از ادبيات مسيحی مکاتب مسيحی شرقی (و از جمله در بحث ما اينجا: يعقوبی ها و نسطوری ها) آثار مهمی امروزه در دست است که برای شناخت تاريخ الهيات اسلامی در آن دوره متقدم به کار می آيد (در درسگفتارهای الهيات به مثابه تاريخ به مناسبت اين متن ها را می خوانيم که می توان مراجعه کرد). از جمله نکات جالب توجه در اين ادبيات توجه به باور متکلمان مسلمان درباره تحريف بايبل و از جمله...

رساله الرد علی الروافض من أصحاب الغلوّ در سنت زيديان يمن به قاسم رسي (د. 246 ق) نسبت داده می شود. درباره اين رساله پژوهشگرانی مانند مادلونگ و آبراهاموف تاکنون اظهار نظر کرده اند. اين رساله حاوی اطلاعات تاريخی مهم و همچنين رويکرد انتقادی سختی از سوی نويسنده نه صرفا نسبت به اماميه بلکه حتی ائمه متأخر شيعه است. از قاسم رسي يک رساله ديگر در سنت های زيدی يمن موجود است که...

برخی از محققين در حوزه تحريف قرآن به متنی ارجاع می دهند که در ادبيات جدل اسلامی/ مسيحی به رساله عبد الله بن اسماعیل الهاشمی به عبد المسیح بن اسحاق الکندی و پاسخ او معروف است. درباره اين متن پر برگ دهها پژوهش و نوشته تاکنون در غرب منتشر شده. طبق متن ادعایی اين مناظره قلمی در زمان مأمون، خليفه عباسی اتفاق افتاد و در خود متن هم به بابک خرمدين و جنبش او (ص 47) و نيز به...

طبق اطلاع نجاشي (ص 265)، ابو القاسم کوفي، محدث و عالم و متکلم برجسته امامی در سده چهارم قمری کتابی داشته با عنوان کتاب التبديل والتحريف. احتمالا اين کتاب برخلاف آنچه گاهی برخی نويسندگان پنداشته اند درباره عقيده تحريف قرآن و روايات مؤيد آن نبوده بلکه درباره تحريف معنوی و رد بر تفاسير غلط از قرآن بوده. روايتی که ابن شهرآشوب در مناقب از اين کتاب درباره مواجهه امام...

افزودن نام استاد راهنما به مقاله علمی-پژوهشی دانشجو پديده ای است که دست کم در علوم انسانی به هيچ وجه برای من قابل فهم نيست. من البته اطلاع درستی ندارم؛ شايد در رشته هایی که پژوهش ها نتيجه تحقيقات جمعی همراه با استاد راهنماست؛ فی المثل پژوهش های لابراتوار محور اين امر قابل قبول و قابل دفاع باشد. اما در علوم انسانی واقعا اين کار چه دليلی دارد؟ تازه در مورد رساله...

از ابو قرّه، متکلم مسيحی ملکائی معروف اواخر سده دوم و اول سده سوم قمری مناظره ای با مأمون عباسی در حرّان در دست است که البته درباره اصالت متن آن بحث است. آنچه مسلم است اين است که متکلمان معتزلی مانند ابو موسی مردار او را می شناخته اند و وی هم بی ترديد با آرای معتزله آشنا بوده. او در شام و بيت المقدس زندگی می کرد و در دوره ای اسقف حرّان بود. آيا سفری به بغداد داشته؟...

قاسم رسي، عالم و پيشوای زيديه در سال 246 ق درگذشت. عمده فعاليت قلمی و علمی او مربوط می شود به همين چهل سال اول سده سوم. ما از اين دوره کتاب حديث کم نداريم. اما کتاب بحثی و کلامی و اعتقادی از اين دوره بسيار محدود به دست ما رسيده است. شماری از آثار اباضيه به ويژه از عبد الله بن يزيد فزاري از سده دوم قرن دوم در موضوعات کلامی باقی مانده که بی نهايت از نقطه نظر تاريخی...

ويلفرد مادلونگ، زيدی شناس نامدار آلمانی علاوه بر کتابی که درباره قاسم رسي، عالم زيدی و مؤسس مکتب قاسمی منتشر کرده چندين پژوهش ديگر هم به او اختصاص داده است. از جمله مقاله ای درباره ارتباط انديشه او با معتزله؛ و ديگر مقاله ای در موضوع رابطه قاسم رسّي با کلام مسيحی. در هر دو مقاله مادلونگ نظريه آبراهاموف را که او نيز چندين پژوهش درباره قاسم رسي منتشر کرده به شدت...

در متن کتابی که با عنوان مسائل القاسم در سنت زيديان يمن به قاسم رسي، عالم زيدی نيمه اول قرن سوم نسبت داده می شود عبارتی هست که در صورت صحت انتساب آن نشان می دهد عقيده به تحريف قرآن نزد شماری از اماميه (روافض) و غلات از ميان شيعه در زمان قاسم رسي وجود داشته. عبارت اين متن از اين قرار است: "وسألته : عن قوله : وَما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَلا نَبِيٍّ...

شيخ طوسي در رجال خود در باب اصحاب امام صادق (ع) از عبد الله بن يزيد فزاري کوفي ياد می کند (ص 232 ش 3150) بی هيچ توضيحی. رجاليون بعدی هم معمولا تنها به ذکر نام او به تبع شيخ طوسي بسنده کرده اند. سبب اينکه شيخ او را در اصحاب امام صادق (ع) قرار داده شايد روايت روابط او با هشام بن الحکم باشد که در منابع شيعی هم آمده. به هرحال ممکن نيست او از اصحاب و يا راويان امام صادق (ع) باشد....

اين مقاله خسرو پرويز در دائرة المعارف بزرگ اسلامی ابدا شايسته جايگاه و اهميت خسروی دوم نيست. نويسنده، آقای محمد نويد بازرگان از هيچ مأخذ فرنگی ترجمه نشده به فارسی استفاده نکرده و تازه برخی از همان منابع ترجمه شده هم تنها از نوع تحقيقات دست دوم است. آخر مگر می شود بدون استناد به نوشته های مهم غربی و همچنين بدون بهره گيری از منابع پهلوی و ارمنی و سريانی و حبشی و ......

قاضي عبد الجبّار در المغني احتمالا از يکی از اين دو کتاب، يکی کتاب الامامة و يا رديه بر کتاب الامامه ابن راوندي هر دو تأليف ابو علی جبایی، متکلم بلند آوازه معتزلی مطلبی را درباره عقيده تحريف قرآن نزد شيعه نقل می کند که حائز اهميت است. اينجا نخست اصل مطلب را نقل می کنيم و آنگاه چند سطری درباره آن ارائه می دهم: "...ولهذه الجملة قال شيخنا أبو علي رحمه اللّه : إن أكثر...

با وجود اينکه تمام شواهد اصيل تاريخی و متنی گواه است که عقيده به تحريف قرآن در ميان شيعيان دو سه قرن نخست مطلقا شايع نبوده و بعدا هم در سده های کلاسيک اسلام اين انديشه تنها در بخش بسيار محدودی از عالمان شيعی امامی رواجی داشته با اين وصف برخی از پژوهشگران در سنت شيعه شناسی غربی تأکيد دارند که اين عقيده رکنی از تشيع قديم باطنی بوده است. برخی از اين محققين محترم در...

در هداية المسترشدين (1/63)، باقلاني بعد از نقل رواياتی درباره بحث رؤيت خداوند عقيده کسانی را نقل می کند که باور دارند اهل بيت از ائمه شيعه منکر اعتقاد رؤيت باری تعالی، آنطور که سنيان و اشاعره بدان باور دارند بوده اند. باقلاني می گويد اين ادعا را کسانی برای فريب شيعيان مطرح می کنند. آشکار است مقصودش معتزليان و يا شيعيان معتزلی گرای زمانش است. او در اينجا ادعا می کند...

اخيرا يکی از فضلای محترم مطلبی درباره موضوع بالا منتشر کرده اند و چون اشاره ای به مباحث اين کمترين هم داشته اند لازم ديدم اينجا اين توضيح را همراه با نشانی يادداشت ها تقديم کنم: درباره اصالت متن عهد مالک اشتر و رد نظريه وداد قاضی، استاد سابق دانشگاه شيکاگو تاکنون پنج يادداشت در سايت کاتبان با تاريخ های متفاوت منتشر کرده ام که ليست آن در پايين می آيد. اين...

آقای ويلفرد مادلونگ در چند جا (و از جمله در مقاله ای درباره رديه فزاري بر ابن عمير) و نیز در مقدمه چاپی که از آثار عبد الله بن يزيد فزاري، متکلم اباضی سده دوم قمری کوفه/ بغداد با همکاری عبد الرحمان السالمي به دست داده عيسی بن عمير ياد شده در متن رديه فزاري (الرد علی ابن عمير) را آنچنانکه خود مادلونگ گفته به تبع يوزف فان اس همان "ابو عمر عيسی بن عمير همداني" دانسته که...

در جهان اسلام من غير از ايران دنیای عرب را به خوبی می شناسم و با نويسندگان و پژوهشگران صد و اندی سال اخير مصر و عراق و سوريه و لبنان و مغرب و ... آشنا هستم و بسياری از آنها را خوانده ام. بی اغراق می گويم ما پژوهشگری و نويسنده ای به پايه و در سطح زرين کوب در صد سال گذشته در غير ايران نداشته ايم. اين را به اين دليل می گويم که کجا می توان دانشمندی و نويسنده ای در بالاترين...