در فهرست آستان قدس و بر اساس نسخه ای از مجموعه موقوفات ابن خاتون حاشيه ای بر انموذج العلوم به ملا امين استرابادي نسبت داده شده و از آن تاريخ بيشتر کسانی که شرح احوال استرابادي را نوشته اند با اعتماد بر اين فهرست به اين کتاب به عنوان تأليفی از او اشاره کرده اند. تا آنجا که من می دانم و از فهرست فنخا بر می آيد از اين کتاب سه نسخه خطی موجود است که قديمترين آن از سال 1008 ق...

اين چند روز فرصتی دست داد يک دور کتاب فقيه را از اول تا آخر تورقا خواندم. اين روايت را مناسب ديدم اينجا نقل کنم. بيانات شيخ صدوق به نقل از ابن الولید قمی خيلی جالب توجه است درباره آب هرز و ارتباط آن با کلمه مهزور در روايت بَابُ الْحُكْمِ فِي سَيْلِ وَادِي مَهْزُورٍ رَوَى غِيَاثُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّ ع قَالَ:...

وَ رَوَى إِبْرَاهِيمُ بْنُ هَاشِمٍ أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ أَبِي عُمَيْرٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ كَانَ رَجُلًا بَزَّازاً فَذَهَبَ مَالُهُ وَ افْتَقَرَ وَ كَانَ لَهُ عَلَى رَجُلٍ عَشَرَةُ آلَافِ دِرْهَمٍ فَبَاعَ دَاراً لَهُ كَانَ يَسْكُنُهَا بِعَشَرَةِ آلَافِ دِرْهَمٍ وَ حَمَلَ الْمَالَ إِلَى بَابِهِ فَخَرَجَ إِلَيْهِ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عُمَيْرٍ...

قَالَ مُصَنِّفُ هَذَا الْكِتَابِ رَحِمَهُ اللَّهُ لَمَّا بَلَغْتُ هَذَا الْمَوْضِعَ ذَكَرْتُ فَصْلًا لِهِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ مَعَ بَعْضِ الْمُخَالِفِينَ فِي الْحَكَمَيْنِ بِصِفِّينَ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ وَ أَبِي مُوسَى الْأَشْعَرِيِّ فَأَحْبَبْتُ إِيرَادَهُ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ مِنْ جِنْسِ مَا وَضَعْتُ لَهُ الْبَابَ قَالَ الْمُخَالِفُ إِنَّ...

به دليل اينکه چند نفری در رابطه با آن يادداشت توضيح بيشتری را طلب می کردند اينجا اين چند سطر را اضافه می کنم: همانطور که در آن يادداشت نوشتم موضوع براء و ولاء از ويژگی های مهم اعتقادی و ايمانی برای فرقه های نوظهور کلامی و مذهبی در دو سه سده آغازين اسلامی بود و خوارج و معتزله و شيعه و عثمانيه و اسلاف اهل سنت همه در اين موضوع و در خصوص فتنه اول و اختلافات ميان...

وَ رُوِيَ عَنْ أَبِي طَالِبٍ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ الْقُمِّيِّ أَنَّهُ قَالَ: كَتَبَ الْخَلِيلُ بْنُ هَاشِمٍ إِلَى ذِي الرِّئَاسَتَيْنِ وَ هُوَ وَالِي نَيْسَابُورَ أَنَّ رَجُلًا مِنَ الْمَجُوسِ مَاتَ وَ أَوْصَى لِلْفُقَرَاءِ بِشَيْ‏ءٍ مِنْ مَالِهِ فَأَخَذَهُ الْوَصِيُّ بِنَيْسَابُورَ فَجَعَلَهُ فِي فُقَرَاءِ الْمُسْلِمِينَ فَكَتَبَ...

کتاب بالا تأليف دو جلدی مرحوم علامه محقق سيد مرتضی عسکری است. در تاريخ شيعه دست کم در چند سده اخير و شايد بعد از عصر شريف مرتضی کسی در تشيع در ميان علمای سنت حوزوی شيعی به اندازه او با روايات اهل سنت درباره صدر اول آشنا نبود. در اين کتاب به دور از هر گونه ناسزا گویی و مجادله باطل به بررسی سيره و احاديث عائشه پرداخته و به روشنی به بررسی ابعاد زندگی و رفتار و انگيزه...

کتاب خلافت محمد (ص) اثر ماندگار پروفسور مادلونگ که نتيجه بيش از بيست سال پژوهش و تحقيق نويسنده دانشمند آن است يک اثر ماندگار و پديده ای تاريخی در تاريخ مطالعات مربوط به صدر اول اسلام است. نويسنده دانشمند اين کتاب همه منابع اصلی را با دقت خوانده و از زير نگاه تيزبين خود گذرانده و روايتی خواندنی و مستند و در عين حال تحليلی از سير خلافت در اسلام تا پايان عصر حضرت...

اين روايت را آقای مادلونگ در کتاب خلافت محمد (ص) نقل کرده و بدان اعتماد کرده است. برای فهم جريان جنگ جمل دقت در مضامين اين روايت خيلی مهم است: وبآخر، عن عبد الله بن عباس، إنه قال: لما استقر أمر الناس بعد وقعة الجمل، وأقام علي صلوات الله عليه بالبصرة بمن معه أياما، بعث بي إلى عائشة بأمرها بالرحيل عن البصرة، والرجوع إلى بيتها. قال ابن عباس: فدخلت عليها في الدار...

خيلی سال پيش در يمن يک نسخه از اين کتاب را ديدم. بعدها در سال 2011 در برلين نسخه ديگری از اين کتاب را در کتابخانه دولتی آنجا ديدم و عکسی از آن سفارش دادم که بعدا به شيوه معمول آن کتابخانه بر روی سايت آنها هم قرار گرفت. يک نسخه هم در سال 2012 در آمبروزيانا از اين کتاب (واخبار صفين آن) ديده ام و عکس آن را دارم که الآن در دست تصحيح از سوی محقق همين کتاب بالاست. محقق فاضل اين...

اين روايت نشان می دهد که منطق شيعه در اصل، تمسک به دليل و حجت است و نه شتم. عن عبد الله بن شريك قال: خرج حجر بن عدى، وعمرو بن الحمق، يظهران البراءة واللعن من أهل الشام، فأرسل إليهما على: أن كفا عما يبلغني عنكما فأتياه فقالا: يا أمير المؤمنين، ألسنا محقين ؟ قال: بلى. [ قالا: أو ليسوا مبطلين ؟ قال: بلى ]. قالا: فلم منعتنا من شتمهم ؟ قال: " كرهت لكم أن تكونوا لعانين...

وكتب عليه السلام إلى زياد، وهو خليفة عبد الله بن العباس بالبصرة - يستحثه بحمل مال مع سعد مولاه، فاستحثه فأغلظ له زياد وشتمه، فلما قدم سعد على علي شكا إليه وعابه عنده وذكر منه تجبرا وإسرافا، فكتب علي عليه السلام إليه: إن سعدا ذكر لي أنك شتمته ظالما وجبهته تجبرا وتكبرا، وقد قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: الكبرياء والعظمة منه فمن تكبر سخط الله عليه. وأخبرني أنك...

در پاسخ به نامه محمد بن ابي بکر بدو می نويسد: فكتب إليه معاوية: بسم الله الرحمن الرحيم من معاوية بن أبى سفيان إلى الزارى على أبيه محمد بن أبى بكر. سلام على أهل طاعة الله. أما بعد فقد أتانى كتابك، تذكر فيه ما الله أهله في قدرته وسلطانه، وما أصفى به نبيه ، مع كلام ألفته ووضعته، لرأيك فيه تضعيف، ولأبيك فيه تعنيف. ذكرت حق ابن أبى طالب، وقديم سوابقه وقرابته من نبى الله...

عموما تصور می شود اگر متنی خطی منتشر شد ديگر نيازی به بررسی نسخه های خطی آن نيست. تصحيح متون تاریخی و دینی و فلسفی و علمی اگر بر اساس مبانی آکادميک و انتقادی باشد و همه نسخه های موجود آن مورد بررسی قرار گرفته باشد البته شايد اين سخن درست باشد. اما متأسفانه غالب چاپ ها چنين نيست. يا همه نسخه های اثر مبنای تصحيح قرار نگرفته و يا تبارشناسی نسخه های اساس مورد توجه...

در قديم نسخه های اصل نويسندگان و از جمله محدثان حال چه به خط خودشان بود و چه بر اساس اصل و يا مجالس آنها کتابت شده بود حاوی علائم و نشانه هایی بود که می توانست در تشخيص هويت نسخه ها و صيانت آنها ياری کند. مثلا شمار احاديث هر برگ نسخه معمولا ثبت و ضبط می شد و يا شمار کلی احاديث يک کتاب و هر جزء و کراسه آن. همچنين اگر حديثی (بر اساس متنی ديگر و يا از نسخه ای متفاوت با...

شوربختانه بايد گفت ترجمه بسياری از کتاب هایی که به ويژه در دو دهه اخير از زبان های اروپایی در حوزه اسلام و ايران به فارسی منتشر شده کمک خاصی به تعميق مطالعات تاريخی در ايران نمی کند؛ سهل است گاهی موجب می شود سنت قديمی خودمان هم در پژوهش های تاريخی و ادبی تضعيف شود چنانکه عملا هم شده است. ترجمه خوب است به شرط اينکه کتاب و مقاله ای که ترجمه می شود کتابی باشد که يا...

برای معرفی ايران به دنیا و نشان دادن مساهمت ايرانيان در فرهنگ و تمدن جهانی و اسلامی ما به تداوم انتشار دو دانشنامه فارسی، يکی دائرة المعارف بزرگ اسلامی و ديگری دانشنامه جهان اسلام نياز داريم. دائرة المعارف بزرگ اسلامی در چند سال اخير به دليل مشکلات مالی نتوانسته همانند سابق فعاليت کند. کمک به اين مرکز برای ارتقای سطح علمی و پژوهشی کشور بسيار مهم است. خوشبختانه...

دست کم در محدوده کتابخانه های شيعي، دو کتابخانه آية الله حکيم و کتابخانه أمير المؤمنين (ع) در نجف (متعلق به مرحوم علامه امينی) نخستين کتابخانه هایی بودند که به گردآوری ميکروفيلم نسخه های خطی به ويژه از سوريه و ترکيه همت کردند. مرحوم محقق طباطبایی بيشترين تلاش را در اين زمينه انجام داد و بعدها در ايران هم در کتابخانه شخصی خود تعداد قابل ملاحظه ای عکس و ميکروفيلم...

کتاب التدوين رافعي در تاريخ رجال قزوين اثر بسيار ارزشمند و مهمی درباره تاريخ فرهنگی ايران است. مرحوم علامه قزوينی نخستين بار به اين کتاب ارجاع داد و بعدا مرحوم محدث ارموی هم بدان استناد می کرد. اين کتاب را مرحوم عطاردی بر اساس چند نسخه به صورتی ابتدایی منتشر کرد و ضروری است تصحيحی انتقادی از آن منتشر شود. عجيب است که تاکنون کسی در کشورهای عربی به تصحيح مجدد اين...

همينک که بسياری از نسخه های حديث و رجال و تاريخ از کتابخانه های مهم دنيا (ترکيه، سوريه، ايران، اروپا و آمريکا) به صورت های مختلف مجازی در دسترس است بايد تلاش شود به صورت منظم و نظام مند مجموعه اطلاعات پشت نسخه ای و انجامه ها و از جمله صورت های طباق السماع ها و اجازات و قرائات و انهائات نسخه ها را گردآورد و آنها را ويرايش و تحليل محتوا کرد. بخشی مهم از تاريخ فرهنگی...

از تفاسير کهن اهل بيت (ع) يکی تفسير ابوالجارود متن مهمی بوده و ديگری تفسير ابو حمزه ثمالي. هر دو اين تفاسير بعدها در منابع سنی، امامي و زيدی نقل شده. از جابر حعفي هم روايات تفسيری در منابع بعدی نقل شده. روشن است که هر چه به اين راويان در تفسير نسبت داده شده را نمی توان کاملا از آنها دانست اما به هرحال اين نشان می دهد که از همان زمان امام باقر (ع) تفسير قرآن مورد...