سال هایی که مداخل محدثان شیعی را برای مرکز دائره المعارف آقای بجنوردی می نوشتم چنانکه در شماری از مداخل مربوطه نوشته ام و منتشر شده به اهمیت فهارس قدیم حدیثی شیعه که رجال نجاشی و فهرست شیخ بر اساس آنها نوشته شده پی بردم. البته اصل فکر را از مرحوم آقای بهبودی در کتاب معرفة الحدیث و همچنین با تأمل در نوشته های رجالی آیة الله شبیری زنجانی گرفته بودم. آن سالها به لطف...

شاید برخی تصور کنند این داوری نوعی اغراق گویی است اما واقعیت این است که به طور سنتی شناخت ما از مکتب کلامی و مذهبی اشاعره بسیار محدود و عمدتا متکی بر داوری های غلط و جدلی قدماست. بیشتر شناخت ما از مکتب کلامی اشاعره مبتنی است بر داوری های آثار کلامی علامه حلی و شاگردان مستقیم و یا غیر مستقیم او که غالباً گزارش هایی است جدلی و داوری هایی یک طرفه و ناقص از مکتب...

سالهاست که نويسنده اين سطور درباره تاريخ و نظام انديشگی غاليان شيعی در چند سده نخستين مطالعه و پژوهش می کند که حاصل آن تاکنون مقالات متعدد و نيز تدوين دو کتاب است که هنوز به چاپ نرسيده اند: يکی ميراث باطنی شيعه و ديگری ميراث غاليان. به عقيده نويسنده اين سطور بيش از هر چيز مطالعه و بررسی عوامل تاريخی و اجتماعی و مذهبی پيدايش غاليان شيعی در سده های نخستين و به ويژه...

درباره ريشه ها و تحولات اوليه گردآوری و تدوين احاديث تاکنون تحقيقات بسياری از سوی اسلام شناسان غربی و نيز محققان مسلمان صورت گرفته است. دلايل گردآوری حديث پيامبر و زمينه های استناد به سنت در شکل حديث و نيز چگونگی استناد به آن در فقه و شريعت و تحولات سندی آن و مکاتب مختلف حديث در مرحله پيدايش همه و همه مواردی است که تاکنون درباره آن بحثهای زيادی سامان گرفته است....

اینجا مطلبی کوتاه نوشتم درباره طاهر جصاص و منبعی درباره او که آقای دکتر پورجوادی بدان در کتابش اشاره ای نکرده است. بعداً دیدم شخصی دیگری هم در این موضوع مطلبی منتشر کرد. به هرحال در اینجا نوشتم که درباره یکی بودن طاهر جصاص با بابا طاهر عریان تردید دارم. مطلبی هم نوشتم همان زمان که هنوز تکمیل نشده. امشب دیدم شخصی مطلب تندی در انتقاد از کتاب آقای پورجوادی منتشر...

بالاخره دیروز متن کامل مجله را برای بریل فرستادیم. این شماره اول از مجله مطالعات شیعی است و فهرست آن را قبلا در همین صفه گذاشتم. مقاله مشترکی، من و خانم اشمیتکه داریم درباره نصیر الدین ابن حمزه شارحی، همراه تصحیح دو متن در کلام و در موضوع عدم و شیئیت معدوم. این دو متن را چند سال است که می شناسیم و نسخه آن را در کتابخانه دانشگاه ییل پیدا کردیم (از این نسخه در کتاب...

در یک برنامه تلویزیونی دیدم آقایی از همکاران و دوستان قدیم درباره حدیث غدیر اظهار نظری کرده و بنابر آن تفسيرش را عقیده اي خلاف عقيده سنتی شیعه و برخاسته از رویکرد و پژوهش تاریخی خوانده است. متأسفانه ایشان جزئیات نظرش و مستندات تاریخی خود را ذکر نکرده اند تا بتوان به درستی درباره ادعای ایشان داوری کرد منتهی آنچه بر آن تصریح کرده اند این است که از حدیث غدیر معنای...

یکی از کارهایی که باید روی آن به عنوان یک پروژه علمی کار کرد گردآوری سرگذشتنامه های خود نوشت است از عالمان قرون گذشته. تاکنون چندین مقاله و کتاب درباره این ژانر ادبی در غرب و در کشورهای عربی منتشر شده اما معمولاً تنها به موارد خیلی مشهور پرداخته شده و یا به صرف متون اجازات حدیث. در همین دو قرن اخیر یعنی از حدود اوائل عصر قاجار بدین سو تا آخر عصر پهلوی اول شاید...

۱- تفسیری فراموش شده از عالمی شیعی و ایرانی از طوس از پایان قرن چهارم در اینجا درباره این تفسیر نوشته ام. http://ansari.kateban.com/post/1749 این کتاب قبل از تبیان شیخ نوشته شده و نویسنده شیعی است با گرایشات معتزلی. احتمال دارد او امامی مذهب بوده باشد. او کتابش را به سبک شیخ صدوق و قبل از او محمد بن زکریای رازی به عنوان تفسیری نوشته برای کسی که مفسری در دسترس او نیست. باید محققی...

یادداشتی که سال ها پیش نوشتم و الآن در میان فایل ها پیدا کردم. درباره ساختار کتاب سير الملوک المسمی بنهاية الارب في أخبار الفرس والعرب. چاپ دانش پژوه. یک سالی در پاریس درباره ادبیات قبل از اسلام عصر ساسانی و ترجمه های عربی آن کار کردم. امیدوارم وقتی نتایج آن پژوهش ها منتشر شود ترتيب مباحث کتاب نهاية الارب في تاريخ الفرس والعرب 1- مقدمه کتاب شامل داستان کتاب ص...

قبلاً برخی اسناد را در کاتبان منتشر کرده ام. برخی یادداشت های دیگر را که به تدریج در فایل های قدیم پیدا می کنم اینجا خواهم گذاشت. روابط و مناسبات فرهنگی و تمدنی ميان جهان ايرانی و حوزه اقيانوس هند، تاريخی به درازای تاريخ قوم ايرانی دارد و آنچه در اين نوشتار مدّ نظر است، بررسی گوشه ای از تاريخ روابط فرهنگی ايران با اين حوزه خاصتا از طريق يمن است. اينجانب به دليل...

من آن زمان كه بيروت مدتي زندگي و تحصيل مي كردم با ماهر جرار استاد دانشگاه امريكايي بيروت آشنا و رفيق شدم. همديگر را مكرر مي ديديم و با هم درباره مطالعات شيعي صحبت مي كرديم. يادم مي آيد وقتي هم تصميم داشتيم كار مشتركي با هم انجام دهيم. آن زمان او تازه تحصيلاتش تمام شده بود و از آلمان به بيروت بازگشته بود. در آلمان رساله دکتری اش را زیر نظر فان اس نوشته بود درباره...

برخي از نسخه هايي كه در كتابخانه واتيكان ديده ام : ش/ 1750 البدع /کوفی. الاستغاثه ابوالقاسم کوفی است. ش/ 1028 شرح اصول الخمسه و نیز در دنباله الغيبة قاضي عبدالجبار ش 1027 امالی قاضی عبدالجبار ش 967 بيان حجية اجماع اهل البيت ش 984 التکفير ابن المرتضی ش 1009 التقرير حسين بن بدر الدين تفسير جشمي : 1023 و 1013 و 1064 و 1045 و 1026 و 1025 ش 1046 مناظرة عطية النجراني ش 1174 الجواهر...

مقاله اي كه خيلي سال پیش نوشتم برای درج در دائره المعارف بزرگ اسلامی برای مدخل ابو الفتوح رازی ابوالفتوح رازى، جمال الدين حسين بن على بن محمد بن احمد خزاعى (ح 480- پس از 552 ق/ 1157 م)، عالم و مفسر نامدار امامى و مؤلف تفسير روض الجنان و روح الجنان. خاندان او دانشمندان متعددى پرورده است و افندى از آنان با عنوان سلسله‏اى معروف را علماى اماميه، كه هر يك تأليفات متعدد...

بی تردید اگر در بیست سی سال اخیر دو نظریه پردازی عمده و ابتکاری را بتوان در سپهر اندیشه سیاسی اسلامی و نظریه دولت از جایگاه تفکر فقهی نام برد یکی را باید نظریه وکالت مالکان شخصی مشاع‌ مرحوم آقا مهدی حائری یزدی دانست و دیگری را نظریه ولایت امت بر خویش مرحوم آقای شمس الدین. آقای شمس الدین البته دیدگاهش درباره حکومت و ماهیت شورایی بودن آن و نسبت آن با دیانت را در...

به تازگی دوست و استاد ارجمند جناب آقای دکتر پورجوادی مطالبی را در رابطه با مفهوم ولایت در اندیشه شیعی منتشر کرده اند که به نوعی می توان آن را تلاشی در جهت احیای قرائت اسلام ایرانی هانری کوربن خواند. من طبعاً با این خوانش از تاریخ و تفکر شیعی همرأی نیستم اما به نظرم مطالبی که ایشان در این چند یادداشت مطرح کرده اند در جای خود جالب توجه و قابل تأمل است. صرفاً برای...

http://www.brepols.net/Pages/ShowProduct.aspx?prod_id=IS-9782503568744-1 این مقاله آقای امیر معزی در این مجموعه جالب توجه است و بد نیست ترجمه شود : Mohammad-Ali AMIR-MOEZZI, « Muḥammad le Paraclet et ʿAlī le Messie. Nouvelles remarques sur les origines de l’islam et de l’imamologie shi’ite » آقای امیر معزی در این نوشته به تشیع نخستین در سده اول پرداخته و نخستین رگه های تشیع را با توجه به روایتی متفاوت از شکلگیری هویت اسلامی در سده اول بررسیده است....

شخصی از من سؤال کرده که نظرت در رابطه با کتاب مکتب در فرایند تکامل آقای مدرسی چیست؟ و چرا برخی مسائل مهم در این کتاب با ذکر جزئیات مورد بررسی قرار نگرفته است. اینجا همان پاسخی که بدو نوشتم را عیناً می آورم: کتاب آقای مدرسی در واقع پژوهشی است به بهانه ارائه متن های عربی همراه با ترجمه تکه هایی از آثار ابن قبه. اصلاً فصل چهارم کتاب هم درباره خود ابن قبه است و سهم...

درباره تشیع کوفی نخستین در رابطه با آنچه مربوط به جریان های غلات شیعی می شود پژوهش نسبتاً کم نیست. نمونه اش کتاب وداد قاضی است درباره کیسانیه (این اثر به تازگی با ترجمه ممتاز فاضل گرامی آقای احسان موسوی خلخالی به فارسی منتشر شد). اخیراً هم کتاب عبد الله بن سبا و سبئیه آقای شان آنتونی اثر جالب توجهی در زمینه ای مرتبط است. اما درباره تشیع کوفی در میان جریان های معتدل...