استاد محمد مجتهد شبستری در اصلاحيه کوتاه خود که همين يکی دو روز پيش در کانال تلگرامی خود قرار دادند هسته اصلی يادداشت اولیه خود را اندکی تغيير دادند. ايشان در توضيح اين اصلاحيه فرموده اند: "ظاهراً طرز بیان اینجانب در متن پیشین نارسا بوده و موجب پاره‌ای از برداشت‌ها شده که منظور من نبوده است. صواب دیدم آن متن تصحیح شود تا ابهام‌ها برطرف گردد."همينک عبارت آن...

خادمان نسخه های خطی و ميراث خطی ايران (1) از خادمان پر تلاش نسخه های خطی ايران اينجا لازم می دانم نخست از استاد سيد احمد اشکوری و فرزندان پر تلاش او ياد کنم که در طی چند دهه گذشته نه تنها به فهرست نویسی کتابخانه های عمومی اقدام کردند بلکه با همتی ستودنی کتابخانه ها و مجموعه های کوچک و بزرگ خصوصی را در شهرستان های مختلف شناسایی و در طی چند ده مجلد فهرست نویسی کردند....

اگر منابع اسلامی حديثی را نقل می کنند برخلاف نظر دکتر سروش نشانه هيچ چيزی نيست. اين طبيعت نقلگرایی در تمدن اسلامی است. مگر اينکه يا فقها بدان استناد فقهی کنند و يا در کتاب های "سنت" و "عقيده" به آن روايت به عنوان "بندی" عقيدتی استناد شود. در غير اين دو صورت صرف نقل يک روايت نشانه باورمندی ناقلان نيست. بنابراين نمی توان از نقطه نظر پديدارشناسانه آن را بخشی از "مخيال"...

گاهی ديده می شود برخی از نويسندگان و محققان و فضلای رشته علم حدیث و رجال در بحث های رجالی روی نوع تعابير مختلف و تفاوت عبارات و شيوه های کتاب رجال نجاشي بيش از آنچه لازمه طبيعت اين کتاب و امثال اين نوع کتاب هاست بها می دهند. مثلا در کجا نجاشي گفته "له کتاب النوادر" و يا کجا گفته "له نوادر". نمونه ديگر: کجا تنها يک سند به آثار يک راوی ارائه داده و کجا بيش از يک سند. کجا...

معمولا رسم بر اين بوده که اگر شخصی کتابی را برای يک بزرگی، مثلا خليفه، سلطان، وزير و يا صاحب منصبی کشوری و يا لشکری می نوشت نام او را در متن مقدمه نمی گذاشت و از او با تعابيری مانند "المجلس العالی" و يا با تعابيری مانند آن استفاده می کرد (البته مقصود ما در اين يادداشت عمدتا ادبيات نوشتاری شش قرن نخستين است. بعدا اين رسوم تغييراتی کلی پيدا کرد). اگر شخصی که کتاب برای...

حدود صد و پنجاه سال آغازين دوران اسلامی دوران جنگ ها و نزاع ها و انواع معارضه های سياسی و مذهبی و اعتقادی در ميان گروه های مختلف و ميان دولت خلافت و معارضان آن بود. خيلی از این اختلافات به موضوع امامت و خلافت و جانشینی پيامبر (ص) باز می گشت. اين را شهرستانی هم در مقدمه ملل و نحل خود متذکر شده. برخی از محققين جديد معتقدند از آنجا که اين دوران در عين حال دوران "تدوين"...

متن ارزشمندی که امروز به نام کتاب بصائر الدرجات در اختيار داريم به نظر من تأليف محمد بن الحسن الصفّار نيست؛ بلکه متنی است که هسته اوليه آن، کتاب بصائر الدرجات تأليف سعد بن عبد الله اشعري است که بعدا محمد بن يحيی العطار بر اساس آن، کتاب "مستخرج"ی نوشته و سندهای خود را از طرق مختلف و در بسياری مواقع از طريق صفّار قمي نقل کرده. اين نقل ها از صفّار در يک بخش واقعا...

يکی از ايرادات اصلی روشنفکری در ايران اين است که با نهاد دانشگاه کمتر نسبتی دارد. بيشتر روشنفکران ما يا تحصيلات آکادميک در رشته های مرتبط با زمينه فکری شان ندارند و يا اينکه مساهمتی قابل توجه در فضای آکادميک و نشر دانشگاهی به معنای واقعی آن ندارند. این یعنی فقدان و یا ضعف اندیشه انتقادی به شیوه های آکادمیک. روشنفکری دينی در اين ميان بيشتر گفتاری است تا نوشتاری....

در کافي روايت اول در باب مرتبط با احاديث 12 امام از احمد برقي روايت شده. سند روايت که معروف به حديث خضر است درباره نام دوازده امام چنين است (الكافي ( دار الحديث )، ج ٢، ص 677 تا 678): عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِيِّ ، عَنْ أَبِي هَاشِمٍ دَاوُدَ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي عَلَيْهِ السَّلَامُ ،...

حدود بيست و اندی سال پيش تصحيحی قابل قبول از امالي شيخ طوسي در ايران منتشر شد که در آن از نسخه کهنی از کتاب هم در تصحيح بهره گرفته شده بود. با اين وصف امروزه ما می دانيم که نسخه ها و تحريرهای متفاوتی از امالي شيخ وجود داشته و شماری از احاديث امالي هست که در نسخه های چاپ نجف و ايران درج نشده. من سال ها پيش يک مختصری درباره تحريرهای مختلف امالي در کاتبان منتشر کردم....

سخنان دکتر امير معزی در رابطه با تشيع آغازين واکنش های مختلفی را در مجامع علمی داخل و خارج تاکنون بر انگيخته. من قبلا در نوشته ها و يا درسگفتارهای تاريخ علم کلام و تاريخ نقد حديث تا اندازه ای به اين موضوع پرداخته ام. اما معتقدم شايد يکی از بهترين راه های بحث در اين زمينه پيش از هر چيز بررسی اصالت مستندات حديثی اين نظريه است. در آثار استاد دکتر محمد علی امير معزی...

شيخ صدوق در کتاب امالي چنانکه مشهور هم هست درباره شب های قدر "مذاکرة العلم" را افضل از اعمال مستحبی ديگر دانسته: "إلا في ليلة إحدى وعشرين وليلة ثلاث وعشرين، فإنه يستحب إحياؤهما، وأن يصلي الانسان في كل ليلة منهما مائة ركعة، يقرأ في كل ركعة الحمد مرة و (قل هو الله أحد) عشر مرات، ومن أحيا هاتين الليلتين بمذاكرة العلم فهو أفضل." (امالی، ص 747). معمولا عبارت "مذاکرة...

يکی از نويسندگان معاصر وقتی در کتابی نوشته بود ببينيد ذهبی دشمنی اش با ابن سينا و فلسفه به کجا کشيده که درباره اش گفته که دانش و فضلی برای او نمی شناسم. عبارت مورد استناد او اين تعبير در ذيل نام ابن سينا در کتاب ميزان الاعتدال بود: " الحسين بن عبد الله بن سيناء، أبو على الرئيس. ما أعلمه روى شيئا من العلم، ولو روى لما حلت الرواية عنه، لانه فلسفي النحلة ضال." (ميزان...

يکی از دانشمندان طراز اول در دانش حديث و تاريخ و متون در صد سال گذشته ایران مرحوم حاج شيخ عباس قمی است. شخصيت علمی او تا اندازه ای تحت تأثير شهرت کتاب مفاتیح الجنان قرار گرفته. با اين وصف کتاب سفينة البحار او نمونه عالی دقت و دانش حديثی و ادبی و دينی اوست؛ کما اينکه آثار تاریخی اش و از جمله منتهی الآمال و تتمة المنتهی نشانی است از مطالعات گسترده او در این زمینه. در...

می دانيم که با وجود نقل متن دعای افتتاح از سوی شيخ در مصباح المتهجد اما سند اين دعا را تنها ابن طاوس نقل کرده و بر اساس آن ترديدی نيست که اين دعا در دوران غيبت صغری در دسترس بوده. من در جای ديگری درباره سند اين دعا مباحثی را مطرح کرده ام که آن را بعدا همينجا خواهم گذاشت. دست کم بر اساس يک سند قابل توجه می دانيم که بخشی از اين دعا را شيعيان در آغاز عصر غيبت به عنوان...

از مفيدترين کتاب های انساب سادات لباب الانساب ابن فندق بيهقی است. اين کتاب حاوی اطلاعات دست اول بسياری درباره سادات ايران و به ويژه نقبای آنان است. يکی از دلائل اهميت اين کتاب تأمل و مطالعه نويسنده دانشمند آن در "جريده" های سادات شهرهای مختلف ايران و عراق است. متأسفانه اين کتاب خوش اقبال نبوده. نسخه های خطی به جا مانده از آن همه مشکلات متعددی دارند. تصحيحی که از...

این روزها مطلبی در کانال ها در رابطه با "فارسی زبانان" و "فارسی دانان" به استاد مصطفی ملکيان نسبت داده می شود که اميدوارم نسبتی نادرست باشد؛ گو اينکه از ايشان سابقا هم مطالبی در رابطه با تاريخ و تمدن ايرانی شنيده و يا خوانده بودم که حقيقتا خيلی نا اميد کننده بود. حالا فارغ از آنکه حقيقتا اين مطلب از ايشان است و يا نه اين چند سطر را اينجا می نويسم. اميدوارم ايشان...

ديدم آقایی به مناسبت بحث تأييد صلاحيت ها در شورای شهر، شمر بن ذي الجوشن، قاتل حضرت سيد الشهداء (ع) را دایی حضرت ابو الفضل العباس عليه الصلاة والسلام معرفی کرده، لابد به اين حجت که به روايت مقاتل و از جمله مقتل ابو مخنف در حادثه کربلاء شمر برادران امام را از فرزندان ام البنين، " بنو أختنا" خطاب کرده. روشن است اين آقا اطلاعی از انساب عرب و همچنين ادب انساب و خطابات...

آنطور که معمولا گفته می شود شيخ طوسي دست کم يک کتاب و بل بيش از يک کتاب خود را به درخواست ابن برّاج، فقيه برجسته امامی معاصرش نوشته. ابن براج معاصر جوانتر شيخ طوسی بود و با اينکه همانند طوسی از محضر شريف مرتضی در بغداد بهره علمی وافر برد اما آغاز تحصيلات شيخ طوسي نزد مرتضی به سال ها قبل از شروع تحصيلات ابن براج نزد استاد بر می گردد. شيخ طوسي قبل از آن از حدود سال 408...

اين بنده ناچيز خداوند آمادگی دارد با استاد شبستری درباره اين موضوع گفتگویی مناظره گونه داشته باشد تا نشان دهد از نقطه نظر تاريخی و اصول علمی تاريخنگاری، مطالعات "متأخر" مورد اشاره ايشان ضعيف تر از آن است که بتوانند ترديدی در دو مدعای تاريخی يادشده ايجاد کنند. از نقطه نظر تاريخی پيامبر را در دوران خودش "نبی" قلمداد می کرده اند و اين برای بحث ايشان در قرائت نبوی از...

1- تحولات اخير فکری آنچه امروز در ايران با عنوان "روشنفکری دينی" شناخته می شود؛ به طور مشخص نظريات مهمترين نمايندگان اين جريان فکری يعنی آقايان دکتر سروش و مجتهد شبستری به نظر من آينده تفکر در سنت "روشنفکری دينی" در ايران را تا اندازه زيادی در افق "امتناع" قرار داده. دکتر سروش از "رؤياهای رسولانه" برای تفسير پديده وحی و از اقتدارگرایی برای تفسير شخصيت تاريخی و...