در کتاب Encounters with the Hidden Imam in Early and Pre-Modern Twelver Shīʿī Islam نوشته آقای اميد قائم مقامی که به تازگی بريل منتشر کرده بحثی آمده به تفصيل درباره محتوا و جزئيات توقيع آخر نائب چهارم حضرت ولی عصر (عج) که به نظرم جای تأمل و نقد دارد. ايشان معتقدند تعبير "الغيبة التامة" که در نسخه غيبت شيخ از اين روايت (توقيع) ديده می شود گو اينکه طبق تصريح خود شيخ بر اساس روايت شيخ صدوق است صورت...

دانشمند محترم جناب آقای دکتر سروش در يک سخنرانی و همچنين اگر اشتباه نکنم در مکتوبی که اخيرا از ايشان منتشر شد به متن زيارتنامه ای نه چندان مشهور برای حضرت امير (ع) اشاره کرده اند که در مفاتيح الجنان مرحوم حاج شيخ عباس قمی نقل شده و از آن انتقاد کرده اند. ايراد ايشان به یک تعبيری در متن اين زيارتنامه است: "الانزع البطين" در اشاره به حضرت امير (ع). منبع اصلی اين...

کتاب تثبيت الامامة که چند سال پيش از سوی مؤسسه اسماعيليه لندن و منسوب به منصور فاطمی منتشر شد چنانکه قبلا در يادداشتی نوشتم از او نيست و بلکه بايد تأليفی از آخر سده دوم قمری و به احتمال زياد تأليفی از علی ابن ميثم، متکلم امامی و شاگرد هشام بن الحکم باشد. پيشنهاد من به دوستان متن پژوه اين است که با بهره وری از نسخه های خطی اين کتاب اين اثر را از نو تصحيح و با توجه به...

شيخ احمد احسايی معمولاً از جانب پيروان مکتب صدرايی به بی اطلاعی از مکتب آخوند و مبانی حکمت متعاليه متهم شده است. اين حرف از يک نقطه نظر درست است و آن اينکه به نظر می رسد او مبانی فلسفی را نزد استادان اين رشته نخوانده بوده و گاه مطالب حکماء را به درستی متوجه نمی شود. اما در مجموع انتقادات او بر فلسفه ملا صدرا حائز اهميت است. انتقادات او دومين موج انتقادات بر فلسفه...

ابن هيثم، دانشمند و فيزيکدان برجسته مسلمان در سده های چهارم و پنجم قمری در عين تخصص در شاخه های مختلف علوم فيزيک و ميکانيک و نورشناسی در فلسفه ارسطویی هم تخصص داشت و آثاری در اين زمينه نگاشته بوده. در فهرستی که خود ابن هیثم در دو نوبت از آثارش به دست داده و در ضمن زندگينامه خودنوشت وی آمده ( در سن 63 سالگی اش و به تاريخ 417 که بعدا در 419 ق به روز شده) نام بخشی از تأليفات...

ابن طاووس اين راوی را که خود از اهل ادب بغداد بوده در فرج المهموم به مناسبت نقلی از يکی از آثارش معرفی کرده. نام او ابو الحسن أحمد بن الحسين بن علي (کذا، شايد هم: الحسين بن الحسن بن علي) الرخجي است. وی از خاندان خُرّجي بوده و پدرش أبو علي الحسين بن الحسن الرخجي از وزيران آل بويه بوده است. از آنچه ابن طاووس نقل کرده نام دو کتاب او را می شناسيم. با اين وصف کتاب ديگری از...

به تجربه و با بررسی هزاران نسخه خطی در طول سال های گذشته و به گواهی بسياری از کتاب های تراجم و احوال دريافته ام که بيشتر کاتبان نسخه های خطی در تاريخ چند قرن نخست اسلام بر مذهب شيعی و امامی بوده اند؛ به ويژه کاتبانی که نسخه های ادبی و فلسفی و علمی و تاريخی را کتابت می کرده اند (به ويژه در خراسان و عراقين) متأسفانه ما در اين زمينه کم کاری کرده ايم. حال که بسياری از...

اين سخن ابن هيثم، از برجسته ترين دانشمندان در تاريخ تمدن اسلامی شايد از مهمترين سخنانی باشد که در فلسفه علم در تاريخ ما گفته شده: وكان أبو علي بن الهيثم ورعاً متعبداً، معظماً لأوامر الشريعة، وكان يقول في بعض رسائله: تخيلنا أوضاعاً ملائمة للحركات السماوية فلو تخيلنا أوضاعاً أخرى غيرها ملائمة أيضاً لتلك الحركات لما كان لذلك التخيل مانع، لأنه لم يقم البرهان على...

در طول سی سال گذشته شايد بيش از ده هزار نسخه (و عکس) خطی زيدی يمنی و غير يمنی را تورق کرده و مورد بررسی قرار داده ام. در طول همه اين سال ها يادداشت های زيادی از روی اين نسخه ها تهيه می کردم؛ در موضوعات نسخه شناختی، تاريخ، فقه و حديث و از همه مهمتر مباحث کلام و فرق. معمولا اين يادداشت ها را در دفاتری و يا بر روی کاغذهای کوچکی می نوشتم. در سال های اخير البته عمدتا از...

حلقه کاتبان الآن 14 سال می شود که فعال است. مجمعی است مجازی از نويسندگانی از نسل های مختلف که اهتمام به ميراث مکتوب اسلامی و ايرانی آنان را گرد هم آورده است. من تقريبا از ماه های نخست به دعوت محقق ارجمند آقای سيد علی طباطبایی يزدی بدان پيوستم. از بسياری از نوشته های اين مجموعه که همکاران در طول اين سال ها در کاتبان نوشته اند همواره بهره مند بوده ام؛ به ويژه نسل تازه...

امکان ندارد کسی سر و کارش با فلسفه اسلامی عصر صفوی افتاده باشد اما مرحوم آقا جلال آشتيانی را نشناسد و از آثارش بهره مند نشده باشد. در کتابخانه های دانشگاهی در آمريکا و اروپا و همچنين نمونه هایی که در شماری از کشورهای عربی تاکنون ديده ام تأليفات و تصحيحات او از متون همواره مورد مراجعه محققين در زمينه فلسفه اسلامی است. همينجا بايد اضافه کنم شايسته است تأليفات آن...

شرح اين متن همراه با توصيف و تعريف تک تک عناوين کتاب ها را در يک مقاله با چند سند ديگر به تفصيل آورده ام. اميدوارم که زمانی منتشر شود گلازر ش 41 (کتابخانه ملی وين): شرح الأزهار ابن مفتاح. در برگ 322 ب: بسم الله الرحمان الرحيم وصلّی الله علی سيدنا محمد وآله وسلّم منقول من خطّ القاضي العلاّمة عماد الدين يحيی بن مظفّر رحمه الله تعالی. فصل في معرفة کتب أهل البيت عليهم...