يکی از عالمان ناشناخته خوارزمی دانشمندی است به نام زين المشايخ ابوالفضل محمد بن أبي القاسم بن بابجوک البقّال/البقّالي الخوارزمي النحوي، ملقب به الأدمي (در گذشته پايان جمادی الآخره 562) که از عالمان حنفی و از شاگردان زمخشري و به احتمال بسيار زياد از دانشمندان معتزلی اين شهر بوده است. نويسنده اين سطور پيش از اين مقاله کوتاهی درباره او در اين سايت منتشر کرد. در آنجا...

پيشتر در اين سايت و در کتاب بررسيهای تاريخی نسخه اعتقاد نامه ای شيعی را معرفی کرديم که حدود سال 490 ق نوشته شده بود. آن زمان من تنها عکسی ناقص از مجموعه ای که شامل اين اعتقادنامه بود و در کتابخانه کوپريلی نگهداری می شود را در اختيار داشتم (کوپريلی؛ فاضل احمد پاشا، ش 1589؛ نک: فهرست کوپريلی، 2/ 262). بعداً در استانبول اصل نسخه را ديدم و نکته مهمی بر نويسنده اين سطور مکشوف...

در دنباله يادداشتهای نويسنده اين سطور درباره شخصيت متکلم اشعری و شافعی مذهب قزوين در سده ششم قمری، بهاء الدين ابو محمد النجّار (متولد 493 و درگذشته575 يا 580 ق)، نويسنده کتاب يواقيت العلوم و دراري النجوم در اينجا فهرستی از آثارش را که خود او در پايان کتاب کلامی اش سراج العقول به وديعت نهاده است، بر اساس نسخه خطی کهنسال آن و موجود در کتابخانه آياصوفيا (ش 1848) ارائه می...

مجموعه 122 گلازر در کتابخانه دولتی وين شامل چندين کتاب ارزشمند است که تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است. نخستين کتاب از اين نسخه خطی يمنی، الرسالة القاضبة لأعناق القدرية الکاذبة است در رد بر اشعريان تأليف دانشمند زيدی و معتزلی يمن در سده هفتم قمری، حميد بن أحمد المحلي معروف به حميد الشهيد. تاريخ کتابت نسخه کتاب حميد، 786 ق است. حميد بن أحمد آثار ديگری هم در نقد...

دنباله نسخه هايی که در آمبروزيانا ديده ام را اينجا معرفی می کنم: نسخه د 226 نسخه کهنه و ارزشمند شرح الرسالة الناصحة تأليف المنصور بالله عبد الله بن حمزة. 2 الف: کتاب شرح الرسالة/ الناصحة في الدلائل الواضحة/ تصنيف الإمام المنصور بالله / القائم بأمر الله أمير المؤمنين / (در حاشية: أبي محمد) وخليفة ربّ العالمين/ عبدالله بن حمزة بن سليمان بن/ رسول الله صلی الله...

در ادامه معرفی نسخه های خطی برخی از کتابخانه های اروپايي که توفيق بررسی داشته ام، تعدادی از نسخه های خطی که در کتابخانه آمبروزيانا ديده ام را اينجا معرفی می کنم. اين يادداشت قسمتهای متعدد ديگری هم دارد که به تدريج ارائه خواهد شد. نسخه سی 178 نسخه سيره المهدي لدين الله أحمد بن الحسين؛ از امامان سده هفتم قمری يمن. از اين سيره نسخه های متعددد ديگری در کتابخانه های...

از ميان نسخه های ارزشمندی که در کتابخانه آمبروزيانا (ميلان) ديده ام؛ يکی مجموعه ای است شامل مجموعه رساله ها و کتابهای قاسم رسّي و نيز چند اثر ديگر زيدی و نيز متونی از امامان شيعه و از جمله خطب حضرت امير و نيز نسخه ای کهنه از مصباح الشريعه منسوب به امام جعفر صادق (ع)؛ به شماره سی 186. عنوان آغازين نسخه چنين است: کتاب الدليل الکبير تأليف الإمام ترجمان الدين القاسم بن/...

در برخی کتابهای زيديه به نشوان حميري، دانشمند و اديب و لغت دان و مؤرخ برجسته يمن در سده ششم قمری و با گرايشات ويژه زيدی کتابی در تفسير قرآن نسبت داده شده با عنوان التبيان في تفسير القرآن. در مورد ريشه اين انتساب جای کار هست و البته مقصود من در اين يادداشت بحث درباره اين موضوع نيست (درباره او، نک: مقاله اسماعيل الأکوع درباره او که بعداً صورت کتاب گرفت و مستقلاً هم به...

کتاب اللوامع تأليف ابو سعد خرگوشي، دانشمند و صوفی اواخر سده چهارم قمری کتابی است در تفسير و تشريح برگزيده ای از آيات قرآنی اما نه به شيوه معمول و بل در ضمن ارائه مجالسی هر کدام در يک موضوع و با محوريت و يا دست کم به بهانه آيات قرآنی و با افزودن احاديث و حکايات و اشعار و توضيحات نويسنده آن؛ توضيحاتی در قالب فصل بندی مطالب و تبيين و "تفصيل" شقوق مطالب و مفاهيم قرآنی....

پيش از ادامه بحث در رابطه با دانشمندی که بنا داريم در اين سلسله يادداشتها وی و آثارش را معرفی کنيم، مناسب ديدم که در اين شماره بحثی حاشيه ای را درباره دانشمندی ديگر مطرح کنم که وی هم در همين راستای پيوند تشيع و تصوف کوشا بوده است در دوره ای کم و بيش پيش از سيد حيدر آملي. آنچه در پی می آيد خلاصه ای است از مطالعات نويسنده اين سطور درباره جلال الدين الصوفي. الکشکول...