فقر تئوريک و علمی تجديد نظر طلبان (1)

یکی از ساده ترين کارها در امر پژوهش تاريخی و ادبی به معنای عام کلمه اين است که خودتان را از "شرّ" آنچه نمی شناسيد و حال و يا توان فراگرفتنش را هم نداريد خلاص کنيد. چطور؟ يعنی اگر مطالعه سيره پيامبر (ص) نيازمند يادگيری زبان عربی، خواندن ده ها متن اصلی و اساسی در سيره و انساب و تاريخ شبه جزيره و شعر عرب در دوره جاهلی و مخضرم و مطالعه متون حديثی و تفسيری دو سه قرن آغاز اسلام است و اين کار واقعا سخت و نياز به سواد بالا دارد راه حل اين است که زير ميز بزنيد و بگوييد که اين متون اصالت ندارند و اصالتشان محل ترديد است. حالا اگر ديديد حتی ممکن است شماری از خوانندگان کم اطلاع و بی اطلاع از شما بپذيرند که اصالت قرآن هم محل ترديد است و می شود ادعا کرد که متن قرآن نه حاصل دوره پيامبر (ص) بلکه حاصل تحول تدريجی متن تا اواخر سده دوم قمری است ترديد به خود راه ندهيد و آن را ادعا کنيد چون در آن صورت کار شما بسی ساده تر خواهد شد و ديگر حتی لازم نيست تلاشی کنيد تا قرآن را بخوانيد و يا برای فهم آن به ده ها کتاب تفسيری و غير تفسيری مراجعه کنيد. آن وقت خيلی ساده می توانید ادعا کنید با دو تا و نصفی نوشته و سند مکتوب و یا مادی غیر اسلامی و غیر عربی از دوره عصر پیامبر می خواهيد کل اسلام و تاريخ صدر آن را تحليل کنيد. راه حل هوشمندانه ای نيست؟ تازه کلی آدم هم ذوق می کنند و می گويند چقدر عجيب!

پ.ن: همين تفسیر يحیی بن سلّام و يا مغازی موسی بن عقبه که اخيرا نسخه آن کشف و تصحيح شد نشان می دهند که این ادعا که ما آنچه از عقيده و فقه و حديث می شناسيم مدت ها و حتی يکی دو قرن بعد از ظهور اسلام تثبيت شده حرف نادرستی است و از سر محض بی اطلاعی است.


تجدید نظر طلبان معمولا اعتنای چندانی به اسناد و متون و نسخه های کهنه تازه یاب از کتاب های حدیث و تفسیر و ... در دو سه قرن نخست اسلامی ندارند. گویی اصلا آنچه ما از نسخه های دو سه قرن اول می شناسيم همانی است که در دوران گلدتسيهر و شاخت می شناختند. در همین دو دهه اخير چند متن مهم از سده دوم کشف شده که در اصالت آنها ترديدی نيست و همان ها بسياری از دعاوی تجديد نظر طلبان درباره اصالت قرآن و حديث را رد می کند. يکی همين تفسير يحيی بن سلّام بصري قيرواني است متوفای سال 200 ق که برخی نسخه های آن در کتابخانه عتيق جامع قيروان از نيمه اول سده سوم و اندکی بعد از آن است. متأسفانه تاکنون اهتمام لازم به اين تفسير صورت نگرفته. کتابخانه جامع قيروان ده ها نسخه خطی حديث و فقه و عقيده دارد از سده سوم قمری و حتی از آخر سده دوم و اول سده سوم. با همان متن ها کل حرف های تجديد نظر طلبان را می شود رد کرد. دعاوی آنان عمدتا از سر بی توجهی به اين نوع متون و نسخه هاست. در جلسات فقه امام باقر و صادق (ع) مفصلا به اين نسخه ها پرداختم که فايل های صوتی آن در همين کانال دستياب است.



يکی از کهنترين متون حديث و سيره. از معمر بن راشد (متولد سال 95 قمری. د. 153 ق). اين کتاب از پيش از نيمه سده دوم قمری است و روايت آن در نيمه دوم آن سده کاملا تثبيت شد. نسخه های کهنه دارد و از جمله نسخه ای هزار ساله.


قابل توجه تجديد نظر طلبانی که از بی اعتباری حديث و متون سيره پيامبر می گويند: کهنترين سند که از وجود اناجيل سخن می گويند از حدود سال 140 ميلادی است و يکی از دو کهنترين نسخه های عهد جديد (نسخه سينایی در موزه بريتانيا) از سده چهارم ميلادی است. فتأمل!

یکی از مهمترین منابع برای شناخت سنت تفسیری قرآن و علوم و زبان قرآن و معارف اسلامی از اواخر سده دوم قمری کتاب معاني القرآن تآلیف اخفش اوسط است. این ادبیات نمی تواند خلق الساعة باشد. این کتاب ها نماینده ادبیات دینی است که در طی دو سه نسل بعد از عصر صدر اول اسلام فراهم شد و با ذاکره جمعی و با ادبیات شفاهی و نوشتاری حفظ شد و از طرق عرفی اصالتشان ثابت است. تجدید نظر طلبی درک درستی از ادبیات اسلامی و تحولات سده دوم قمری ندارد.


مجاز القرآن از مهمترین منابع شناخت ما از قرآن و علوم و زبان قرآن از اواخر سده دوم قمری است. دو نسخه اصلی که این کتاب بر اساس آنها منتشر شده مربوط است به سده چهارم قمری. ابو عبیده سه نسلی بعد از عصر صحابه می زیست. تجدید نظر طلبان که سیره و متون دو قرن نخست را معتبر نمی دانند بی اطلاعند و نمی دانند که بی اعتبار دانستن متونی چنين کهنه و اصيل که بايد ناشی از تحولات ادبی سده اول باشند امر مضحکی است.



نسخه کهنه معاني القرآن از يحیی بن زياد الفرّاء (د. 207 ق) از سده چهارم.

سماعا لعلي بن الحسين بن محمد بن الحسن بن إبراهيم المعروف بابن الطهراني الوراق من أبي عبد الله محمد بن إسحاق بن يحيى بن مندة الحافظ عن الأصمّ النيسابوري عن محمد بن الجهم السمّري عن أبي زكريا الفراء. قرأت عليه في شهر رمضان من سنة إحدى وثلاثين وثلثماية

تملک و سماع یک عالم طهرانی بر آن از سال 381 ق.

حدّثنا أبو منصور نصر مولى أحمد بن رسته، قال: حدّثنا أبو الفضل يعقوب بن يوسف بن معقل النّيسابورىّ، سنه إحدى وسبعين ومائتين، قال: سمعت أبا عبد الله محمد بن الجهم بن هارون السّمّرىّ، سنة ثمان وستين ومائتين، قال :الحمد لله ربّ العالمين، وصلّى الله وبارك وسلّم على محمد خاتم النبيين، وعلى آله، وعلى جميع الأنبياء والمرسلين. وإياه نسأل التوفيق والصواب، وحسن الثواب، والعصمة من الخطايا والزّلل، فى القول والعمل. قال:هذا كتاب فيه معانى القرآن، أملاه علينا أبو زكريا يحيى بن زياد الفرّاء- يرحمه الله- عن حفظه من غير نسخة، فى مجالسه أوّل النهار من أيام الثّلاثاوات والجمع فى شهر رمضان، وما بعده من سنة اثنتين، وفى شهور سنة ثلاث، وشهور من سنة أربع ومائتين.

قال:حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْجَهْمِ، قَالَ: حَدَّثَنَا الْفَرَّاءُ، قال:تفسير مشكل إعراب القرآن ومعانيها ...



این کتاب معاني القرآن تألیف یحیی بن زیاد الفرّاء که حاصل مجالس درسش در سه شنبه ها و جمعه های ماه رمضان سال 202 ق و ماه های بعد در همان سال و در فاصله سال های 202 تا 204 ق بوده و به صورت امالی و بی نگاه به کتابی القاء شده بود و راوی آن کتاب را در سال 268 ق روایت می کرد و نسخه ما از آن از نیمه سده 4 ق و یا زودتر است خود سند مهمی است بر رد نظر تجدید نظر طلبان. این کتاب که در 3 جلد منتشر شده حاوی علومی است که در نیمه دوم سده دوم قمری مسلمانان از کتاب آسمانی خود می دانسته اند. فرّاء سه نسل بعد از پایان عصر صحابه می زیست. تجدید نظر طلبی حاصل بی اطلاعی است.