شریف مرتضی قبل از تحریر کتاب ذریعه در اصول فقه رساله ها و یا بخش هایی از آثارش را به اصول فقه و مباحث آن اختصاص داده بود. قطعه ای هم در مباحث مسائل الخلاف در اصول فقه نوشته بود اما کتابی جامع در اصول فقه نداشت. عمده بحث های او در اصول فقه به شیوه دروس حوزه های علمی در دوره های بعد بر اساس متن هایی بود که اساس تدریس قرار می گرفت و شاگردان بر آن اساس از محضر او اصول فقه می آموختند. البته در آن زمان و تا مدتها بعد معمول چنین بود که شاگردان متن را تکه تکه بر محضر استاد می خواندند (کما اینکه الآن هم کم و بیش برخی همین شیوه را دارند) و استاد شرح مطالب را بیان می کرد. البته در شرح مطالب، بحث ها آزاد بود و به صورت شرح عبارات متن نبود بلکه استاد در حول و حوش متن، بحث را به شیوه بحث های خارج امروز مطرح می کرد. استادان گاهی حتی در شرح خود از عین عبارات متن در لا به لای شرح خود استفاده می کردند (شرح این مطلب را در جای دیگری نوشته ام که باید زمانی آن را منتشر کنم). به هر حال در این شیوه، شاگردان عین مطالب استاد را تحریر می کردند (و گاه با اضافاتی از خود که بعداً بدان می افزودند) و به سبک تقریرات فقه و اصول کنونی آن را منتشر می کردند. به این شیوه تعلیق می گفته اند که البته انواعی داشت و چنانکه گفتم توضیح درباره آن را جایی دیگر نوشته ام.

شریف مرتضی متن های متفاوتی را برای اصول فقه و به منظور مجالس تعلیق، شرح می کرده و از جمله کتاب العمد قاضی عبد الجبار همدانی را که می دانیم مهمترین کتاب اصول فقه معتزله برای چندین قرن بوده است. متأسفانه از حاصل آن مجالس تعلیق بر العمد در درس شریف مرتضی چیزی باقی نمانده اما بی تردید شریف مرتضی در وقت تحریر کتاب الذریعه از آن تقریرات و تعلیقات در تنظیم کتاب ذریعه بهره برده است. در چاپ الذریعه به خطا کتاب العمد به صورت العمده چاپ شده و معلوم است که ناشر توجهی به اینکه ماجرا از چه قرار است نداشته (چاپ مؤسسه آقای سبحانی. چاپ مرحوم آقای گرجی الآن در اختیارم نیست. به خاطر دارم آنجا هم همین خطا آمده). عبارت شریف مرتضی در مقدمه ذریعه که از این مجالس تدریس و از متن هایی که بر وی می خوانده اند سخن رانده چنین است:

وقد کنا قديماً أملينا قطعة من مسائل الخلاف في أصول الفقه وعلق عنا دفعات لا تحصی من غير كتاب يقرأه المعلق علينا من مسائل الخلاف على غاية الاستيفاء دفعات كثيرة وعلق عنا كتاب العمدة (كذا في المتن: العمد) مراراً لا تحصى ...

چنانكه مي بينيم شريف مرتضي اشاره می کند که قطعه ای از مسائل الخلاف در اصول فقه نگاشته بوده و همچنین می گوید که معلقان از کتاب ها متعددی (من غیر کتاب) مسائل الخلاف از اصول فقه را بر او می خوانده اند و او مکررا چنین کرده و متن ها را مفصلاً شرح می کرده است. او تصریح می کند که در این میان کتاب العمد (تألیف قاضی عبد الجبار همدانی) را مکرر مبنای تدریس قرار داده است و حاصل همه این درس ها به صورت تعلیق فراهم آمده بوده است. مقصود از مسائل الخلاف در بحث های اصول فقه در آن زمان بحث در جزئیات مسائل اصول فقه و شرح و بیان استدلالات طرفین بحث و تأیید رأی مختار در برابر آرای مخالف بوده است. توضیح درباره مطلب اخیر را در یادداشتی دیگر خواهم آورد.