجمهرة:
إِنِّي لما رَأَيْت زهد أهل هَذَا الْعَصْر فِي الْأَدَب، وتثاقلهم عَن الطّلب، وعداوتهم لما يجهلون، وتضييعهم لما يعلمُونَ، وَرَأَيْت أكْرم مواهب الله لعَبْدِهِ سَعَة فِي الْفَهم وسلطانا يملك بِهِ نَفسه ولبا يقمع بِهِ هَوَاهُ، وَرَأَيْت ذَا السن من أهل دَهْرنَا لغَلَبَة الغباوة عَلَيْهِ وملكة الْجَهْل لقياده، مضيعا لما...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۱:۰۶
1- البلدان لابن الفقيه: ووجد في بعض كتب الفرس أن ملوك الأرض قسموا الأرض أربعة أجزاء فجزء منها مغارب الهند وأرض الترك إلى مشارق الروم. وجزء منها الروم ومغاربها وأرض القبط والبربر. وجزء منها أرض السودان وهو بين أرض البربر إلى الهند. وجزء منها من نهر بلخ إلى آذربيجان وارمينية القادسية وإلى الفرات ثم برية العرب إلى عمان وإلى كرمان وأرض طبرستان وإلى كابل...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۱:۰۴
1- فبعث المأمون إلى طاهر بالهدايا والأموال وأمده بالرجال والقواد وسماه ذا اليمينين وصاحب خيل الدين وأمره أن يمضي إلى العراق فأخذ طاهر على طريق الأهواز وأخذ هرثمة على طريق حلوان ورفع المأمون قدر الفضل بن سهل وعقد له على المشرق من جبل همذان إلى جبل سقين وتبت طولاً ومن بحر فارس والهند إلى بحر جرجان والديلم عرضاً وعقد له لواء على سنان ذي شعبتين وسماه ذا الرئاستين...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۱:۰۴
آقای کمال حيدري در برنامه ای (تشنيع الشيخ المفيد على الشيخ الصدوق) ضمن ابراز اين نظر که رساله رد سهو النبي از شيخ مفيد است (که در واقع نيست و اين را ما قبلا در نوشتاری نشان داديم و گفتيم احتمالا از شريف مرتضی است) عباراتی از نويسنده را در حق شيخ صدوق می خواند و بعد نتيجه می گيرد که شيخ مفيد، ابن بابويه را خارج از شريعت و توحيد و اديان الهی می دانسته و برای او الحاد...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۱:۰۳
در مقدمه کتاب ارزشمندش با عنوان: الجليس الصالح الكافي والأنيس الناصح الشافي
وَقد تجشمت إملاء هَذَا الْكتاب على مَا خلفته ورائي من طول السنين، حصلت فِيهِ من عشر التسعين، مَعَ ترادف الهموم وتكاثف الغموم، ومشاهدة مَا أَزَال مرتمضاً بِهِ، وممتعضاً مِنْهُ لفساد الزَّمَان وانتكاسه، وَعَجِيب تقلبه وانعكاسه، واختلاطه وارتكاسه، وَوَضعه الْأَعْلَام الرفعاء،...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۱:۰۲
ابن الشجري، أبو السعادات هبة الله بن علي بن محمد بن حمزة بن علي العلوي الحسني (د. 542 ق)، اديب و شريف برجسته بغدادی آثار مهمی در ادب و امالی ادبی دارد. با وجود آنکه چندين کتاب تاکنون از او در ادب منتشر شده و از همه مهمتر امالی و همچنين الحماسه ای که تنظيم کرده با اين وصف مذهب او به عنوان عالمی امامی کمتر مورد توجه محققين شيعه قرار گرفته. او در روايت امالي مرتضی هم سهم...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۱:۰۱
قاضی أبو محمد الحسين بن محمد بن أحمد المَرْوَرُّوْذِيّ (درگذشته سال 462 ق) در کتاب التعليقة در بحث کتاب طهارت نکته ای درباره نوشتن و انواع مصاحف می گويد که جالب توجه است:
قال القاضي حسين: لا يجوز للمحدث مس المصحف، لا موضع المكتوب، ولا الحواشي والجلد، ولا الخريطة، ولا يجوز له حمل المصحف، ولا العلاقة ولا الخريطة، ولا الصندوق، ولا الغلاف، فلو حمل المصحف...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۱:۰۱
ادبيات "تعليق" به عنوان متن درسی
گفتيم که "تعليق" ها می توانست مبنای درسی برای نسل شاگردان هر استادی باشد؛ چون اساسا تعليق حاصل مجالس درس بود و بنابراين بهترين متن های درسی را برای مجالس تدريس تشکيل می داد. نمونه ای را اينجا می آورم درباره محمود بن علي بن أبي طالب أبو طالب التّميمي الأصفهاني الشافعي:
قال ابن خلّكان: تفقّه على محمد بن يحيى، وبرع في علم الخلاف،...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۰:۴۱
غزالی هنوز استادش امام الحرمين جوينی در قيد حيات بود که خلاصه آموزش های اصولی خود که وی را برای استادی در نظاميه شايسته نشان می داد نوشت. اين نوشته در واقع خلاصه ای بود از آنچه نزد استادش امام الحرمين خوانده بود و البته علاوه بر آنکه سخنان استاد را در درس هايش ارائه می داد گاهی نظرات خودش را هم بازتاب می داد. غزالی اين خلاصه را المنخول من تعليق الأصول نام گذاشت....
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۰:۴۰
امالی شريف مرتضی يکی از بزرگترين و مهمترين آثار شريف مرتضی است. اين کتاب شايد بيش از آنکه در طول تاريخ در ميان شيعيان شهرت داشته باشد در ميان اهل سنت مورد توجه بوده است. غير از چاپی که شنيده ام از اين کتاب به تازگی فراهم شده دست کم دو چاپ معروف و دسترس آن و از جمله چاپ انتقادی آن به وسيله محمد ابوالفضل ابراهيم از سوی اهل سنت صورت گرفته. در میان نسخه های خطی کتاب هم...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۰:۲۶
محمد بن الحسين بن محمد بن موسى، أبو الحسن الملقّب بالرّضيّ الموسوي. كان مولده في سنة تسع وخمسين وثلاث مائة. له من التصانيف: كتاب متشابه القرآن، وكتاب مجازات الآثار النبوية: يشتمل على أحاديث الرسول صلّى الله عليه وسلم، وكتاب نهج البلاغة من كلام أمير المؤمنين عليّ رضي الله عنه، وكتاب تلخيص البيان عن مجازات القرآن ، وكتاب سيرة والده الطاهر، وكتاب مختار شعر ابن...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۰:۲۶
سال گذشته هزارمين سالگرد مرگ ابو ريحان بيروني بود. ابو ريحان يک دانشمند عادی نيست. در کل تاريخ تمدن اسلامی همانند او بسيار کم داشته ايم. فقط می توان او را با ابن سينا و خواجه طوسي مقايسه کرد. ابو ريحان فرزند تمدن اسلامی و ايرانی است. عالمی است شيعی و زيدی مسلک (در اين باره در جای ديگر نوشته ام) و نوشته هايش راهنمای شيوه تحقيق علمی در جهان اسلام و سنت قدمایی ماست....
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۰:۲۵
وكنت ألفيت الأستاذ أبا سهل عبد المنعم بن عليّ ابن نوح التفليسيّ أيّده الله مستقبحا قصد الحاكي في كتابه عن المعتزلة الإزراء عليهم في قولهم: «إنّ الله تعالى عالم بذاته» ، وعبارته عنه في الحكاية أنّهم يقولون إنّ الله لا علم له تخييلا إلى عوامّ قومه أنّهم ينسبونه إلى الجهل، جلّ وتقدّس عن ذلك وعمّا لا يليق به من الصفات، فأعلمته أنّ هذه طريقة قلّ ما يخلوا منها من...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۰:۱۴
من جاهای دیگر هم نوشته ام که یکی از اسباب اشکال در فهم مطالب ابن سینا و قاضی عبد الجبار هر دو این است که آنها به فارسی می اندیشیده و به عربی می نوشته اند. عربیت ابن سینا در مقام نوشتن عجمه کم ندارد و از این جهت از قاضی عبد الجبار هم پیچیدگی هایش بیشتر است. قاضی عبد الجبار نيز همانند ابن سينا زبان مادریش فارسی بود و با آن می اندیشید و به عربی می نوشت. منتهی برخلاف ابن...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۰:۱۴
حلب برای چندین قرن از مهمترين مراکز تشيع و آموزش های دينی بر اساس فقه و کلام تشيع بود. اين وضعيت با قدرت گرفتن ايوبيان و سرکوب شيعيان در اين شهر تغيير کرد. با اين وصف تا قرن ها همچنان خاندان های شیعیان و سادات در این شهر حضور داشتند و دارند. گرچه بسیاری هم نهایتا ناچار به تغییر مذهب شدند و يا به شهرهای ديگر کوچ کردند. در طول تاريخ حضور پر رنگ شيعيان چه در دوران...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۰:۱۳
من در مدت هفت سالی که در پاريس درس می خواندم علاوه بر درس های مدرسه عالی سوربون و حضور در کلاس های مختلف تاريخ اديان و فلسفه و اسلامشناسی آنجا به چندين دانشگاه و مدرسه و مؤسسه مطالعاتی ديگر هم مدام سر می زدم و از درس ها و يا کنفرانس ها و ورکشاپ های آنها تا آنجا که وقت من امکان می داد استفاده می کردم؛ دانشگاه سوربون جديد، پاريس يک و چهار، کلژ دو فرانس و همچنين بخش...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۵۹
شوربختانه بايد گفت ترجمه بسياری از کتاب هایی که به ويژه در دو دهه اخير از زبان های اروپایی در حوزه اسلام و ايران به فارسی منتشر شده کمک خاصی به تعميق مطالعات تاريخی در ايران نمی کند؛ سهل است گاهی موجب می شود سنت قديمی خودمان هم در پژوهش های تاريخی و ادبی تضعيف شود چنانکه عملا هم شده است. ترجمه خوب است به شرط اينکه کتاب و مقاله ای که ترجمه می شود کتابی باشد که يا...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۵۸
درباره ریشه های کتاب توحید منسوب به مفضل جعفی خیلی ها در غرب تاکنون کار کرده اند. از آن جمله است آقای فان اس در این مقاله بسیار مفید:
Early Islamic Theologians on the Existence of God
که در آن از کتاب جبرائیل بن نوح انباری سخن گفته. دیگری اینجا را ببینید:
https://books.openedition.org/ifpo/5364
خلاصه این تحقیقات را اخیرا آقای رحمتی در مقدمه متن چاپ عکسی نسخه انباری به فارسی ترجمه کرده است. خوب...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۵۵
به نظر اين بنده ناچيز مرحوم علامه سيد محمد کاظم عصار نمونه کم نظيری است در صد سال گذشته که می توان در زوايای شخصيت فکری و علمی و دينی و اخلاقی او ويژگی ها و امتيازات بلند تمدن تابناک اسلام را در قرون گذشته معاينه ديد؛ تمدنی که ايرانيان در پيدايش و تکامل آن بيشترين سهم را بی ترديد داشتند و ديانتی که با هويت ملی و کهن ايرانشهری مان در هم تنيده و اسباب پيوستگی و...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۵۴
در طول تاريخ تمدن اسلامی کسانی که در کار مجلس تذکير و وعظ بوده اند به تفسير قرآن اهتمامی خاص داشتند. معمولا مجالس تذکير با ذکر آياتی از قرآن آغاز می شد و در مقام تفسير آن به نقل احاديثی و نکاتی ادبی و گاه نقل حکايتی و قصه ای اهتمام می شد. گاهی صبغه تفسيری مجالس قوی تر بود و در واقع شباهت به مجالس درس تفسير داشت. طبعا مجالس وعظ هر واعظی را مستمعان نمی نوشتند. بستگی به...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۵۲
وداد قاضي چنانکه گفتيم به سنت های روايی نقل اين عهدنامه در متون متقدم توجه نکرده است. اين موارد را به تدريج در اين يادداشت ها معرفی می کنيم. اما قبل از هر چيز بايد به اين ضعف اساسی در مقاله او اشاره کنم که وی به روايت نسخه ای از اين عهدنامه که در تحف العقول ابن شعبه نقل شده توجه نکرده (اين کتاب مدتها قبل از چاپ مقاله وداد القاضي منتشر شده و خود کتاب هم در سنت شيعی...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۵۱
پيشتر گفتيم که وداد قاضي اصالت این متن را به کلی زير سؤال برده و معتقد است اين عهدنامه، يعنی متنی که در نهج البلاغه ديده می شود صورت اصلاح شده متنی است که مهدي عبد الله (عبيد الله) فاطمي به دليل مشکلاتی که پس از کشتن ابو عبد الله شيعی گريبانگيرش شد و با همياری قاضيش افلح بن هارون فراهم کرد و متن آن به پيامبر و يا حضرت امير منسوب گرديد و بعداً در کتاب دعائم الاسلام...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۵۰
وداد قاضی در مقاله بلندش در خصوص عهد مالک اشتر (نک: Wadad al-Qadi, “An Early Fatimid Political Document,” Studia Islamica 48 (1978): 71–108 ) تنها به دو روایت قاضی نعمان و شریف رضی توجه کرده و از وجود روایت این متن در سنت های روایی دیگر غفلت کرده است (البته او به چند منبع که به نظر او با سنت نقل در نهج البلاغة مرتبطند اشاره می کند منتهی به سنت های روايی مستقل توجه نمی کند). يکی از اين روايت ها مربوط است...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۴۹
عهدنامه ای که معروف است حضرت امير (ع) به مالک اشتر هنگام اعزام او به مأموريت مصر صادر كرده و نسخه ای از آن در نهج البلاغه شريف رضي آمده پرسشهایی چند را تاکنون در ميان محققان دامن زده است. مهمترين آن مربوط است به مقاله ای از وداد قاضي که اصالت این متن را به کلی زير سؤال برده و معتقد است اين عهدنامه، يعنی متنی که در نهج البلاغه ديده می شود صورت اصلاح شده متنی است که...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۴۷
الآن ده ها سال است کتابی به نام ابوبکر باقلانی مکرر منتشر می شود و در مطالعات مختلف به آن استناد می شود در حالی که گواهی روشنی بر اينکه اين کتاب از اوست در دست نيست. کتاب اعجاز القرآن را همه ما می شناسيم اما آيا واقعا اين کتاب از باقلانی است؟ من ترديد دارم. باقلانی تا آنجا که من ديده ام در هيچ يک از آثارش به اين کتاب ارجاع نمی دهد. او معمولا در کتاب هايش به آثار ديگر...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۴۵
ابوبکر باقلانی که يکی از مهمترين متکلمان اشعری در طول تاريخ اين مکتب است در کتاب الانتصار از خطبه شقشقيه نام برده و با مقايسه آن با خطبه ای منسوب به حضرت امير (ع) سعی می کند نقدی را بر شيعيان که به گفته او هر دو خطبه را روايت می کنند وارد کند. بررسی انتساب آن ديگر خطبه به حضرت مقصود ما در اين چند سطر نيست و در جای خودش ثابت است که آن ديگر خطبه را به دروغ بر حضرت بسته...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۴۵
درباره اسانید خطب و نامه ها و کلمات قصار حضرت امیر (ع) در نهج البلاغه تاکنون کارهای زیادی صورت گرفته. در سال های اخیر متن های تازه ای پیدا شد که نشان می داد حتی بیش از آنچه قبلا تصور می شد می توان برای نهج البلاغه سندهای محکم از آثار کهنتر در ادب و حدیث و تاریخ و کلام پیدا کرد و خطب و نامه ها را مستند سازی کرد. گاهی وقتی می بینم برخی از نویسندگان غیر شیعی در اصالت...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۴۴
قبل از اينکه به پاسخ پرسش های بالا بپردازيم لازم است يک نکته ديگر را اينجا به بحث بگذاريم:
شيخ صدوق در مقدمه فقيه آنگاه که از انگيزه تأليف کتاب سخن می گويد اشاره می کند به يکی از سادات امامی مذهب که با او در سفر ايلاق آشنا شده بود. در اينجا ابن بابويه می گويد اين شخص مصنفاتی که او در سفر همراه خود آورده بود را بر او شنيد. عين عبارت او از اين قرار است:
أما بعد فإنه...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۴۳
درباره پرسش بالا در خصوص اينکه شيخ صدوق در سفرهايش بر اساس چه منابعی آثار خود را می نوشته مقدمه ای ارائه شد. اينجا به طور نمونه به کتاب فقيه اشاره می کنم که طبق تصريح خود ابن بابويه در مقدمه بر اساس تعداد قابل توجهی از کتاب های حديثی پيشينيان تدوين شده بود. شيخ صدوق در مقدمه در اين زمينه می نويسد:
وجميع ما فيه مستخرج من كتب مشهورة ، عليها المعول وإليها المرجع ،...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۴۳
من ان شاء الله در طی چند يادداشت به اين پرسش پاسخ خواهم داد. پرسش ما اين است: می دانيم که شيخ صدوق سفرهای زيادی رفته و تعدادی از کتاب های خود را در همين سفرها و خاصه در سفرهايش به خراسان بزرگ نوشته. آيا او در اين سفرها کتاب ها و اصول و مصنفاتی که منابع اصلی کتاب هايش بوده را همراه خود می برده؟ يا اينکه از حافظه خود احاديث را در تأليفاتش نقل می کرده؟ احتمال ديگر اين...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۴۲
رسانه های اجتماعی مجازی زمينه مناسبی برای مشارکت طبقات مختلف و اظهار نظر درباره موضوعات مختلف را فراهم کرده. در اين ميان البته توقع از اهل علم و طبقات دارای تحصيلات عالیه و دانشگاهیان اين است که ضمن بهره وری از اين امکان تازه وظيفه اصلی خود را برای توليد معرفت، از هر نوع و گونه ای از ياد نبرند؛ و الا چه کسی بايد اين وظيفه را انجام دهد و خوراک معرفتی را برای جامعه...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۳۸
من در نوشته های فارسی ام چندين بار درباره کتاب الاحاطة و نويسنده اش مؤفق بالله الجرجاني، از شاگردان نسل دوم قاضي عبد الجبّار نوشته ام. اين کتاب دو جلد دارد که متأسفانه مجلد اول آن در دسترس نيست. جلد دوم را با همکاری يکی از دوستان مشغول تصحيح شده ايم. علاوه بر اين، از چند سال قبل تصحيح نسخه ای در شرح بر آن را هم تدريجا کار کرده ام با عنوان تعليق الإحاطة که در واقع...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۳۷
در پاسخ به نامه محمد بن ابي بکر بدو می نويسد: فكتب إليه معاوية: بسم الله الرحمن الرحيم من معاوية بن أبى سفيان إلى الزارى على أبيه محمد بن أبى بكر. سلام على أهل طاعة الله. أما بعد فقد أتانى كتابك، تذكر فيه ما الله أهله في قدرته وسلطانه، وما أصفى به نبيه ، مع كلام ألفته ووضعته، لرأيك فيه تضعيف، ولأبيك فيه تعنيف. ذكرت حق ابن أبى طالب، وقديم سوابقه وقرابته من نبى الله...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۳۶
اين روايت را آقای مادلونگ در کتاب خلافت محمد (ص) نقل کرده و بدان اعتماد کرده است. برای فهم جريان جنگ جمل دقت در مضامين اين روايت خيلی مهم است:
وبآخر، عن عبد الله بن عباس، إنه قال: لما استقر أمر الناس بعد وقعة الجمل، وأقام علي صلوات الله عليه بالبصرة بمن معه أياما، بعث بي إلى عائشة بأمرها بالرحيل عن البصرة، والرجوع إلى بيتها. قال ابن عباس: فدخلت عليها في الدار...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۳۵
کتاب خلافت محمد (ص) اثر ماندگار پروفسور مادلونگ که نتيجه بيش از بيست سال پژوهش و تحقيق نويسنده دانشمند آن است يک اثر ماندگار و پديده ای تاريخی در تاريخ مطالعات مربوط به صدر اول اسلام است. نويسنده دانشمند اين کتاب همه منابع اصلی را با دقت خوانده و از زير نگاه تيزبين خود گذرانده و روايتی خواندنی و مستند و در عين حال تحليلی از سير خلافت در اسلام تا پايان عصر حضرت...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۳۵
از نقطه نظر تحقيقات تاريخی هر گونه توهين و ناسزا گویی نسبت به مقدسات اهل سنت از ديدگاه علمای شيعه نادرست و خلاف اصول مسلم شيعه است. انتقاد از رفتار صحابه تا مادامی که برای فردی از آحاد صحابه ادعای عصمت نشده البته از ديدگاه متکلمان شيعه مانند شريف مرتضی جايز است اما انتقاد از رفتار صحابه ابدا مجوزی برای توهين به مقدسات اهل سنت نيست. صحت و تاريخچه شکلگيری روايت...
چهارشنبه ۲۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۳۴
از ديگر نسخ اين کتاب که در تصحيح از آن بهره برده ايم نسخه ای است در جامع کبير صنعاء که مجلد چهارم و نهایی کتاب است و شايد مهمترين بخش کتاب هم همين مجلد باشد چرا که تماما در موضوع فلسفه طبيعي و مباحث لطيف الکلام است. اين نسخه در اصل برای کتابخانه منصور بالله عبد الله بن حمزة کتابت شده (کتابخانه اش در ظفار). اينجا عنوان روی جلد نسخه را که شامل وقفنامه کتابخانه منصور...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۰:۰۳
يکی از خوانندگان فاضل اين کانال پيشنهاد کرده اند عنوان انگليسی به تبني الزيدية للفکر المعتزلي البهشمي ترجمه شود. عنوان عربی در اين کتاب ترجمه دقيقی از عنوان انگليسی نيست. دليلش هم اشکال در يافتن ترجمه جامع و مانعی است برای کلمه RECEPTION در زبان عربی. کلمه التبني ترجمه دقيقی برای آن نيست اما دست کم با توجه به ترکیبی که در این عنوان عربی به کار رفته مقصود ما را بهتر می...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۴۱
حاج آقا رحيم ارباب، از برجسته ترين شاگردان محضر فلسفی ميرزا جهانگيرخان قشقایی و از آخرين نمايندگان حوزه فلسفی مکتب اصفهان. بسیاری و از جمله مرحوم جلال الدين همايي حکمت متعاليه را نزد او آموخته بودند. با وجود عمری طولانی (قريب صد سال) و تربيت شاگردان متعدد نوشته های مکتوب زيادی نداشت و بيشتر بر تدريس کارش متمرکز بود. با اين وصف بر شماری از کتاب های حکمی و دينی حواشی...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۳۷
از پديده های خيلی غریب در طول سی چهل سال اخير تأليف و انتشار کتاب هایی است از سوی شماری از نويسندگان فارسی زبان غير متخصص در تاريخ و الهيات اسلام و با این رويکرد کلی که گویی نويسندگان اسراری تازه و هزار سال مجهول مانده درباره تاريخ و عقايد اين ديانت می شناسند که اگر مکشوف افتد نه ايمانی می ماند و نه مؤمنانی. اين جماعت که شمار زیادی از آنها قدرت خدا اگر هر چه بدانند...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۲۱
به عنوان کسی که قریب سی سال است کارم آموختن و نوشتن در حوزه های دین و تاریخ و فلسفه است و نسبت به نوشته ها و منشورات فارسی در این حوزه ها آگاهی نزديکی دارم بی گفتگو معتقدم که محصول چهار دهه اخير در اين حوزه ها نه تنها از لحاظ کمیت و بل از لحاظ کیفیت نسبت به گذشته رشد و بهبودی بسیار یافته است. معتقدم با وجود همه مشکلات اقتصادی و گرفتاری های متعدد در مقایسه با فضای خارج...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۱۹
هذا کتاب مشهور في أصول الفقه الزيدي المعتزلي وهو کتاب الكافل بنيل السؤل في علم الأصول لمحمد بن يحيى بن محمد بن أحمد بهران الصعدي الزيدي ولهذا الکتاب شروح مطولات عند الزيدية ومن الطريف أن محققاً في المملکة السعودية نشر الکتاب بإسم عالم وهّابي. وهذا غريب جداً لأنّ في متن الکتاب هناک اشارات واضحة (ومنها بحثه حول حجية إجماع أهل البيت) لکي نعرف أنّ الکتاب لا يمکن أن...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۱۸
دکتر شرف الدین شرف خراسانی؛ محقق و دانشمند برجسته، مؤرخ فلسفه و از بزرگترين دانشمندان ايران در سال های پایانی سده بيستم
خداوند او را غریق رحمت واسعه خود کند. آدم شريف و ميهن پرستی بود. بعد از بيست و هشت مرداد چند سالی به زندان افتاد. در ايام نوجوانی و جوانی استبداد رضا خانی را با تمام وجود حس کرد و با خانواده اش مدتی را در تبعيد سپری کرد. من به مدت حدود پانزده سال...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۱۷
دوستی از من درباره کلام ابن سينا در خصوص شراب، آنچه در زندگينامه او به نقل از خودش روايت شده پرسيد و من پاسخی دادم که بد نيست اينجا آن را نقل کنم:
بد نبود به فقره‌ای که شیخ از نوشیدن شراب در شب برای فروکاستن از خستگی مطالعه می‌گوید هم اشاره‌ای می‌کردید: «وكنت أرجع بالليل إلى داري وأضع السراج بين يدي وأشتغل بالقراءة والكتابة، فمهما غلبني النوم أو شعرت بضعف عدلت...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۱۶
مقاله ای دیدم که اخیرا در مجله Journal of Shi'a Islamic Studies که در لندن ظاهرا چاپ می شود منتشر شده درباره نوبختی صاحب الیاقوت. مقاله که چند صفحه ای بیش نیست علاوه بر نامفهوم بودن زبان انگلیسی آن مملو از مطالبی عجیب و غریب و خطاها و استنباطات غلط و بد فهمی هاست. به نظرم نقد جزئيات آن فایده ای ندارد. منتهی نکته ای در آن دیدم که به سبب آن حقیقتا از انتشار مقاله در این مجله متعجب...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۱۵
امشب داشتم سیاهه آثار منتشر شده دوست قدیم و گرامی آقای جعفریان را می دیدم و در دل بارها آفرین گفتم بر همت او. چه بسیار متن ها و اسناد مهم از دوران های صفوی و قاجار و غیر آن برای نخستین بار توسط آقای جعفریان منتشر شده و به کار محققان حوزه های مختلف دین و تاریخ می آید. این از خوش اقبالی نسل کنونی است که کسی همچون آقای جعفریان را دارد با این همت عالی و خستگی ناپذیر. در...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۱۵
شخصی در فيسبوک از ضرورت گذار از انديشه جمهوريت به پادشاهی نوشته و بعد گفته مقصودش از پادشاهی مدل "شاهنشاهی" است. عرض می کنم که مدل "شاهنشاهی" حتی قبل از پايان دولت ساسانی از ميان رفته بود. آل بويه هم فقط عنوانی از آن را برای خود ساختند که چيزی جز نامی بی محتوا و در زمانه ای متفاوت نبود. آنچه ما بعد از اسلام در ايران داشته ايم "شاهنشاهی" نبود "سلطنت تغلب" بود؛ سلطنتی که...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۴۰
روشنفکری دینی ۱
"روشنفکری دينی" باید بتواند مباحث و آرای خود را در قالب های آکادميک مطرح کند؛ و الا در دنيای تخصص ها راه به جایی نخواهد برد. نمی توان درباره قرآن و ماهيت وحی و نص قرآنی سخن گفت اما از قريب صد و پنجاه سال مطالعات غربی و اسلامی در خصوص تاريخ محیط شکلگيری وحی و سنت های مرتبط و تاريخ نص قرآنی و تاريخ گردآوری متن مصحف و مباحث مربوط به زبان قرآن به ويژه...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۷
متأسفانه يک رسم تازه ای پيدا شده در ميان کتاب های آکادميک به زبان انگليسی در حوزه ای که من با آن آشنايم و آن مقدمه نویسی و کليات گویی در موضوعات علمی است. درست است که اين قبيل کتاب ها برای مخاطب عام و يا دانشجويان دوره ليسانس معمولا نوشته می شود و از اين جهت مفيدند اما طبعا نبایستی اقبال به اين قبیل نوشته ها از سوی ناشران و مخاطبان جای نوشته های پژوهشی و تحقيقی متن...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۶
در سال های اخير برخی از نويسندگان وطنی و گاه با سر و صدای بسیار کتاب هایی درباره تاريخ مسيحيت و کليسا در غرب قرون وسطا و رنسانس نوشتند که مورد اقبال و توجه خوانندگان فارسی زبان واقع شد. البته اين نوع نوشته ها طبعا حاوی نکته جديدی نيستند. تحقيقات درباره اين موضوعات عمری بلند در نهادهای آکادميک غربی دارد. کافی است در محله های زيبای لاتينی پاريس قدم بزنيد تا در...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۵
تحقيقات در حوزه های مختلف اسلامشناسی در سال های اخير تحولاتی تازه را به خود ديده است. يکی هم اينکه برخلاف سده نوزدهم و نيمه اول قرن بيستم که تحقيقات و مطالعات اسلامشناسی به زبان های عربی و فارسی سهم چندانی در تحقيقات اسلامشناسی در غرب نداشت همينک در بيشتر حوزه های مطالعات اسلامی هيچ کس نمی تواند مدعی بی نيازی نسبت به مطالعات مشابه به زبان های عربی و فارسی باشد....
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۵
استاد ما آقای مادلونگ در چند نوشته کوتاه در سال های اخیر نظریه خود درباره سقیفه را به طور روشنتری بیان کرده. از جمله در یک مقاله مستقل و همچنین در چند ریویو که برای کتاب های دیگران نوشته. اما از همه واضحتر درباره سقیفه و حقیقت آن در ریویویی نوشته است که برای کتاب Amikam Elad درباره نفس زکیه منتشر کرد. این ریویو در مجله مطالعات الهیات که در ترکیه منتشر می شود چاپ شده. از...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۴
خطابه مرحوم علامه سید حسن تقی زاده در مراسم ختم علامه میرزا محمد خان قزوینی را خیلی سال پیش خوانده بودم، چندین نوبت. امروز نسخه ای دیجیتالی از متن آن گفتار به دستم رسید و آن را پس از سال ها باز خواندم. به نظرم بر هر جوان طالب علم و فرهنگ و ادب و حکمت ایرانی و اسلامی فرض است که این خطابه را با دقت بخواند و با مراتب فضل و دانش و دقت نظر و تتبع عمیق و تحقیق کم نظیر و همچنین...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۳
شاید سال ۱۳۷۰ بود که برای اولین بار با امالی ابوطالب هارونی به لطف کتابخانه فقیه محقق آیه الله شبیری زنجانی آشنا شدم. فرزند دانشمند و مجتهد ایشان دوست قدیم آقای سید محمد جواد شبیری اجازه دادند عکسی از نسخه چاپی در تملک ایشان را برای خود تهیه کنم. کتاب پر است از حواشی فقیه محقق درباره اسانید حدیثی این کتاب و تصحیحات متعددی که در حاشیه نگاشته اند. این تصحیحات از عمق...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۳
به دلیل ارتباط وثیق میان دو کتاب الملخص و ذخیره چنانکه قبلا در چند یادداشت نوشته ام مناسب است این دو کتاب همراه هم و به عنوان یک کتاب منتشر شود. فایده این کار این است که بدین ترتیب یک دوره کلام شیعی شریف مرتضی را به شکل کامل و تفصیلی در دست خواهیم داشت و این بر اهمیت این دو اثر می افزاید. کمتر کتابی کلامی و از بهشمیه در اختیار است که بدین ترتیب تمام مباحث را پوشش...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۲
تعلیق شرح اصول الخمسه چنانکه می دانیم به غلط با عنوان شرح اصول الخمسه و با انتساب به قاضی عبد الجبار خیلی سال پیش در قاهره منتشر شد. این کتاب نه از خود قاضی عبد الجبار بلکه تنها شرح و گزارشی است از متن کتاب شرح اصول الخمسه عبد الجبار. متن اصول الخمسه را آقای ژیماره سال ها پیش منتشر کرد و نسخه ناقصی از شرح عبد الجبار هم در سنت پترزبورگ هست که هنوز منتشر نشده و از...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۲
کتاب تثبیت دلائل النبوه که به نام قاضی عبد الجبار منتشر شده و کتابی ناقدانه نسبت به تشیع امامی و اسماعیلی است بی تردید از قاضی عبد الجبار نیست. نوبسنده کتاب البته معتزلی مذهب است اما کتاب نمی تواند از قاضی عبد الجبار باشد. قاضی عبد الجبار گرچه منتقد تشیع امامی بود اما بسان نویسنده این کتاب نبود که نقد را با اتهام زنی های کاملا بی پایه و هتاکی مستمر نسبت به تشیع...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۰
متأسفانه دیده می شود برخی در رسانه ها از اصطلاح شیعی گری در اشاره به مذهب تشیع استفاده می کنند. مکتب تشیع یک مکتب تاریخی و تمدنی با سابقه ای کم و بیش همسان با عمر خود تمدن اسلامی است با دستاوردهای تمدنی و فرهنگی در عرصه های مختلف ادبیات و هنر و فکر و فلسفه و الهیات و شعر و حقوق و ... تشیع یک مکتب کامل در مقام تفسیر از اسلام است با میراثی مشتمل بر چند ده هزار کتاب و...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۰
شرح حال خودنوشتی که مرحوم علامه میرزا محمد خان قزوینی نوشته و در ابتدای بیست مقاله منتشر شده از جمله نوشتارهایی است که من از خواندن مکرر در مکرر آن به راستی سیر نمی شوم. مقیدم هر سال دست کم دوبار این متن را بخوانم. میهن عزیز ما ایران باید تا قیامت مفتخر باشد به رجالی چنین دانشمند و منصف و پاک سیرت و علامه و دقیق النظر. کجایند آن بزرگان در این زمانه پرآشوب و...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۲۹
خلاصه سخن آقای حکیمی این است که برای فقه و شریعت و فهم دین نیازمند اخباریم و نمی توان اخبار را کنار گذاشت. بعد از این مقدمه نتیجه گرفته اند که اگر کسی اخبار گرایی را خواسته و یا ناخواسته اخباریگری تفسیر کند در حوزه سیاست بنی امیه و بنی عباس حرکت می کند. چرا؟ این دیگر چه سخنی است؟ اولا نفی اخبار و حجیت آنها ربطی به سیاست بنی امیه و بنی عباس ندارد. آنها بزرگترین...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۲۷
حال که صحبت از فاضل هندی شد باز باید تأکید کنم بر اهمیت انتشار آثار علمین عالمین آقا حسین خوانساری و محقق سبزواری که هم با یکدیگر نسبت خاندانی داشتند و هم بر یکدیگر ردیه می نوشتند و تعارضاتی داشتند. هر دو از اعاظم علمای امامیه و محققان به معنی واقعی کلمه بوده اند. حیف که کسی اهتمامی نکرده برای چاپ مجموعه آثار حکمی هر دو و به ویژه محقق سبزواری که بیشترش چاپ نشده...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۲۴
در قدیم گاهی صورت بحث های مجالس مذاکرات علمی را تدوین می کرده اند. گاهی در شکل مناظرات که از آنها نمونه های متعددی در سنت اسلامی داریم و گاهی هم صرف مباحثه های علمی به سبکی که در ادوار اخیر در حوزه های علمیه معمول بوده و هست. از نمونه اخیر باید فی المثل به کتاب های المقابسات و الامتاع و الموانسه ابو حیان توحیدی اشاره کرد که حقیقتا شاهکارند.
مجالس مباحثه های فقهی...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۲۱
در اینکه اصفهان مرکز فرهنگی ایران در بیشتر عصر صفویه بوده که البته کسی تردیدی ندارد. از جمله سهم اصفهان در تفکر فلسفی. منتهی علاوه بر آن باید به سهم اصفهان در حوزه فقه و اصول در عصر قاجار توجه داشت. علاوه بر حکمای اصفهان این شهر در طول دوران قاجار از اصلی ترین مراکز فقه و مجمع اصولیان بوده است. کمتر فقیهی را می شناسیم که در طول سده نوزدهم و اوائل قرن بیستم در عتبات...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۲۰
من اینجا حوزه بحثم مطالعات اسلامی است. انتشار در مجلات علمی ـ پژوهشی داخلی و یا خارجی خوب است و طبعا بسیاری از محققین جوان برای شکل دادن به سابقه دانشگاهی خود علاقمند به آنند. در این امر تردیدی نیست و فوائد آن مورد انکار من نیست. اما به نظرم بیش و پیش از آن باید اهتمام محققان جوان ما به کیفیت کار باشد و اینکه با خودباوری سعی کنند از طریق کیفیت بالای مقالات جایگاه...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۱۹
امروزه در بخشی از نوشته های شیعه شناسی برداشت غلطی رایج شده و آن اینکه تشیع در اصل مذهبی باطنی بوده و بعد به دلیل قدرت گرفتن آل بویه به عنوان دولتی شیعی و قدرت گرفتن متکلمان در بغداد و نیاز به ارائه منظومه ای فقهی از امامیه در کنار سایر مذاهب اسلامی جنبه های باطنی به حاشیه رفته و جنبه های فقهی و کلامی این مکتب رشد کرده است. در واقع تحولی را معتقدند از تشیع به مثابه...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۱۹
در قدیم قبل از این یکی دو قرن اخیر که در حوزه های علمیه نظام های معین تری برای تدریس کتاب های فقهی شکل گیرد کتاب های متنوع تری برای تدریس و تدرس در فقه شیعی در نظر گرفته می شد. یکی از شیوه های معمول خواندن یک متن فقهی بود با استاد از روی یک نسخه خطی و تصحیح همزمان متن و همچنین بحث و پرسش و جواب در حل مشکلات متن ها. گاهی حتی متن پر برگی مانند مختلف علامه مبنا قرار می...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۱۸
در حدود پانزده سال اخیر برداشت غلطی در میان شماری از محققان حوزه مطالعات حدیث شیعی عمومیت یافته که به نظر من درک ما را از ساختار و تاریخچه شکلگیری حدیث شیعی مخدوش کرده است. خطوط کلی این برداشت غلط به طور خلاصه چنین است: اگر شماری از اسناد حدیثی را دیدید که در چند طبقه در زنجیره اسناد مشابه یکدیگرند و در یکجا در سندها اختلاف در روات آغاز می شود آخرین شخص مشترک در...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۱۶
حدود دو سال پیش از دوستی درخواست کردم نسخه ای از کتاب غیبت نعمانی که در آستان قدس نگهداری می شود را برای من تهیه کند. این نسخه کهنه ترین نسخه موجود از کتاب غیبت نعمانی است و با نسخه های دیگر کتاب تفاوت های مهم دارد. تاکنون جز به شکل ناقص از این نسخه در تصحیح کتاب بهره گرفته نشده است. حدود یک سال و نیم پیش قرار بر تصحیح کتاب گذاشته شد و بنا شد که من مقدمه ای تفصیلی...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۱۵
"در میان قدمای ما، معتزله دربارۀ شرایط نزول وحی و ریزش فرهنگ عربی در متن مقدس سخن گفته بودند. این هم یک امر نامتعارف بود و منتقدان معتزله، یعنی اشاعره و فقها، سخنان آنها را نمی‌پسندیدند. به هر حال فرهنگ عربی اقتضائاتی داشته و منتقدان معتزله فکر می‌کردند اگر پای این مباحث به میان بیاید، از قدسی بودن متن مقدس کاسته می‌شود؛ چراکه در فرهنگ عربی درست و نادرست و خالص...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۱۳
الحسین بن محمّد و محمّد بن یحیی،عن علیّ بن محمّد بن سعد،عن محمّد بن مسلم،عن الحسن بن علیّ بن النّعمان قال:حدّثنی أبی علیّ بن النّعمان،عن ابن مسکان،عن الیمان بن عبید اللّه قال:
رأیت یحیی ابن أمّ الطّویل وقف بالکناسه ثمّ نادی بأعلی صوته فیقول:
معشر أولیاء اللّه إنّا برآء ممّا تسمعون من سبّ علیّا علیه السّلام فعلیه لعنه اللّه،و نحن برآء من آل مروان و ما یعبدون...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۰۷
در فاصله دو سال گذشته بیشتر همت نویسنده این سطور با همکاری دو تن از دوستان و همراهان به بحث و تدوین مباحثی گذشت که تاکنون از آن مجموع سه اثر مستقل در مراحل نهایی آماده سازی است: یکی از این کتاب ها درباره اپیستمولوژی خبر است نزد متکلمان مسلمان با محوریت شریف مرتضی که قبلا در همینجا عنوان و خلاصه انگلیسی آن گذاشته شد. کتاب دوم که آن هم به انگلیسی است درباره جایگاه...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۰۵
ماه می امسال (سال 2018) دانشگاه گوتینگن آلمان کنفرانسی بین المللی با شرکت تعدادی از محققان و اساتید در حوزه فلسفه و تاریخ و ادبیات برگزار کرد با محوریت ابو علی مسکویه. گمان می کنم اولین در نوع خود بود. چهار روز کنفرانس بود و هر کس بیست دقیقه ای سخنرانی می کرد همراه با ده دقیقه بحث. مقاله من درباره سنت شیعی ابو علی مسکویه بود. خانم وداد قاضی هم سخنرانی خوبی داشت....
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۰۴
از بهترین کتاب های کلامی درباره اثبات وجود حضرت بقیه الله امام عصر (عج) کتاب المقنع شریف مرتضی است. در این اثر شریف مرتضی ادله کلامی مهمی بر مسئله ضرورت وجود امام غائب ارائه داده. این کتاب به قدری مهم قلمداد می شده که ابو الحسین بصری، عالم برجسته معتزلی همعصر مرتضی ردیه ای بر آن نوشت که متأسفانه موجود نیست. یکی از زیدیه معتزلی مشرب سده پنجم نیز ردیه ای بر این اثر...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۵:۰۳
شنیدم که مجلد بیست و سوم دائره المعارف بزرگ اسلامی به تازگی منتشر شده. بسیار خبر خوبی است. روز جمعه گذشته در کتابخانه مؤسسه خودمان اینجا در پرینستون جلد ۵ ترجمه انگلیسی یعنی دانشنامه اسلامیکا را برای اولین بار دیدم. تازه ظاهرا از چاپ خارج شده. بسیار مجلد پاکیزه ای است. دانشنامه اسلامیکا الآن دارد جای خود را در مراکز آکادمیک غربی باز می کند و به نظر من در بسیاری...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۴:۵۷
ترویج فلسفه و علوم عقلی از ضرورت هاست. باید سنت فلسفه اسلامی و آموزش و تدریس و تدرس علوم عقلی را حفظ کرد و مشعل آن را که فارابی ها و ابن سیناها روشن کردند و در گذر زمان به دست میرزای جلوه ها و آقا علی مدرس ها و میرزا مهدی آشتیانی ها و علامه طباطبایی ها سپردند محفوظ داشت. هر وقت سنت فلسفی زنده بوده بینش دینی ما عمیقتر و به دور از قشری گری ها و ظاهرگرایی ها بوده است. بی...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۴:۵۵
امشب داشتم قسمتی از مغنی عبد الجبار را می خواندم به خاطر آوردم که در فهم عبارات آن قسمت از مرحوم استاد زریاب پرسش کرده بودم و مطلب را در دفتری یادداشت کرده ام. مراجعه کردم و دیدم به درستی استاد مطلب را برای من تشریح کرده بود. من در طی چند سالی که در مرکز آقای بجنوردی هفته ای یکبار خدمت استاد می رسیدم مدتها قرارم این بود که هر هفته مقداری از مغنی را بخوانم و اگر...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۴:۵۴
این روزها به مناسبت کاری که روی مفهوم کلی طبیعی می کنم به مقاله ای بازگشته ام که تفصیلا درباره کتاب المثل العقلیه الافلاطونیه نوشته ام و هنوز تکمیل نشده. این مقاله در واقع شرحی است مختصر بر این کتاب. اینجا اشاراتی به اهمیت این کتاب کرده ام
http://ansari.kateban.com/post/2571
👆اين رساله از جهات مختلف بسیار با اهمیت است و متأسفانه به دليل شیوه غلط انتشار آن از سوی عبد...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۴:۵۳
من جاهای دیگر هم نوشته ام که یکی از اسباب اشکال در فهم مطالب ابن سینا و قاضی عبد الجبار هر دو این است که آنها به فارسی می اندیشیده و به عربی می نوشته اند. عربیت ابن سینا در مقام نوشتن عجمه کم ندارد و از این جهت از قاضی عبد الجبار هم پیچیدگی هایش بیشتر است. قاضی عبد الجبار هم البته زبان مادریش فارسی بوده و بدان می اندیشیده و به عربی می نوشته است. منتهی برخلاف ابن سینا...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۴۰
آثار مرحوم دانش پژوه علاوه بر جنبه فهرستنگاری از بسیاری جهات علمی دیگر بسیار مفید است. عادت آن مرحوم این بود که در مقالات و کتاب ها و فهرست هایش مطالب را مختصر و آمیخته می نوشت. فوائد بسیاری از لا به لای آثارش می توان یافت که جز با داشتن برنامه ای مانند نور و قابل سرچ امکانپذیر نیست. کاش مؤسسه نور به این کار اقدام کند. دریایی از اطلاعات کتابشناختی و نسخه شناختی و...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۴۰
الآن و با توجه به سهولت دسترسی به نسخه های استانبول و بسیاری از کتابخانه های دیگر دنیا وقت آن است که کاری جدی و دقیق روی کتابشناسی آثار مسلم، منسوب و منحول ابن سینا سامان گیرد. کار بسیار خوب مرحوم آقا یحیی مهدوی دیگر الآن کهنه است. تصحیح مجدد آثار ابن سینا از اولویت...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۳۹
هر دو چاپ نجف و قم این کتاب مملو از اغلاط در نام های اسناد است. بسیار مناسب است که این کتاب از نو تصحیح شود، به ویژه بر اساس نسخه بسیار کهن آمبروزیانا. مقتل الحسین او هم به شکل مناسبی منتشر نشده و در آن اغلاط سندی بسیاری راه یافته. گویا این دومی نسخه کهنه سالی ندارد. مناقب برخلاف مقتل نزد زیدیه کتاب شناخته شده ای بوده و از آن نسخه های متعدد زیدی موجود...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۳۹
انجامه نسخه های خطی یکی از مهمترین راه های آشنایی با تاریخ کتاب در تمدن اسلامی است. از آن جمله آشنایی با پراکندگی علوم و کتاب ها و همچنین نحوه کار و سهم مدارس و آموزشگاه ها در انتقال علوم مختلف. در حقیقت انجامه های دستنوشته های خطی یکی از غنی ترین راه های آشنایی با نظامات آموزشی در تمدن اسلامی است. حال در این میان به ویژه مجموعه های خطی که شامل چند و گاه دهها و یا...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۳۸
سال ۷۸ گویا بود که مجموعه برنامه ای را با پیشنهاد یکی از تهیه کنندگان تلویزیون و شبکه چهار درست کردیم با عنوان تراث. در مجموع ۵۲ قسمت بود با محوریت بحث درباره کتاب. هر جلسه بحث درباره یک کتاب و معمولا با شرکت یک و یا دو نفر از متخصصان بود. سعی شده بود هر یک و یا دو کتابی که عنوان می شد در مجموع نماینده یکی از علوم و فنون اسلامی و یا ادبی و علمی در فرهنگ و تمدن اسلامی و...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۳۷
گزارش ابن رجب حنبلي در المنتقی (معجم مشايخ پدرش، ص 75) درباره علی فرزند عبد الکريم ابن طاوس، نويسنده فرحة الغري. اين گزارش نشان می دهد که فضای بغداد حتی بعد از سقوط خلافت عباسی و برپایی حکومت ایلخانی همچنان بر علیه شيعيان بوده و علمای شيعه ناچار به تقيه و عدم ابراز مذهب خود بوده...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۱۸
ابن داود حلي در رجال خود در ذيل شرح احوال عبد الکريم ابن طاوس تصوير قابل توجهی از اين دانشمند شريف النسب و ممتاز روزگارش به دست داده. عبارت او بر اين قرار است (رجال ابن داود الحلي، ص 130 تا 131):
"عبد الكريم بن أحمد بن موسى بن جعفر بن محمد بن أحمد
ابن محمد بن أحمد بن محمد بن طاوس الحسيني العلوي سيدنا الامام المعظم
غياث الدين الفقيه النسابة النحوي العروضي الزاهد...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۱۷
ابن داود حلي در رجالش شرح مختصری درباره استادش احمد بن طاوس ارائه داده که نشان از اهميت والای اين دانشمند مجهول القدر امامی دارد. متأسفانه جز چند اثر مهمترين کتاب های او از ميان رفته. عبارت ابن داود بر اين قرار است (رجال ابن داود الحلي، ص 45 تا 46):
"أحمد بن موسى بن جعفر بن محمد بن أحمد بن محمد بن
أحمد بن محمد بن محمد الطاووس العلوي الحسني سيدنا الطاهر الامام المعظم...
دوشنبه ۲۰ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۱۶
1- گاهي تعبير النوادر عن الرجال آمده ( نك : نجاشي، 14/11 در مورد ابان بن محمد البجلي معروف به سندي البزاز ). در اين موارد بايد گفت كه در اين كتاب ها مستقيما از امامان نقلي نيامده و همواره به واسطه روات ديگر حديث نقل شده است . اين احتمال هست كه مراد از النوادر در اين تعبير نوادر به معني لغوي كلمه باشد .
اما نوادرهای ديگر:
2 – النوادر ابراهيم بن هاشم القمي ( نجاشي ، 16/...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۲:۵۳
1 – ابراهيم بن اسحاق ابو اسحاق الاحمري النهاوندي ( زنده در 269 ق ) ، تعبير نجاشي : كان ضعيفا في حديثه متهوما ( نجاشي ، 19/21 )
2 - ابراهيم بن يزيد المكفوف ، ضعيف بوده ، گفته مي شود كه در مذهب او ارتفاع بوده است ( نجاشي ، 24/40 )
3 – اسماعيل بن سهل الدهقان ، اماميه او را تضعيف كرده اند ( نجاشي ، 28 / 56 )
4 – اسماعيل بن يسار الهاشمي ( نجاشي ، 29 / 58 )
5 – اسماعيل بن علي بن علي بن رزين...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۲:۴۱
1- ابان بن تغلب ( نجاشي ، 10 / 7 )
2- ابراهيم بن سليمان بن ابي داحه المزني ، وجه اصحابنا البصريين في الفقه و الكلام و الادب و الشعر ( نجاشي ، 15/14 )
3- اسماعيل بن عبدالخالق بن عبدربه بن ابي ميمونه بن يسار ، نجاشي درباره او مي نويسد كه او از وجوه اماميه و فقيهي از فقهايشان بوده است ( نجاشي ، 27 / 50 )
4 - اسماعيل بن آدم بن عبدالله بن سعد الاشعري ، از وجوه قم . ( نجاشي ، 27 – 28 /52 )
5...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۲:۴۱
1 - ابراهيم بن ابي بكر محمد بن الربيع ابي بكر ابن ابي السمال و برادرش اسماعيل بن ابي السمال ، هر دو از سوي نجاشي توثيق شده اند و در عين حال همو مي گويد كه آن دو از واقفه بوده اند . البته از كشي نقل روايتي به اجمال مي كند كه آن دو ازوقف بازگشته بودند . ( نجاشي ، 21/30 )
2 - ابراهيم بن صالح الانماطي الاسدي ، از امام كاظم روايت مي كند . وي واقفي بوده است ( نجاشي ، 24 / 37 )
3 -...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۲:۴۰
در فهرست تأليفی استاد بهراميان (نسخه های پيش از دوره ايلخانی) از يک کتاب المتعتين والمؤارثة ياد می شود که بنا بر گزارش ايشان در کتابخانه ملی در شيراز موجود است با کتابت 711 ق. عنوان کتاب در فهرست آنجا بنابر گزارش استاد بهراميان المتعتين والمؤارثة ثبت شده و باز بنا به گزارش ايشان عبارت آغازين نسخه با عبارتی از کتاب ايضاح ابن شاذان برابر است. اين اطلاع مهمی است. به...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۲:۳۹
کتاب امالي شيخ طوسي از نقطه نظر آشنایی ما با ادبيات حديثی شيعی و سنی مفقود سده های چهارم و پنجم اهميت فوق العاده ای دارد. امالي شيخ در واقع به طور عمده از مجموعه ای از امالی ها و يا اجزای حديثی محدثان يک و يا دو نسل قبل شيخ تشکيل شده که اينک بخش زيادی از آن در اختيار نيست و تنها از رهگذر کتاب شيخ امروزه قابل بازسازی است. برخی از اين منابع متعلق به محدثان اهل سنت است...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۲:۳۸
به نظر من جای تأسف دارد که به جای ترجمه آثار ارزشمند در حوزه فلسفه اسلامی و فلسفه سينوی کتاب های محمد عابد جابري در اين حوزه به فارسی ترجمه می شود. آخر جابری چه فهمی از فلسفه سينوی داشته؟ چرا بايد ما آثار او را ترجمه کنيم؟ چه حرف تازه ای دارد برای ما؟ درک او از فلسفه اسلامی و فلسفه سينوی مخدوش بود و متأثر از ايدئولوژی سده بيستمی برخی کشورهای عربی. کدام متخصص فلسفه...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۲:۳۶
به عنوان یک دانشجوی رشته تاریخ ایران و اسلام طرح موضوع بازگشت پادشاهی / شاهنشاهی که گاه و بيگاه در فضای مجازی و برخی رسانه های فارسی خارج از کشور شنیده می شود را طبعا طنز مضحکی می دانم. با اين وصف به نظرم هيچ چيز مضحک تر از اين نيست که کسانی با تحريف همه جانبه تاريخ، حکومت استبدادی وابسته کودتایی پهلوی را به عنوان حکومتی پادشاهی/ شاهنشاهی جا می زنند. حکومت پهلوی...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱۲:۳۶
آقای طباطبایی در نوشته ای درباره ايرانشهر که در کانال تلگرامی يادداشت ها و جستارها منتشر شده به مناسبت بحث ايرانشهر فرموده اند:
"و او (منظور طبری است؛ اضافه انصاری)، به عنوان تاریخ‌نویس اسلامی، بر آن بود که با ظهور اسلام گسستی در تداوم ایران ایجاد شده و، شاید، گمان می‌کرد که ایران نیز مانند دیگر کشورهایی که تازیان بر آنها چیره شده‌اند در امپراتوری اسلامی...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۵۶
استاد و دوست عزيز جناب آقای دکتر معصومی همدانی در مقاله ارزشمند خود درباره خيام در دائرة المعارف بزرگ اسلامی درباره تاريخ مرگ او می نويسند: "چنین می‌نماید که خیام تا ۵۱۶ ق / ۱۱۲۲ م زنده بوده است، زیرا چنانکه گفتیم، احتمالاً ملاقات خیام با امیر کاکویی یزد در این سال بوده است." پيشتر هم در همين مقاله ابراز فرموده اند که: " ملاقات خیام با امیر کاکویی یزد (بیهقی،...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۵۱
درباره ابو الفتح عمر بن ابراهیم الخیامی /الخیام آنقدر تاکنون نوشته اند که شاید در نظر بدوی نوشتن درباره او بی اهمیت و تکراری جلوه کند. با این وصف آنگاه که سخن از شخصیت واقعی او می رود و بررسی دقیق منابع اصلی احوال او و نیز نوشته های اصیل وی محل توجه قرار می گیرد به خوبی متوجه می شویم که درباره او بسیار کم می دانیم. نه تنها زمان دقیق تولد و وفات او روشن نیست، بلکه...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۴۴
شادروان عباس اقبال آشتياني بر اساس اينکه خيامی در يکی از آثارش ابن سينا را "معلم" خود خوانده او را شاگرد ابن سينا می داند. ما در نوشته های قبلی درباره خيامی گفته ايم که اين نکته قابل تأملی است. احتمال اينکه خيامی متولد حدود 410 و يا اندکی بعدتر باشد هست. او احتمالا حدود سال 510 ق از دنيا رفته و اينکه کسی به معمر بودن او در منابع اشاره نکرده نمی تواند دليلی کافی برای رد...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۴۱
کتاب التجريد في الهندسة از ابو الحسن علي بن أحمد نسوي، دانشمند برجسته ايرانی سده پنجم ساکن ری. او اين کتاب و دو کتاب ديگر اختصار صور الکواکب و نيز الاشباع خود را به سيد جليل القدر مرتضای ری، نيای نقبای ری و آمل و قم تقديم کرد. همو که منتجب الدين درباره اش می نويسد: السيد الاجل المرتضى ذو الفخرين أبو الحسن المطهر بن أبي القاسم علي بن أبي الفضل محمد الحسيني
الديباجي:...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۳۸
از ابو الفضل محمد بن علی بن احمد بن الحسين بن سهل السهلكي البسطامي، محدث و صوفی اشعری مسلک سده پنجم خراسان و نويسنده النور من کلمات أبي طيفور (در مناقب و اقوال بايزيد بسطامي) که يکبار توسط عبد الرحمان بدوی متنش منتشر شد و اخيرا هم استاد شفيعی کدکنی ترجمه آن را همراه با تعليقاتی شايسته زير عنوان دفتر روشنایی منتشر کرده اند دفتر مختصری در حديث باقی مانده که مناسب...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۳۸
الحكيم على بن محمد الحجازى القائني
مولد او شهر قاين بوده است، و چون قاين خراب شد با نيشابور انتقال كرد، و آنجا بامام عمر خيام و غير او اختلاف داشته است در طب و غير آن، پس امير رئيس اجل شهيد شمس المعالى ابو الحسن على بن الحسين بن المظفر الجشمى رحمه اللّه او را در ناحيت ارتباط كرد، و بمعالجات او بيماران تشفى جستند، و او از مجالس ملوك حظوت و نواخت و خلعت بسيار يافت،...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۲۸
مير سيد شريف جرجانی در شرح مواقف خود به نحوی ابن سينا را متهم می کند که حرکت در مقوله وضع را مدعی است که ابتکاری اوست يا دست کم چنين چيزی از سخن شيخ الرئيس بر می آيد. او در مقام شاهد می گويد اين بحث را فارابی قبل از ابن سينا در عيون المسائل خود ابراز داشته. مير سيد شريف نمی دانسته که کتاب عيون المسائل گرچه حتی در نسخه های قدیم سده ششمی به فارابی نسبت داده شده اما اين...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۱۳
"وجَلَّ جَنَابُ [حجة] الحَقِّ [الشيخ الرئيس] عَنْ أَنْ يَكُونَ شَرِيعَةً لِكُلِّ وَارِدٍ".
شکرا للأستاذ يونس أجعون في مراجعته في خصوص ما کتبته حول مؤفق الدين البغدادي. سأنشر مقالاً حول الموضوع ولکن هنا أودّ أن أذکر نقطتين:
1) ذکر الرجل في مؤلفات حول تاريخ طبقات الحکماء ونقلهم بعض النقول منه لا يعني بتاتاً أن مؤفق الدين کان حکيما له آراء فلسفية ذات أهمية....
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۰۷
از شرح فخر رازی بر قانون شيخ الرئيس (شرح مشکلات کتاب القانون) نسخه های متعدد و از جمله کهن (مانند نسخه کتابخانه ملی پاريس) موجود است. تا آنجا که اطلاع دارم اين کتاب متأسفانه هنوز تصحيح و منتشر نشده. فخر رازي در اين کتاب علاوه بر نقل از آثار متعدد ابن سينا و از جمله آثار فلسفی اش مانند شفاء از آثار طبی شماری از دانشمندان طب قديم مانند محمد بن زکريای رازي و يا کتاب...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۰۶
مما أملاه الشيخ الإمام الأجل الأوحد الحافظ قوام السنة مؤفق الإسلام أبو القاسم اسماعيل بن محمد بن الفضل رحمه الله ونور قلبه
وفيه فصول مستخرجة من کتاب التذکرة ..؟ ما اسماعيل بن محمد بن الفضل الحافظ (؟) رحمه الله و؟
صاحبه وکاتبه أبو الخطاب أبو الخطاب سعد الدين هبة الله بن أحمد بن الفضل بن أحمد بن الحسين بن محمد بن الحکم بن محمد بن عبيد الله بن يحيی بن خاقان الکاتب...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۰۱
نسخه چلبي عبد الله افندي، ش 47
يقول الشيخ الإمام الأجل زين الأئمة أبو الکرم عبد السلام بن محمد بن الحسن بن علي الأندرسفاني ... (در برگ 291 الف الأندرسباني الخوارزمي)
2 الف: فإني جمعت عدة مجموعات في ثواب الصيام والصلاة الحجّ والزکاة والجهاد والصدقات وصنفت جملة من التصانيف في سائر العبادات فما وقفت لهذا النوع من الطاعات ...
3 الف الزواجر عسکري
3ب: معجم الشيوخ نوشته...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۹:۰۰
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ و لا حول و لا قوة إلا بالله، و صلى الله على محمد و آله. قال الشيخ الإمام «الحافظ» أبو محمد ابن الإمام الحافظ الكبير أبى حاتم- محمد بن إدريس الرازي-رحمه الله ورضى عنه. الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، و صلى اللّه على محمد خاتم الأنبياء و على آله أجمعين.
سألني جماعة من إخواني إخراج تفسير القرآن مختصرا بأصح الأسانيد، و...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۵۸
بايد به تدريج مشکلات متن های فارسی آن را اصلاح کنيم.
محضر في إثبات كتاب الحكمي
حضر مجلس القضاء في كورة بخارى قبل القاضي فلان رجل ذكر أنه يسمى محمد بن عمر بن عبد الله بن أبي بكر الترمذي، وهو يومئذٍ وكيل عن أخويه لأب وأم، أحدهما يكنى بأبي بكر، والآخر يسمى أحمد، وعن والدتهم المسماة بستي گوهر بنت عمر بن أحمد البزاز الترمذي الثابت الوكالة عنهم في جميع الدعاوى...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۵۷
اين متن شامل اطلاعات بسيار مهم درباره دادگاه ها و قضات سده ششم در خراسان و ری است و بخشی از آن هم عين سند فارسی را نقل می کند که لازم است بيش از اين عبارات آن اصلاح شود.
كتاب حكمي آخر: حضر مجلس القضاء في كورة بخارى الشيخ الإمام عفيف الدين عبد الغني بن إبراهيم بن ناصر الحجاج الهروي، والشيخ الحجاج محمود بن أحمد الصفار القزويني، وهو يومئذ وكيل المسماة قرة العين...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۵۳
يکی از مهمترين منابع ما درباره ابو حاتم رازي، داعی مشهور به مذهب اسماعيلی گزارش شيخ منتجب الدين رازي است در کتاب تاريخ الري خود که آن را ابن حجر عسقلاني در لسان الميزان نقل کرده:
" أحمد بن حمدان بن أحمد الورساهي أبو حاتم الكشي. ذكره أبو الحسن بن بانويه (کذا: بابويه) في "تاريخ الري" وقال: كان من أهل الفضل والأدب والمعرفة باللغة وسمع الحديث كثيرا وله تصانيف ثم أظهر...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۳۱
رويکرد زيديان ايران و سپس زيديان يمن به فقه ناصر کبير حسن بن علي اطروش دو گونه بوده است: گروهی جزء پيروان او قلمداد می شده و مذهب فقهی وی را تبعيت می کرده اند. اين گروه که شمار زيادی از فقيهان زيدی شمال ايران را شامل می شود و در ميان بدنه اجتماعی زيديان اين منطقه يعنی بخشی از مازنداران و گيلان در طول صدها سال نفوذ و جريان داشته است، به آرای فقهی ناصر اطروش و به...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۲۹
يکی از نکاتی که بايد در مورد اهميت نوشته ها و آثار فقهی زيديه و خاصه زيديان ايرانی در سده های نخستين در نظر داشت، اهميت اين کتابها از نقطه نظر آشنايی با فرهنگ، سنت و آداب زندگی فردی و اجتماعی و احوال سياسی و جايگاه فقيهان در جامعه کوچک زيديان شمال ايران در سده های نخستين است. ما متأسفانه اطلاعات زيادی از زندگی زيديان ساکن صفحات جنوبی دريای خزر در طبرستان و گيلان...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۲۷
(اين را چند سال پيش نوشتم و بعد فرصت نکردم بررسی های بيشتری درباره آن انجام دهم. حال که اين روزها يادداشت های منتشر نشده قديم را بازبينی می کنم گفتم شايد انتشارش بی فايده نباشد؛ گرچه هنوز خام است مانند همه نوشته های ديگرم؛ وسبحان الذي لا يسهو).
استاد دکتر نصر الله پورجوادی در کتاب بابا طاهر احتمال داده اند که بابا طاهر کسی نباشد جز طاهر بن الحسن (يا الحسين) بن...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۲۶
1 – از امام علي توسط عبيدالله بن الحر الجعفي ( نجاشي ، 9/6 )
2 – ابو اسحاق ابراهيم بن رجاء الشيباني معروف به ابن ابي هراسه ، او سني بوده و در عين حال از شماري از سادات اهل بيت روايت مي كرده و نيز از امام صادق روايت مي كرده و از اين امام نسخه اي را روايت مي كرده است و نسخه او در محافل امامي روايت مي شده است . در حقيقت اين نسخه مجموعه روايات او از امام صادق بوده كه...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۲۵
1 - ابو علي الحسن بن العباس بن الحريش الرازي ، از امام جواد روايت مي كند . نجاشي درباره او مي گويد كه او جدا ضعيف بوده است . نجاشي مي گويد كه او كتاب انا انزلناه في ليله القدر داشته كه كتابي بوده ردي الحديث و مضطرب الالفاظ . البته با اين وصف نجاشي به كتاب سند مي دهد ( نجاشي ، 60 – 61 / 138 ) .
2 - ابو محمد الحسن بن احمد بن محمد بن الهيثم العجلي ، از وجوه اماميه ، خودش و پدرش...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۲۵
در مورد مسائل اين امر مسلم بايد گرفته شود كه از آغاز به صورت مكتوب تنظيم مي شده است . البته مسائل مي توانسته در مواردي پاسخ هاي مكتوب يك امام به يك پرسش كننده باشد كه بعدا توسط خود پرسش كننده روايت مي شده و يا اينكه شامل پاسخ هاي شفاهي امام به پرسش هاي شخصي در يك يا بيشتر از يك مجلس باشد كه توسط خود شخص در محل مكتوب مي شده و بعدا توسط خود او روايت مي شده است .
1 –...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۲۴
برخی از روات که در رجال حديث کتابی نوشته بودند:
ادبيات رجالي
1- الحسن بن علي بن فضال ( نجاشي ، 36 / 72 )
2 - كتابهاي كتاب الرجال ؛ كتاب الطبقات احمد البرقي ( نجاشي ، 76 / 182 ) .
3 - احمد بن محمد بن الربيع الاقرع الكندي ، كتاب نوادر داشته است . او عالم به رجال حديث بوده است ( نجاشي ، 79 / 189 ) .
4 - احمد بن علي بن محمد بن جعفر العلوي العقيقي ، مقيم مكه . كتاب تاريخ الرجال داشته...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۲۴
1- ابر اهيم بن رجاء الجحدري در بصره ( نجاشي ، 16 /16 )
2- ابراهيم بن سليمان بن ابي داحه المزني ، با عبارت : وجه اصحابنا البصريين في الفقه و الكلام و الادب و الشعر ( نجاشي ، 15/14 )
3- ابو همام اسماعيل بن همام بن عبدالرحمان بن ابي عبدالله ميمون البصري ، از امام رضا روايت مي كند ( نجاشي ، 30 / 62 )
4 - ابو علي اسماعيل بن علي العمي البصري ، از اماميه بصره ( نجاشي ، 30 / 63 )
5 - ابو...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۲۳
1- افتا در مسجد مدينه از سوي ابان بن تغلب ( نجاشي ، 10 / 7 )
2- قرائت قرآن بر شيخ در مسجد از سوي فضل بن شاذان ( نجاشي ، 34/ 72 )
3- در زمان تحصيل الحسن بن علي بن زياد الوشاء در مسجد كوفه 900 شيخ تحديث مي كرده اند از امام صادق ( نجاشي ، 39 – 40 / 80...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۲۲
نجاشي شماري از بيوت شيعه را نام برده است :
1 – خاندان ابو رافع ، غير عرب ( نجاشي ، 4-7/1و2 )
2 - بيت فرزندان عبد ربه بن ابي ميمونه بن يسار از موالي بني اسد و از روات امامان باقر و صادق و كاظم ( نجاشي ، 27/ 50 )
3- ابو يعقوب اسحاق بن عمار بن حيان الصيرفي ، از موالي بني تغلب ، از اماميه ، از بيتي بزرگ از شيعه بوده است ، طبق گزارش ابن عقده در رجال ، وي از امامان صادق و كاظم روايت...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۲۲
1 – ابو محمد الحسن بن علي بن فضال ، از فطحيه بوده كه گفته شده قبل از مرگ از آن دست شسته است (نجاشي ، 34 – 36 / 72 )
2 – محمد بن الحسن بن الجهم دوست حسن ابن فضال ( نجاشي ، 35-36 / 72 ) نيز احمد پسر حسن بن فضال و علي بن اسباط ( نجاشي ، 36 / 72 )
از يك داستان در نجاشي درباره ابن فضال برمي آيد كه فطحيه و اماميه بايكديگر رفاقت و روابط شخصي داشتند ( نجاشي ، 35 / 72 )
3- ابوالحسين يا ابو...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۸:۲۱
1 – سماع كتاب ابن بكير نزد ابن فضال از سوي فضل بن شاذان در كوفه و نيز قرائت كتاب ابن فضال از سوي او بر شاگردش ابن شاذان در حجره ابن شاذان ( نجاشي ، 35 / 72 )
2 - احمد بن محمد بن عيسي براي طلب و تحصيل حديث به كوفه رفته بوده و آنجا الحسن بن علي الوشاء را ديده بوده و از او خواسته بوده است كه برايش كتاب العلاء بن رزين القلاء و كتاب ابان بن عثمان الاحمر را تخريج ( ان يخرج لي –...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۴۶
1 - اسماعيل بن ابي زياد السكوني الشعيري . نجاشي كتاب او را نزد ابن نوح سيرافي خوانده بوده است ( نجاشي ، 26/47 )
2 – قرانت كتاب كلامي الكر و الفر ابن ابي عقيل بر شيخ مفيد ( نجاشي ،48 / 100 )
3 – قرائت كتاب بزرگ الآراء و الديانات حسن بن موسي النوبختي بر شيخ مفيد ( نجاشي ، 63 / 148 ) .
4 - ابو محمد الحسن بن احمد بن القاسم ، الشريف النقيب ( از سادات ) نجاشي مي گويد كه بر او فوائد...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۴۶
ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمن بن محمد بن علي البرقي ( درگذشته 274 ق – بنابرگفته احمد ابن الغضائري - يا 280 ق – بنابرگفته علي بن محمد ماجيلويه – كه دومي درست تر به نظر مي رسد ) ، خاندانش اصلا كوفي بوده اند . خود او بنابر عقيده نجاشي ، ثقه بوده ، ولي او مي گويد كه از ضعفا روايت مي كرد و بر مراسيل اعتماد مي نمود . كتابهايي تصنيف كرده است از جمله المحاسن ....
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۴۵
ابو محمد الحسن بن سعيد بن حماد بن مهران الاهوازي . نجاشي مي گويد كه در كتابهاي سي گانه مصنّف برادرش حسين با او مشاركت داشته ولي بيشتر برادرش در تاليف اين كتابها شهرت داشته است . در روايت ابن نوح ، الحسين بن الحسن بن ابان القمي كتابهاي آنها را به خط حسين بن سعيد در اختيار داشته و آن كتابها را روايت مي كرده است . دليل اين امر را ابن نوح چنين گزارش كرده بوده كه حسين...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۴۵
در مورد ابو جعفر احمد بن الحسين بن عبدالملك الازدي كوفي ، نجاشي تصريح مي كند كه از او مصنفي شناخته نيست ولي او كسي بوده است كه كتاب المشيخه ( بايد از حسن بن محبوب ) را گردآورد و بر اسماء مشايخ آن را تنظيم نمود ( نجاشي ، 80 / 193 ) . بنابراين پيداست كه عنوان مشيخه تنها پس از انجام اين كار از سوي الازدي بر كتاب حسن بن محبوب اطلاق شده است ، چرا كه اين عنوان اشاره به كتابهايي...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۴۴
گاهي نجاشي كسي را نام مي برد ، بدون اينكه روشن كند ، او صاحب كتابي بوده است و بنابراين روشن نيست به چه سبب او را در فهرست خود آورده است ، مانند اسماعيل بن ابي زياد السلمي كوفي كه از امام صادق روايت مي كرده است ( نجاشي ، 27 / 51 ) ؛ يا مانند اسماعيل بن زيد الطحان كوفي كه البته به او اسناد مي دهد ولي از كتاب ياد نمي كند ( نجاشي ، 28/54 ) يا اسماعيل بن عمر بن ابان الكلبي (...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۴۴
1- الجامع الكبير في الفقه و الجامع الصغير از ابراهيم بن محمد الثقفي ( نجاشي ، 17/19 ) يا با عنوان جامع الفقه و الاحكام ( در منبع ديگر نجاشي ، نك : نجاشي ، 18/19 ) .
2 - ابو محمد الحسن بن علي الحجال ، قمي بوده ، شريك تجاري ابن وليد قمي . كتاب الجامع في ابواب الشريعه داشته كه نجاشي آن را بزرگ خوانده است ( نجاشي ، 49 / 104 ) .
3- ابو جعفر احمد بن محمد بن عمرو بن ابي نصر زيد البزنطي (...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۳۲
1- ابراهيم بن رجاء الشيباني ، ابن ابي هراسه ، راوي يك نسخه از امام صادق ( نجاشي ، 23/34 )
2 - الحسين بن علوان الكلبي ، كوفي ، سني متمایل به زیدیه بوده است . از امام صادق روايت مي كند . او از اعمش و هشام بن عروه هم روايت مي كند . حسين كتابي داشته كه نجاشي مي گويد روايات آن مختلف است و به آن تنها يك سند مي دهد . احتمالا در همين كتاب نيز روايات او از اعمش و هشام در كنار روايات او...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۳۱
مشاركت در تاليف كه گزارش نمونه هايي از آن را در فهارسي مانند نجاشي مي بينيم ، مي تواند به اين معني باشد كه يك راوي ، مجموعه اي از روايات دو تن را يكجا جمع كرده و در يك دفتر ( = كتاب ) عرضه كرده و آن كتاب هم هميشه بدين صورت در سنت امامي روايت شده است . در مواردي كه تصريحي بر اين وجود ندارد كه كتاب را عده اي روايت كرده اند ، ظاهرا بتوان چنين استنباطي را قوي دانست.
شايد هم...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۳۰
نمونه: ابو محمد الحسن بن علوان الكلبي كه از امام صادق روايت مي كند و بنابر گفته نجاشي بيشتر از برادرش حسين با شيعه نزديكي داشته است ولي او كتابي نداشته است . پس بنابر اين اگر رواياتي از امام صادق داشته است ، شايد در سنت روايي كوفه با عنوان كتاب از او نقل نشده و راويان او رواياتش را در كتابهاي خود نقل می كرده اند ، بدون اينكه مجموعه آنها را با عنوان كتاب از خود او...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۳۰
ابو جعفر احمد بن محمد بن عيسي بن عبدالله بن سعد بن مالك بن الاحوص الاشعري ، مهمترين كتاب او كتاب النوادر بوده است كه بنا بر گفته نجاشي كتابي غير مبوب بوده ولی آن را داود بن كوره به صورت مبوب درآورده بوده است . در حقيقت داود بن كوره متن كتاب احمد بن محمد بن عيسي را بر اساس ابواب فقهي و شايد حتی در بخشهايي، غير فقهي ( عقايد و اخلاقيات ) در آورده بوده است . روشن نيست كه...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۲۹
ابراهيم بن محمد بن سعيد بن هلال الثقفي ( درگذشته 283 ق ) كه اصلا كوفي بود ، ولي به اصفهان آمد و همانجا سكني گزيد . گفته شده كه عده اي از علماي قم مانند احمد البرقي براي ديدارش به اصفهان رفتند و از او خواستند كه در قم اقامت كند ، ولي او دعوت آنان را نپذيرفت نجاشي به نقل از منبع نامعلومي مي نويسد كه علت بيرون آمدن او از كوفه اين بوده كه او كتاب المعرفه را نوشت و در آن به...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۲۸
برای بحثی که بعد از اين خواهيم داشت درباره معنای "کتاب" در سنت حديثی اماميه اينجا نمونه هایی را نخست بر می شمارم و تعدادی از کسانی را که نويسندگان "کتاب" در سنت اماميه بر شمرده شده اند را خلاصه وار ذکر می کنم::
1 – سليم بن قيس ( نجاشي ، 8/4 )
2 - ابان بن عمر الاسدي ، تنها عبيس بن هشام الناشري از او روايت مي كند و سند نجاشي به كتابش هم از طريق همين شخص است ( نجاشي ، 14/10 )
3...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۲۷
1 - ابو محمد الحسن بن محمد بن يحيي ( از سادات ) ، معروف به ابن اخي طاهر ( درگذشته ربيع الاول 358 ق ) ، به گفته نجاشي از مجاهيل ، احاديث منكر روايت مي كند و او مي افزايد كه چنين ديدم كه اصحاب ما او را تضعيف مي كنند . دو كتاب با عناوين كتاب المثالب و نيز كتاب الغيبه و ذكر القائم عليه السلام را نجاشي براي او ذكر مي كند ( نجاشي ، 64 / 149 ) .
2 – ابو عبدالله الحسين بن عبيدالله بن...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۲۶
1 – ابو محمد الحسن بن علي بن فضال ( درگذشته 224 ق ) ، از اصحاب امام رضا ( بنا به نقل نجاشي از كشي در 36 / 72 ) . نجاشي مي گويد كه احمد البزنطي ، 8 ماه پس از حسن بن علي ابن فضال و در 221 ق از دنیا رفت ، در حالي كه در اينجا مي گويد كه ابن فضال در 224 ق درگذشته است ( نك : شرح حال البزنطي در نجاشي ، 75 / 180 ) . ابن فضال از موالي تيم الله بن ثعلبه ، از فطحيه بوده كه گفته شده قبل از مرگ از آن...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۲:۲۴
(هذا ما کتبته قبل 15 سنة والآن أنشره هنا)
أ - دخل محمود بن علي بن الحسن الحمصي العراق في سفر الحج ( انظر عن هذه الإقامة وظروف تأليف كتاب التعليق العراقي ، مقدمة الحمصي علی كتاب المنقذ من التقليد ، 1 / 17 - 18 ) وطلب منه أبوالحسين ورّام بن أبي فراس ( المتوفي سنة 605 ق ) ، العالم الإمامي المعروف وجدّ ابن طاووس من قبل الأم ، الإقامة في العراق بمدة سنة وقَبِل الحمصي الإقامة في...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۲۶
در قرن پنجم قمری در یمن سه سنت فکری - اعتقادی در درون زیدیه حضور داشتند : حسینیان، منسوب به امام المهدی الحسین ( 393 – 403 ق) فرزند امام القاسم العیانی ( 389 – 393 ق ) که انديشه هاي اعتقادي و كلامي وي گرچه در همان سنت زيديان قاسمي تعريف مي شد ، ولي افكار و عقايد تازه و در عين حال غريبي نيز به او منسوب است ، بطوري كه پيروانش را به عنوان گروهي مستقل بر مي شمارند. گروه دوم...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۲۴
در اينجا مناسب است شماري از متنهايي كه به امام علي و يا برخي از اصحاب و نزديكان امام منسوب است و در كتابهاي فهارس كهن امامي و متون حديثي به اين متون اسناد داده شده و در سنت روايي قرار مي گرفته است ، را مورد اشاره قرار دهيم . برخي از اين متون سنت بسيار كهنه اي دارند ولي در عين حال بايد به اين نكته توجه داشت كه اين متون محصول تدريجي يك سنت روايي اند كه گاه ريشه آن به...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۲۳
در مورد اشخاص و يا كتابهايي كه بدون ارائه سند در فهرست نجاشي ذكر مي شوند ، بايد اين توضيح را داد كه اين مسئله مي تواند دلائل متفاوتي داشته باشد : در مورد متكلمان و يا كساني كه محدث نبوده اند ( در مورد برخي از ادبا ) ، نجاشي در فهرست خود ارائه سند نمي كند . دليل اين امر اين است كه كتابهاي آنان نيازمند ارائه سند به معنايي كه نزد محدثان معمول بود، نبوده است . در عين حال...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۱۹
نجاشي در مورد بسياري از اشخاص هيچ تعبيري كه نشان دهنده اين باشد كه آن شخص از محدثان اماميه بوده است ، نمي كند و البته اين مسئله اسباب متعددي داشته است؛ اما بهرحال در مورد برخي اشحاص هم به تصريح مي گويد كه آن شخص از اماميه بوده است ؛ مواردي مانند :
1 - ابان بن عبدالملك الثقفي ( نجاشي ، 14 / 9 )
2 – ابان بن عمر الاسدي ( نجاشي ، 14/10 )
3 – ابراهيم بن سليمان بن ابي داحه (...
يكشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۱ ساعت ۱:۰۳
کتاب تثبیت الامامه آیا از الهادی الی الحق است؟
یکی از خوانندگان این کانال متنی فرستاده از یکی از نویسندگان و فضلایی که روی زیدیه کار می کند که در آن انتساب متنی به عنوان تثبیت الامامه به الهادی الی الحق مسلم فرض شده و این خواننده محترم نظر من را خواسته است. اینجا چند سطری در این مورد می نویسم:
متنی که تحت عنوان تثبیت الامامه منسوب به الهادی الی الحق سال ها پیش...
يكشنبه ۱۲ تير ۱۴۰۱ ساعت ۳:۰۰
می خواستم از شما تشکر کنم برای این همه روشنگری و مطالب مفیدی که به اشتراک می گذارید. همیشه از کانال و وبلاگ شما بهره برده ام و آموخته ام. پیروز و سلامت باشید.
با تحیات. از لطف عالی ممنونم. مؤيد و موفق باشيد.
تشکر و سپاس
گروهی داریم به نام الغدیر در بستر تلگرام با حدود ۵۰هزار مخاطب؛ از سنی تا آتئیست.
الحمدلله چندین و چند مستبصر داشتیم و از محضر فضلای صاحب نامی، بهره برده و می‌بریم!
مقدور هست در ایام فاطمیه، یک جلسه کنفرانس باشیم خدمتتون؟! با موضوع مبتلاءبه: "ادله شهادت زهرای اطهر سلام الله علیها در منابع متقدم".
محیط ویس‌چتش که تازه تاسیسه، بستر مناسبی‌ست.