قطب الدين راوندي (د. 573 ق)، فقيه برجسته نيمه سده ششم قمری نه تنها در دانش حديث دست داشت بلکه در علم کلام هم تبحر داشت. متأسفانه مهمترين آثار کلامی و فقهی و اصولی او از ميان رفته و ما برداشت کاملی از دانش او در زمينه کلام و اصول فقه و ميزان مساهمت او در دانش فقه نداريم. شرح احوال او را بسياری نوشته اند و از همه دقيقتر آنی است که محقق طباطبايي در سلسله مقالات شروح نهج...

قطب الدين راوندي (د. 573 ق)، فقيه برجسته نيمه سده ششم قمری ساکن شهر ري نه تنها در دانش حديث دست داشت بلکه در علم کلام هم تبحر داشت. متأسفانه مهمترين آثار کلامی و فقهی و اصولی او از ميان رفته و ما برداشت کاملی از دانش او در زمينه کلام و اصول فقه و ميزان مساهمت وی در دانش فقه نداريم. شرح احوال او را بسياری نوشته اند و از همه دقيقتر آنی است که محقق طباطبايي در سلسله مقالات...

چند سالی پيش محقق گرامی آقای محمد رضا انصاری قمي متن ارزشمندی را در مجموعه ميراث اسلامی ايران منتشر کرد؛ در ژانر ادبی اعتقادنامه های شيعی و آن هم بر اساس يک نسخه خطی در کتابخانه مجلس که نه نام رساله معلوم بود و نه نام مؤلف. آقای انصاری قمي بر اساس تعبيری از نويسنده اين رساله در مقدمه متن، نام آن را المعتمد من مذهب الشيعة الامامية گذاشت و آن را منتشر کرد. اين رساله...

متن الخلاصة في علم الکلام که به شخصی به نام قطب الدين سبزواري منسوب است و درباره هويت نويسنده آن تاکنون اختلاف نظر بوده متنی است شايسته بررسی مجدد. تاکنون بيشتر محققانی که درباره اين متن اظهار نظر کرده و يا چند باری که اين متن تصحيح و منتشر شده همه جا درباره هويت نويسنده اين متن بدون در نظر گرفتن قرائن داخلی متن از نقطه نظر تحول علم کلام بحث کرده اند و به همين دليل...

تاکنون چند مسند برای ابو حنيفه از ميان مسانيد کهنسال حنفيان منتشر شده است. از آن ميان مسند أبي حنيفة از ابن خسرو البلخي است که همين تازگی ها منتشر شده است. در اينجا چند يادداشتی را که قديمتر از نسخه خطی لاله لی آن (با تاريخ کتابت نسخه کتابت 741 ق) به شماره 645 برای مطالعات شخصی خودم يادداشت کرده ام می آورم. همينطور که می بينيم در آن اطلاعات جالبی درباره ابو سعد سمّان و...

از افضل الدين غيلاني، منطقی دان، اهل فلسفه و دانشمند برجسته ايرانی سده ششم قمری و از زندگی او بسيار کم می دانيم و گاه اطلاعات ما درباره او بسيار متناقض و آشفته است. تاکنون از او يک رساله کوتاه در انتقاد از قانون ابن سينا و يک کتاب در فلسفه و باز در رد بر ابن سينا به عنوان حدوث العالم به چاپ رسيده است. در ميان نسخه های خطی کتابخانه لايپزيک نسخه کهنه ای به شماره 0825 را...

شرف الدين مسعودي و افضل الدين غيلاني را معمولاً به دليل تأليف دو اثر يعنی از اولی کتاب المباحث والشکوک و از دومی کتاب حدوث العالم و يکی دو رديه ديگر بر ابن سينا و نيز به دليل تأليف احتمالی شرحی انتقادی بر اشارات بوعلي و باز از سوی دومی مخالف فلسفه قلمداد می کنند. ما در دنباله اين بحث به اين موضوع خواهيم پرداخت و مواضع هر يک را در اين زمينه روشن خواهيم کرد؛ منتهی در...

متن مختصر و ارزشمند عقيده نامه کلامی عجالة المعرفة که سالها پيش از سوی استاد دانشمند آقای سيد محمد رضا حسيني جلالي در مجله تراثنا منتشر شد، از نقطه نظر آشنايی با تحولات کلام امامی در نيمه دوم سده ششم قمری در ري و خراسان اهميت دارد. اين تحول مربوط است به آشنايی تدريجی با انديشه های مکتب ابو الحسين بصري و نماينده آن محمود ملاحمي خوارزمي که ما در سلسله مقالاتی که در...

متن عقيده نامه کوتاهی که به نام المقدمة في علم الأصول از سوی محقق محترم آقای محمد رضا انصاری قمی در ضمن ميراث اسلامی ايران منتشر شده و مؤلفش بنابر نسخه منحصر آن "ابو طالب محمد بن مدک (؟) استرآبادي" است برخلاف نظر مصحح اين متن نه از سده هشتم که از سده ششم قمری است و بنابراين ارزش متنی و تاريخی بالاتری دارد. آنچه در پی می آيد توضيحی است در اين باره: نخست...

کتاب کوچک کلامی الاعتماد في شرح واجب الاعتقاد که شرحی است بر واجب الإعتقاد علامه حلي تاکنون دست کم دو بار چاپ شده و همواره تصور شده که کتابی است از فاضل مقداد سيوري؛ دانشمند امامی آغاز سده نهم قمری. در چاپ اين اثر در مشهد علاوه بر چاپ سنگی آن (در ضمن کلمات المحققين)، يک نسخه متأخر اين کتاب نيز محل اعتماد و مراجعه قرار گرفته است. نکته جالب در اين کتاب اين است که به...

کتاب نوادر الحکمه تأليف محمد بن احمد بن يحيی الأشعري يکی از مهمترين جوامع حديثي پيش از تأليف کتاب کافي از سوي کليني بوده که تا قرنها دست کم بخشهايی از آن در اختيار نه تنها نويسندگاه شيعی امامی مذهب بلکه در دسترس زيديان و معتزليان و حتی سنيان در برخی شهرهای ايران بوده است. اين کتاب پر برگ که به طور وسيع مورد استناد محمد بن يعقوب کليني در کتاب کافي نيز قرار داشته،...

در اين مقاله قصد داريم درباره مشکل هويت مؤلف دو کتاب با دو موضوع متفاوت نکاتی را مطرح کنيم و به مناسبت بحث ما به اختلافات و تبادل رديه ها ميان دو فقيه برجسته امامی مذهب در سده ششم قمری يکی در ايران و ديگری در عراق يعنی ابن حمزه طوسي، نويسنده الوسيلة از يک سو و ابن ادريس حلي، نويسنده سرائر از ديگر سو خواهد انجاميد؛ اختلافاتي که ريشه اش به رساله ای بر می گردد که...

درباره احمد بن محمد الوبري که گفته می شود نخستين شارح نهج البلاغة بوده، نخستين منبعی که از شرح او بر پاره ای از مباحث نهج البلاغة سخن گفته، ابن فندق بيهقي است در معارج نهج البلاغة. طبق گفته او، الوبري که نام، نسب و نسبت کاملش احمد بن محمد الوبري الخوارزمي و معروف به "الشيخ الجليل" بوده، و بيهقي معمولاً از او با عنوان "الإمام" و يا "المتکلّم" ياد می کند، از نقطه نظر...

در مورد کتاب نزهة الناظر في الجمع بين الأشباه والنظائر که به يحيی بن سعيد الحلي منسوب و به نام او مکرر چاپ شده از دير باز در انتسابش به اين فقيه امامی ترديدهايی وجود داشت؛ از آن جمله بر اساس يکی از نسخه های بسيار قديمی اين اثر آن را به شخصی نسبت می دادند به نام مهذب الدين الحسين بن محمد بن عبد الله که عموماً او را همان دانشمند برجسته امامی، مهذب الدين ابن رده النيلي...