۱- یک مشکل جدی در پژوهش که کمتر درباره آن صحبت می شود من مدتی پیش نوشتم که اسلامشناسی تخصص خاص خود را دارد و یکی از مشکلات اسلام معاصر این است که سلفیان و داعیه های اسلام گرایی با سنت های آموزشی و مدرسی قدیم در اسلام بیگانه اند. اینجا باید روی دیگر این سکه را اشاره وار آشکار کنم و آن اینکه نه تنها اسلام شناسی تخصص و آموزش های تخصصی خود را در سنت داشته و دارد بلکه...

من در کتاب تشیع در بستر تحول از ارتباط نصیریه با مکتب ابن عربی و احتمال استفاده ابن عربی و شارحانش از آثار نصیریه بحث کرده بودم. اسنادی هم در این مورد گردآورده ام که در مقاله ای ان شاء الله عرضه خواهد شد. وجود نسخه قاصعه در کتابخانه صدر الدین قونوی هم از این جهت مفید است. اما مهمتر از آن وجود کتابی از آثار حسین بن حمدان خصیبی است در کتابخانه صدر الدین که در فهرست...

در کتابخانه دانشگاه ما تقریباً کتابی نیست در حوزه مطالعات اسلامی که نسخه ای از آن در دسترس نباشد. معمولاً با فاصله اندکی بعد از چاپ هر کتابی کتابخانه آن را تهیه می کند. در مورد کتاب های چاپ ایران هم کم و بیش وضع بر همین قرار است. آنچه توجه من را در این کتابخانه همواره جلب می کند تعداد پر شمار و روزافزون کتاب های فقهی و اصولی است که سال های اخیر در ایران چاپ شده و می...

استاد و دوست گرانقدر ما آقای خرمشاهی سال ها پیش و به اقتفای از شادروان سید الشعراء امیری فیروزکوهی مقاله ای نوشت با عنوان دیوان حافظ بس! من امروز و بعد از دیدن اخباری درباره حکیم هزاره ها که در آن مطالب مشعشعی هم از سوی استادانی مشهور و همیشه بر منبر ایراد شده بود با خود می اندیشیدم که کاش برای دست کم ده سال فرمان رود که همایش ها و کنگره ها بس! باور کنید هیچ اتفاقی...

برخی گمان می کنند اختلاف با وهابیت و اندیشه های سلفی مخصوص تشیع است. روشن است که چنین نیست. نخستین واکنش ها به وهابیت چنانکه می دانیم از سوی عالمان اهل سنت در شکل تدوین آثاری بر رد آنان ابراز شد. مشکل مذاهب تاریخی اهل سنت با سلفی گری البته تنها به دوره جدید و به دلیل تعالیم محمد بن عبد الوهاب نبوده و نیست. از همان قرن های نخستین در خراسان و بغداد و بعدها شام و مصر...

در ایران تعداد زیادی در صد سال گذشته به عنوان فهرست نویس نسخه های خطی شهرت پیدا کرده اند و فهرست های مختلف و متنوع و با شیوه های گوناگون برای نسخه های خطی کتابخانه های عمومی و خصوصی نوشته شده است. اینجا سخنم در رابطه با فهرست نویس ها نیست. مقصودم کتابشناسانی است که در واقع مرجعیت این رشته را به ویژه در حوزه نسخه های خطی فارسی و عربی نمایندگی می کنند. من با بیشتر...

درست نمی دانم چه سال شمسی بود که صدیق گرامی جناب آقای دکتر حسین مدرسی طباطبایی نسخه ای قبل از انتشار از کتاب خود درباره ابن قبه را در سفری به تهران به من لطف کردند و از من خواستند مترجمی را اگر ممکن است برای آن پیدا کنم. من هم آن زمان با دوست خوبم آقای حبیبی مظاهری در مرکز دائره المعارف صحبت کردم و بنا شد نمونه کار بدهند. بعد از مدتی هم ایشان چند صفحه ای از کتاب را...

امروزه در مجامع آکادمیک غربی در حوزه مطالعات فلسفه اسلامی بررسی های متن محوری در جریان است که بر تصحیحات انتقادی متون، تحولات مفهومی و بررسی تحول فلسفه اسلامی در نسبت با سنت شارحان ارسطویی و افلاطونی استوار است. فارابی و ابن سینا در این میان خیلی مهم قلمداد می شوند و تلاش ها برای درک نسبت فلسفه آن دو در مقایسه با شارحان اسکندرانی و نو افلاطونی متأخر و همچنین در...

من در چند نوشته که در کاتبان منتشر شد و البته چند شماره تکمیلی آن هنوز تحریر نهایی نیافته نشان دادم که کتابی که مروان راشد به عنوان تلخیص کون و فساد ارسطو منتشر کرده تألیف حسن بن موسی النوبختی نیست. مقاله ای هم به زبان انگلیسی در همین زمینه در آینده نزدیک منتشر خواهم کرد. مشکل اصلی و غیر حرفه ای کتاب مروان راشد این است که متنی را که مطلقاً در نسخه های خطی آن منسوب...

همه ما با مناقب نگاری های قدیمی آشنا هستیم. با پدیده نقل های شفاهی و استفاده از این نوع نقل ها که گاهی از دقت لازم برخوردار نیستند؛ همچنین با نقل شایعات در مورد اشخاص و حوادث تاریخی نزدیک به عصر خودمان و تبدیل توهمات به شایعاتی که نهایتاً راه به کتاب ها و آثار مکتوب می برند. ذکر مناقب و القاب در اجازات روایی و تراجم نگاری ها امر شایعی است و از گذشته های دور هم معمول...

در سال های اخیر هم روند آشنایی با مکتب معارفی مشهد فزونی گرفته است و هم انتقادات از آن. این چند روز به مناسبتی دیدم آقایی آثاری منتشر کرده که انتقادات تندی نسبت به مکتب تفکیک در آن ابراز شده. در سایتها هم مطالب و مناظراتی (؟) از ایشان در این زمینه ها منتشر شده. دقتی کردم دیدم این شخص انتقادش از مکتب تفکیک نه بدین جهت است که نوعی تفکر اخباری و غیر بحثی و نظری را ترویج...

برخی اصرار دارند و دائماً هم اینجا و آنجا می نویسند و می گویند که شیعیان از معتزله تأثیر نگرفته اند و یا اندیشه توحید و عدل شیعه برگرفته از معتزله نیست بلکه این اندیشه ها اصالتاً شیعی است و نه معتزلی. من معنای این سخن را نمی فهمم. باری معتزله از یک دوره باورشان بر این بوده که عقاید آنان ریشه در تعالیم نبوی و با تکیه بر عقاید اصیل صحابه دارد و در این میان به ویژه بر...

بالاخره بعد از چند سال با همکاری پروفسور زابینه اشمیتکه دو متن در رابطه با موضوع عدم و شیئیت معدوم که یکی مسلماً از ابن حمزه طوسی مشهدی و دیگری به احتمال بسیار قوی از خود اوست را به پایان بردیم؛ با مقدمه ای بلند درباره ابن حمزه و همچنین درباره موضوع عدم در کلام معتزلی و روند بحث از آن در کلام شیعی و ارتباط آن با مباحث وجود و عدم از نقطه نظر فلاسفه و حکما. مقدمه کتاب...

بر متن زیارت جامعه شروح مختلفی نوشته شده طبعاً همه آنها از دوران صفوی به این طرف. من اینجا به دنبال بحثی درباره اصالت این زیارتنامه نیستم و آن را در مقاله ای دیگر بحث خواهم کرد اما این سخن دکتر سروش را مطلقاً معتبر نمی دانم که این زیارتنامه را اعتقادنامه غالیان شیعی معرفی کرده است. در این زیارتنامه جز چند بند آن هیچ گونه عقیده غالیانه ای از نقطه نظر بحث تاریخی...

متأسفانه در ایران و در میان اهل علم تصور درستی از اهل سنت و تحولات مذهبی آنان و تمایزهای دورنی آنها وجود ندارد. بسیاری، اهل حدیث و حنابله را وجه غالب اهل تسنن می دانند و با یک صفت کلی قشری همه تاریخ تفکر سنی را مورد قضاوت قرار می دهند. عده ای هم که تعدادشان کم نیست با مقابل قرار دادن تفکر اشعری در برابر تفکر معتزلی، معتزلیان را خردگرا و در مقابل اشعریان را ضد عقل و...

من سال گذشته بخشی از مطالعاتم را اختصاص دادم به تدوین و تحلیل اندیشه های فلسفی عمر خیامی و تصحیح کلیه آثار فلسفی او. مقدمه ای هم درباره زندگی او نوشتم که بخش هایی از آن در سایت کاتبان منتشر شد. آنجا گفتم که به عقیده من خیامی از شاگردان مستقیم ابن سینا بوده است؛ در واقع شاید جوانترین شاگردش. اینجا بنا ندارم در این باره استدلال کنم منتهی تنها این نکته را مطرح می کنم...

در سالهای گذشته بسیار می شنویم اشخاصی اندر مثالب مشروطه می نویسند و از انحراف مشروطه و از اینکه دیگ مشروطه در دربار انگلیس به بار گذاشته شد. این سخنان روشن است که جدی نیست. کافی است بدانیم مشروطه در زمانی اتفاق افتاد که تحول در سیاست و حکومت و تجدید فرهنگ و مبانی دینی و سیاسی ضرورتی جهانگیر شده بود. پیش از ما در سرزمین عثمانی روند مشروطه خواهی آغاز شده بود گرچه بعد...

درباره زمان زندگی و مرگ راغب اصفهانی تاکنون اختلافات زیادی میان منابع و محققان جدید وجود داشت. عده ای او را متعلق به سده چهارم و برخی متعلق به سده پنجم و حتی اواخر آن می دانستند. من خود چند سال پیش تحقیق دراز دامنی را درباره راغب انجام دادم و مشغول نوشتن مقاله مطولی درباره او بودم که با نوشته ها و رساله دکتری Alexander Key برخورد کردم. او در رساله دکتری خود درباره راغب...

جای خود بحث شده که اهل حدیث، مقصودم علمای اصحاب حدیث سنی تا قرن ها با شکل گیری اتوریته های نهادینه دینی و یا دینی| سیاسی مخالف بودند. حدیث متاع دستیاب تری بود و بدون مقدمات زیاد می شد در حدیث و حفظ آن مرتبه ای یافت. همین امر به آن دیدگاه که گفتم هم کمک می کرد و هم از نتایج آن هم همزمان بود. یعنی این دو پدیده در ارتباط مستقیم با هم بودند. با خواندن چند متن در حدیث و...

آگاهان در میان محققان رشته رجال حدیث شیعی به خوبی می دانند که فهرست های نجاشی و شیخ طوسی بر اساس فهارس قدیمتر شیعی نوشته شده است. این مطلب را مرحوم بهبودی و نویسنده این سطور و آقای احمد پاکتچی و برخی دیگر گفته اند. اما در این میان یک مطلب که باید روشن شود این است که نجاشی و شیخ در تألیف فهارس خود صرفاً ناقل نبودند بلکه خود در اصلاح فهارس قبلی و کنار هم گذاشتن و...

مرحوم محقق طباطبايي در اواخر عمر طبع دوم فهرست منتجب الدين را به نويسنده اين سطور واگذار کردند و من نيز متن کتاب و تعلیقات را باری ديگر با دست نوشته های اوليه محقق طباطبايی مقابله کردم . هم در مقدمه و هم در متن و حواشی کتاب به موارد زيادی برخوردم که از چاپ نخست افتاده بود. تعليقات و اصلاحاتی هم بود که در حاشیه دو یا سه نسخه چاپی از کتاب بعداً اضافه کرده بودند که...