مقالات دي ۱۳۹۵
درباره حاجی محمود نیریزی قبل از اینکه دوست خوبم آقای رضا پورجوادی کتابی درباره اش بنویسد تقریبا دانسته ها بسیار کم بود. او فیلسوف و متکلم مهمی است از آغاز دوران صفویه. نیریزی شاگرد فیلسوف برجسته سید سند صدر الدین دشتکی بوده و آثار ارزشمندی دارد که متأسفانه تاکنون هیچ کدام از آنها منتشر نشده است. تألیفات او را رضا پورجوادی در کتابش معرفی کرده و مناسب است در...
يكشنبه ۲۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۳۹
از آثار حديثي مهم شيعي كتاب الواحده بوده كه نقل هايي از آن در منابع بعدي ديده مي شود. خيلي سال پيش من روي خاندان ابن جمهور كه كار مي كردم (اميدوارم زماني آن يادداشت ها به صورتي منتشر شود) به گزارش آقا بزرگ برخوردم در الذریعه که نسخه ای از کتاب را در کتابخانه سید هبه الدین شهرستانی در کاظمیه نشان می داد. نمی دانم سرنوشت آن کتابخانه چه شده؟ بد نیست دوستانی که با...
يكشنبه ۲۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۳۶
مطلبی را شخصی از دوستان فرستاد از نویسنده ای که خلاصه اش این بود که چطور می توان وجود احادیث بی سابقه در آثار قدیم را غیر اصیل دانست در حالی که همواره این احتمال وجود دارد احادیثی در کتاب های قدیمی بوده باشد که در منابع بعدی نقل نشده. تازه مگر نه این است که در کتابخانه ها هر از چندی نسخه ای از آثار قدیم پیدا می شود که مشتمل بر احادیث جدیدی است و این خود نشان می دهد...
يكشنبه ۲۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۳۳
در پاسخ به دوستی عرض می کنم که از نمونه های قابل توجه در این میان کتاب مدینه العلم شیخ صدوق است که مانا تا چندین قرن پیش در اختیار بوده و به هر حال نقل هایی از آن در کتاب های امامیه دیده می شود اما ظاهراً آن کتاب، حدیثی جدید خارج از آنچه در کتب اربعه موجود است گویا نداشته و مشتمل بر روایتی که نکته ای جدید را مطرح کند نبوده است؛ و الا دلیلی ندارد که از آن نقل نشود. از...
يكشنبه ۲۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۳۰
در ادامه بحث از اشکالات بر نظریه ای که تحت عنوان طریقه فهرستی مطرح شده دو نکته را اینجا اضافه می کنم که به نظر من مشکل اصلی این دیدگاه را روشن می کند:
یکی اینکه در این دیدگاه راویان حدیث در تمامی طبقات، مشایح اجازه تلقی شده اند و سهم راویان حدیث در تدوین کتاب های جدید و نقل از کتاب های قدیم در آثار جدید نادیده گرفته شده. بدین ترتیب راویان حدیث در حد کتابفروشان و...
يكشنبه ۲۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۲۶
اینجا قسمت های اول و دوم این پژوهش را ملاحظه می کنید....
در سال های اقامت و تحصیل در پاریس من نخست رساله ای دانشگاهی نوشتم درباره کلینی که تنها قسمتی از آن به عنوان رساله دیپلم عالی عرضه شد. مابقی آن با اینکه کم و بیش کامل شده بود اما هیچگاه عرضه نشد. قسمتی از آن به زبان فرانسه تحریر شد و قسمتی از آن به صورت یادداشتهایی نیمه نهایی به فارسی تحریر شد. بعدها البته...
يكشنبه ۲۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۱۶
دانش حديث در حقيقت مجموعه اي است از علوم مرتبط با آداب و روش روايت ، كتابت و تفسير احاديث كه خود در گستره زمان مشتمل بر تعدادي از علوم و دانشهاي جزیی تر شده است و از اهميت بسيار زيادي براي عقايد و حقوق/ فقه اسلامي برخوردار است . در طول تاريخ اسلامي محدثان در كنار فقيهان از اهميت اجتماعي و ديني قابل توجهي برخوردار بوده اند و بخش عظيمي از ادبيات اسلامي ( بيشتر به...
يكشنبه ۲۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۱۵
مقدمه : اطلاعات ما درباره مهمترين مقاطع زندگي و تحصيلات كليني بسيار اندك است و در مواردي هيچ اطلاعي در دست نداريم . همانطور كه مي دانيم نويسندگان كتابهاي رجالي شيعه در مورد اطلاعات شخصي راويان و فقيهان شيعه چيز زيادي به ما نمي گويند و اين امر در حقيقت به اين نكته باز مي گردد كه در سنت امامي، تراجم نگاریِ مستقل از علم رجال ديرتر از تراجم نگاري سني آغاز شد و در...
يكشنبه ۲۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۱۴
دوره كليني دوره سرنوشت ساز و نقطه عطف تاريخ تشيع امامي بود . اين امر به دليل واقع شدن غيبت امام دوازدهم شيعيان بود كه حادثه ای غیر مترقبه و سنگين براي منظومه عقيدتي اماميه و ساختار منطقي آن به شمار مي آمد . شرايط پيچيده اماميه در بغداد و مناسباتشان با خليفگان عباسي بغداد ، تشتت مذهبي و اعتقادي شيعيان امامي در شهرها و مناطق مختلف ، نوع پراكندگي جغرافيايي و ضربه...
يكشنبه ۲۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۱۲
متاسفانه محدثان كهن جز در موارد محدودي كه مي شناسيم از ذكر شيوه نامه تأليف كتابهاي حديثي خود در مقدمه و يا مؤخره كتابهاي خود اجتناب كرده اند ؛ اين امر مي تواند به دليل اين باشد كه شيوه هاي آنان براي محدثان ادوار متقدم امري شناخته شده بوده است . از نوع برخورد ابن بابويه صدوق و يا شيخ طوسي با روايات كليني ، همين حدس تأييد مي شود، با اینکه گاه چنین می نماید که حتی...
يكشنبه ۲۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۱۱
یادداشتهای این مقاله در صفحه تلگرام نویسنده این سطور به صورت فایل پی دی اف موجود است.
طبقه اي از شاگردان امام صادق ، در شمار راويان جوانتر امام بودند كه پس از وي سالهاي زيادي فعاليت علمي و تأليفي داشتند و از اينرو بسياري از آنان محضر امام موسي كاظم ( امامت از : 148 – 183 ق ) ، فرزند امام صادق را نيز درك كردند . در حقيقت جامعه شيعه در طول دوره امامان باقر و صادق تجربه اي...
يكشنبه ۲۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۰۵
حناب آقای محمد باقر ملکیان نقدی کوتاه نوشتند به نوشته های من در انتقاد از نظریه طریقه فهرستی و در ضمن آن چندین پرسش مطرح کرده اند که من ربط مستقیم آن پرسشها را با نظریه فهرستی متوجه نشدم. آن پرسش ها گرچه در جای خود قابل طرح است اما برای پاسخ بدان نیازمند کشف طریقه خاصی در میان قدمای اصحاب در تقابل با شیوه رجالی نیستیم. کافی است شیوه حدیث نگاری و رجالی قدما را بر...
يكشنبه ۲۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۰۴
من مکرر در نقد این شیوه نوشته ام که در این نظریه دست کم راویان سده سوم قمری یعنی دوران قبل از کلینی و مشایخ او همگی در سطح کتابفروشان و وراقان تقلیل می یابند و گویا سهم آنها این بود که نسخه کتابی را از کوفه به قم ببرند و یا بالعکس. چرا که در این دیدگاه نسخه های کتاب های بیشتر محدثان و راویان قدیم نسخه ها و اصول و مصنفات مشهوری قلمداد می شود که سهم راویان آنها در حد...
يكشنبه ۲۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۰۲
در مقدمه كليني بر كتاب كافي او خداوند را شكر مي گزارد كه توانسته است درخواست دوستش را که از او تألیف کتاب کافی را درخواست کرده بود برآورده كند . از اين مطلب به خوبي روشن است كه كتاب كليني كاملا صورت تاليفي داشته و او كتاب خود را با مقدمه و عباراتي كه براي شخص درخواست کننده نوشته بوده است ، آماده سازي كرده و احتمالا مقدمه را پس از تبييض متن كتاب فراهم كرده است . اين...
يكشنبه ۲۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۰۰
كتاب الكافي معمولا در سنت اماميه مشتمل بر سه بخش عمده قلمداد مي شود : اصول ، فروع و روضه كافي . فقهاي اماميه بيش از هر بخش ديگري در اين مجموعه ، بخش فروع كه مشتمل بر يك دوره نسبتا كاملي از ابواب فقهي و احاديث مربوطه است را مورد توجه قرار داده اند . مجموعه احاديث فقهي كتاب الكافي كه در بخش فروع كافي قرار گرفته است ، بارها در مجموعه هاي حديثي ديگر و معمولا در تبويب...
شنبه ۲۵ دي ۱۳۹۵ ساعت ۹:۵۵
یکی از دوستان یادداشت آقایی را فرستاد درباره نقد آنچه من درباره طریقه فهرستی تاکنون نوشته ام. از نقد آن اقا چنین ملتفت شدم که اختلاف من و مبتکر این نظریه در مورد طریقه فهرستی و طریقه رجالی در واقع در دو سطح است: یکی اختلافی است لفظی؛ بدین معنا که آنچه ایشان طریق فهرستی می نامند به نظر من بخشی از همان طریقه رجالی است که قدما داشته اند و مخصوص شیعه هم نبوده و بلکه...
شنبه ۲۵ دي ۱۳۹۵ ساعت ۹:۴۶
درباره طریقه فهرستی و امکان بهره وری از آن در بحث از شناسایی پیشینه میراث مکتوب شیعه تاکنون چند یادداشتی را منتشر کرده ام. طبق دیدگاه مبتکر این نظریه، طریقه فهرستی چون مبتنی بر منابع مکتوب است و نه نقل های شفاهی حدیث بنابراین بر طریقه موسوم به رجالی ارجحیت دارد. طبق این دیدگاه اهل سنت به طریقه رجالی و داوری های رجالی پناه بردند چرا که منابع اولیه حدیثی آنان به...
شنبه ۲۵ دي ۱۳۹۵ ساعت ۹:۳۴
شخصی به من ایمیل زده و از سخن من در نقد مکتب تفکیک انتقاد کرده است. خلاصه کلامش که البته به لطف به تفصیل هم نوشته و شایسته است آن را به صورت مقاله ای منتشر کند این است که شیعیان و دست کم اصحاب ائمه معتقد بوده اند که امامان مراجع مطلق شریعتند. بنابراین جایی برای تفسیرهای برخاسته از رأی و نظر نیست. آنان هر اختلاف نظری اگر داشتند در نهایت به گفته امام تن می داده اند و...
شنبه ۲۵ دي ۱۳۹۵ ساعت ۹:۲۳
یکی از ژانرهایی که معتزله بدان علاقمند بودند ژانر امالی نگاری و مجالس نویسی بود. امالی نویسی البته شیوه های مختلفی داشت آنچه اینجا مد نظر من است همان سبکی است که بر اثر القای مستقیم مطالب از سوی استاد به منظور رونویسی از سوی مستملیان ارائه می شد و حاصل آن را مجالس و یا امالی می خواندند. این نوع مجالس معمولاً با مجالس درس فرق می کرد. در آغاز بیشتر اهل ادب به این نوع...
شنبه ۲۵ دي ۱۳۹۵ ساعت ۹:۲۱
۱- تذکری درباره تصحیح کتاب عده شیخ
در فاصله دو سه ماه گذشته بحث خبر واحد از کتاب عده شیخ را به عنوان متنی با یکی از دانشجویان دکتری می خوانم و شرح می کنم. بناست متن شرح همراه تحلیلی تاریخی به صورت مقاله ای به زبان انگلیسی منتشر شود. در دو سه جا و از جمله جلد اول صفحه ۱۳۳ دیدم عنوان اصحاب الجمل که باید با ضم جیم خواند با فتح جیم ضبط شده است. در کتاب های کلامی و از...
شنبه ۲۵ دي ۱۳۹۵ ساعت ۹:۱۶
در بحث از روشنفکری دینی در سال های اخیر از این نکته سخن بسیار رفته که مقصود از روشنفکری دقیقاً چیست و نسبت آن با دین کدام است اما تاکنون بحثی در این باره ندیده ام که اساساً مقصود از دین و دینی در این تعبیر چیست؟ دین در این تعبیر دقیقاً نقشش چیست؟ ما روشنفکر غیر متدین بسیار داریم و دین داران غیر روشنفکر هم الی ما شاء الله. اما در این میان چه ویژگی باید در یک روشنفکر...
شنبه ۲۵ دي ۱۳۹۵ ساعت ۹:۱۳
ناقدان فلسفه در طول تاریخ اسلام کم نبوده اند. غزالی منتقد فلسفه ابن سینا بود. در میان معتزله، ابن الملاحمی ناقد فلسفه بود و کتاب تحفة المتكلمين او را خود من با همکاری آقای مادلونگ در ایران چاپ کردیم. فخر رازی هم منتقد فلسفه ابن سینا بود. ابو البرکات بغدادی و ابن رشد هم که خود اهل فلسفه ارسطویی بودند از منتقدان ابن سینا بودند. فرق آنان با مکتب تفکیک چیست؟ در نوشته...
شنبه ۲۵ دي ۱۳۹۵ ساعت ۹:۱۲
از تفاسیر کهن شیعی تعداد اندکی را می توان از عناوینشان و یا گرایشات نویسندگانشان چنین فرض کرد که تفاسیری بحثی و غیر روایی بوده اند؛ گو اینکه امروزه از آنها چیزی در اختیار نیست. از نخستین تفسیرهای شیعی غیر روایی که امروزه در اختیار ما قرار دارد علاوه بر تفسیر تبیان باید به تکه های تفسیری شریف مرتضی و همچنین آثار قرآنی شریف رضی اشاره کرد. متأسفانه این نوع تفاسیر...
شنبه ۲۵ دي ۱۳۹۵ ساعت ۹:۱۰
کتاب تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام اثر ماندگاری است از پاتریشیا کرون که خوشبختانه با قلم زیبای دوست فاضلم جناب دکتر مسعود جعفری جزی به فارسی ترجمه شده است. این کتاب به نظر من از ماندگارترین آثار کرون است. اثری است جامع و مستند و در عین حال تحلیلی که در آن نویسنده سعی کرده از ذکر نمونه ها و مواد تاریخی مرتبط راهی برای ارائه تحلیل تاریخی اندیشه سیاسی در اسلام و ایران...
شنبه ۲۵ دي ۱۳۹۵ ساعت ۹:۰۵
كتاب جامعه های ماقبل صنعتی: کالبد شکافی جهان پیشا مدرن تألیف پاتریشیا کرون به تازگی با ترجمه خوب مسعود جعفری جزی منتشر شد. این کتاب را من قبلاً خوانده بودم. یکی دو روز پیش نسخه فارسی آن به دستم رسید. برای آشنایی با جهان ما قبل مدرن خواندن این کتاب بسیار مفید است. نویسنده با قلمی زیبا و گزیده و مفید به توصیف جامعه های ما قبل صنعتی و نظامات اجتماعی و سیاسی و از جمله...
شنبه ۲۵ دي ۱۳۹۵ ساعت ۹:۰۵
آنچه پیشتر درباره تاریخنگاری اندیشه سیاسی در اسلام نوشتم در پی تبیین دو نکته بود که اینک می کوشم توضیح بیشتری درباره آن دو اینجا عرضه کنم: نکته نخست این است که ما قبل از هر تخصص دیگری نیاز داریم برای تدوین تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام و ایران آشنا با منابع، نقد منابع و تاریخ تحول اندیشه و فرهنگ در تمدن اسلامی باشیم. کار ما به عنوان مؤرخ نیازمند تحقیق و تتبع در...
شنبه ۲۵ دي ۱۳۹۵ ساعت ۹:۰۳
همکار ما آقای نجم حیدر، استاد کالج بارنارد نیویورک کتابی سه چهار سال پیش منتشر کرد درباره تشیع آغازین کوفه، با این عنوان
The Origins of the Shīʿa: Identity, Ritual, and Sacred Space in Eighth-Century Kūfa. By Najam Haider. New York: Cambridge University Press, 2011. Pp. xvi + 276.
نقد و معرفی خوبی به فارسی آقای عدالت نژاد درباره این کتاب نوشته اند که در مجله نقد کتاب که دوست خوبم آقای رحیمی ریسه منتشر می کنند منتشر شده. فارغ از...
يكشنبه ۱۲ دي ۱۳۹۵ ساعت ۸:۵۳
چند سالی است پدیده مخالفت با فلسفه و علوم عقلی در برخی محیط های مذهبی در ایران رو به افزایش نهاده است. مخالفت با فلسفه گرچه سابقه کهنی در سنت های شیعی دارد اما آنچه در سال های اخیر شاهدش هستیم محصول تفکر دلبستگان به مکتب معارفی اهل تفکیک است. ادعای این گروه این است که معارف فلسفی با مکتب معارف اهل بیت توافق ندارد و آموزش و آموختن فلسفه نوعی تقابل با معارف شیعی...
يكشنبه ۱۲ دي ۱۳۹۵ ساعت ۸:۵۲
شریف مرتضی قبل از تحریر کتاب ذریعه در اصول فقه رساله ها و یا بخش هایی از آثارش را به اصول فقه و مباحث آن اختصاص داده بود. قطعه ای هم در مباحث مسائل الخلاف در اصول فقه نوشته بود اما کتابی جامع در اصول فقه نداشت. عمده بحث های او در اصول فقه به شیوه دروس حوزه های علمی در دوره های بعد بر اساس متن هایی بود که اساس تدریس قرار می گرفت و شاگردان بر آن اساس از محضر او اصول فقه...
يكشنبه ۱۲ دي ۱۳۹۵ ساعت ۸:۴۸
دیدم چند روزی است بحثی در گرفته درباره روایتی که در رابطه با امام حسن عسکری است و مورد انتقاد جناب آقای مهاجرانی قرار گرفته. این روایت گرچه در منابع موجود برای نخستین بار در کتاب قطب راوندی مورد استناد قرار گرفته و بعد در کتاب های ابن حمزه طوسی و ابن شهرآشوب اما روایت منبعش بسی قدیمتر است. منبع این روایت در واقع مجموعه ای است از روایات ابو هاشم جعفری از اصحاب...
دوشنبه ۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۸:۴۴
برای بازسازی متون حدیثی گذشته تنها انبار کردن نقل های یک راوی در موضوع کتابی که به او در فهارس نسبت داده اند راهکار اساسی نیست و اساساً علمی نیست. باری می دانیم فلان راوی شیعی کتابی داشته با عنوان صلات اما از کجا معلوم که همه احادیث موجود در آثار روایی بعدی به نقل از آن کتاب بوده است؟ اینجاست که بررسی شواهد تاریخی و بررسی تک تک روایات و سندها ضروری است. این کار...
دوشنبه ۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۸:۴۳
تاکنون از مجموعه مقالات آقای مادلونگ چهار مجلد چاپ شده. از این میان تا آنجا که من اطلاع دارم نخستین آنها به فارسی و البته نه به شکل کاملا مطلوب و کاملی ترجمه شده است. دو مجلد از این مجموعه مقالات که یکی از آنها اختصاصاً درباره تشیع است چند سال پیش به وسیله خانم اشمیتکه فراهم و منتشر شد. یکی از این مجلدات را نشر کتاب رایزن در دست ترجمه دارد. امیدوارم مابقی هم به...
دوشنبه ۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۸:۴۲
بنا به درخواست دو تن از دوستان بنا شده کتاب تذکره را بحث و شرح کنیم. این کتاب از مهمترین آثار معتزله در خصوص مباحث فلسفه طبیعی است. درک مبانی معتزله در مباحث فلسفه طبیعی از چند جهت مفید است. نخست اینکه با درک مبانی و مباحث آنان می توانیم با مباحث کلامی شریف مرتضی و شیخ آشنا شویم. به دلیل اینکه کلام بعد از خواجه طوسی مسیر متفاوتی پیدا کرد و عمدتا متأثر از فلسفه...
دوشنبه ۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۸:۴۲
مدتی پیش کتابی در اینترنت منتشر شد درباره قطعه ای اضافی بر یک نسخه از کتاب الملل والنحل شهرستانی که ناشر ادعا کرده با وجود آن قطعه بحث اسماعیلی بودن شهرستانی دیگر منتفی است و شهرستانی را باید یک سنی تمام عیار اشعری مذهب قلمداد کرد. این متن را در همین ارتباط بر روی فیسبوک گذاشتم. بعداً نکات دیگری را در این خصوص خواهم نوشت. اما آنچه در فیسبوک گذاشتم:
ليس أمر...
دوشنبه ۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۸:۴۱
داشتم به این فکر می کردم چه خوب می شد کسی پژوهشی را سامان می داد برای نشان دادن سهم توهمات و شایعات در آشفتگی فکر دینی در اسلام و تشیع معاصر. این دو همچون دو بازوی هماهنگ در آشفتگی و در انحطاط جوامع اسلامی و شیعی ما به ویژه در صد سال اخیر عمل کرده و سهم داشته اند. از یک سو بسیاری از مطالب و باورها را اگر در خصوص مسائلی که ادعا می شود پایه اعتقادی و عرفانی دارد پیگیری...
دوشنبه ۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۸:۴۰
با وجود آنکه مخالفت با فلسفه سابقه بسیار کهنه ای در تشیع دارد و عالمان شیعی بسیاری را می شناسیم که با فلسفه و حتی دانش کلام مخالف بوده اند و یکسره به اخباری گری به معنای عام آن دعوت می کرده اند و از دیگر سو با وجود آنکه در تاریخ تشیع کسانی بوده اند که در صدد معرفی مکتبی که آن را مکتب مستقل معارفی اهل بیت از سایر مکاتب و دستگاه های فلسفی و نظری در گستره مذاهب اسلامی...
دوشنبه ۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۸:۳۸
بر مبنای یکی دو روایت ساختگی درباره مأمون و ترجمه آثار فلسفی در دوران او و همچنین دو سه روایت ساختگی در اثار متأخر شیعی که ریشه های آن روایات ابداً روشن نیست در آثاری که در رد بر فلسفه و عرفان عموماً از دوره صفویه بدین سو نوشته می شد بر این تأکید می شد که گویی دولت عباسی و از آن میان شخص مأمون، خلیفه عباسی بدین دلیل دست به هدایت ترجمه علوم و کتاب های فلسفی یونانی...
دوشنبه ۶ دي ۱۳۹۵ ساعت ۸:۳۷
می خواستم از شما تشکر کنم برای این همه روشنگری و مطالب مفیدی که به اشتراک می گذارید. همیشه از کانال و وبلاگ شما بهره برده ام و آموخته ام. پیروز و سلامت باشید.
با تحیات. از لطف عالی ممنونم. مؤيد و موفق باشيد.
تشکر و سپاس
گروهی داریم به نام الغدیر در بستر تلگرام با حدود ۵۰هزار مخاطب؛ از سنی تا آتئیست.
الحمدلله چندین و چند مستبصر داشتیم و از محضر فضلای صاحب نامی، بهره برده و می‌بریم!
مقدور هست در ایام فاطمیه، یک جلسه کنفرانس باشیم خدمتتون؟! با موضوع مبتلاءبه: "ادله شهادت زهرای اطهر سلام الله علیها در منابع متقدم".
محیط ویس‌چتش که تازه تاسیسه، بستر مناسبی‌ست.