نکته های رجالی در نقد طریقه فهرستی . شماره ۱ امروز دوستی چند متن را فرستاد و نظر من را درباره آنها خواست. به تدریج پاسخ می دهم: ما رأي سماحتکم في سند هذه الروایة ؟ في عیون اخبار الرضا: حدثنا احمد بن الحسین القطان قال اخبرنا احمد بن محمد بن سعید الکوفي قال حدثنا علي بن الحسین بن علي بن فضال عن ابیه قال سألت ابا الحسن علي بن موسی الرضا (ع) عن معنی قول النبي (ص) انا ابن...

بحث های من درباره مکتب تفکیک در اصل حاشیه ای است برای کتابی که از سال ها پیش در دست تألیف دارم درباره آرای شیخ احمد احسایی. در حاشیه آن کتاب علاقمند شدم درباره نسبت آرای شیخیه و میرزای اصفهانی و تشابهات و افتراقات آنها کار کنم. آنچه درباره باورهای میرزای اصفهانی در موضوعات مختلف خداشناسی، خلقت و جبر و اختیار و فعل آدمی است را در حاشیه بحث خود درباره شیخ احسایی...

در اهل سنت دست کم از عصر غزالی کلام و حتی فلسفه بخشی غیر قابل تفکیک از دکترین عقیدتی بخش عظیمی از اهل سنت شد. یعنی دست کم اشعریان دیگر نمی توانستند نسبت به کلام و فلسفه ابن سینا بی تفاوت باشند. ماتریدی ها هم با تأخیر به همین گرایش پیوستند و تنها بخش اندکی از اهل سنت یعنی حنبلیان بغداد و شامات نسبت به کلام و فلسفه بی اعتنا بودند، سهل است گرایشات کلامی و فلسفی را رد...

دوست قدیم ما جناب آقای رسول جعفریان دو سه سالی است تلاش پیگیری دارد برای تأکید بر اهمیت علم و ضرورت توجه به علمی اندیشی که قابل تحسین است به ویژه در این زمان که متأسفانه قشری گری و اخباری گری و خلوص باوری موج تازه خود را در اوساط شیعی تجربه می کند. با این وصف من یک انتقاد اساسی به برخی نوشته های ایشان دارم که لازم دیدم اینجا مختصراً توضیح دهم: درست است که در تمدن...

اینکه قدما و عالمانی مانند علامه مجلسی در انتساب کتاب هایی مانند توحید مفضل و اهلیلجه به امام صادق (ع) تسامح به خرج دهند قابل فهم است. علامه مجلسی می گوید ارسال سند در انتساب این دو کتاب به مفضل مشکلی درست نمی کند چرا که هر دو کتاب آثار مشهوری اند و متن و محتوای دو کتاب شاهد صدق انتساب به امام صادق است. خوب معلوم است که این سخنان چقدر ارزش علمی دارد. آنان برای شیوه...

مکتب معارفی مشهد یعنی آنچه از سوی آقای محمد رضا حکیمی به عنوان مکتب تفکیک معروف است سالها بود که در ایران و در حوزه های علمیه محل توجه نبود، سهل است به دلیل انتقاد از فلسفه و مکتب محی الدین از سوی استادان این دانش ها مانند مرحوم حاج آقا مهدی حائری یزدی و مرحوم آقا جلال آشتیانی با نقدهایی تند روبرو بود. در سال های بعد از انقلاب به دلائل غیر علمی و در واقع سیاسی از...

یکی از مشکلات متن دروس فارسی معارف این است که این دروس برای افراد عموما غیر متخصص در علوم اسلامی ایراد شد و مرحوم آقای حلبی در غیاب آدم های متخصص و نمایندگان سنت مدرسی فلسفه و کلام اسلامی به پیکار با اندیشه های آنان رفته است و به اصطلاح تنها به قاضی رفته. در تمام سال هایی که متن دروس فارسی معارف برای شماری از علاقمندان به مرحوم آقای حلبی تدریس می شد و همچنان می...

قبلا درباره تصور نادرست در ایران درباره مراتب دانشگاهی در غرب همینجا نوشتم. سبب تذکر من این بود که بسیار می بینم در اعطای مراتب دانشگاهی به ایرانیان مقیم خارج در سایت ها و روزنامه های داخلی حالت بسیار سخاوتمندانه ای وجود دارد و به طور کلی تصور درستی از دانشگاه و نهادهای دانشگاهی در غرب و یا بورسیه های پژوهشی در غرب در مجموع در ایران وجود ندارد. در مورد نشر...

جامعه ما واقعا مریض است. نیاز به معالجه دارد. مرضش هم حاد است. مال امروز و دیروز هم نیست. مشکل قدیمی تر از این حرف هاست. می فرمایید چطور؟ عرض می کنم: ببینید از حدود صد و اندی سال پیش هر که آمده حرف تازه ای بزند و دعوت به فکر جدیدی بکند با یک انگی او را از میدان به در کرده ایم. زمانی با عنوان ازلی و بابی آدم های مشروطه طلب و آزادی خواه و مخالف با استبداد را که تعلقشان به...

من چند سالی است درباره مکتب تفکیک و آنچه به عنوان مکتب معارفی مشهد معروف است می نویسم. نقد می کنم و مبانی فکری آنان را می کوشم با عیار نقد بسنجم. این به معنی چشم پوشی بر خدمات دینی بزرگان این مدرسه فکری نیست. برخی از نقدهای آنان بر فلسفه درست است. مقصودم انتقاد از آمیختگی فلسفه و عرفان است. اما انتقاد من در تمام این سال ها معطوف به سه موضوع بوده است: نخست و مهمتر از...

در ده سال اخیر پژوهش ها درباره ابن سینا در غرب خیلی رشد داشته است. به ویژه در فرانسه. من سال هایی که در پاریس زندگی می کردم معمولاً بیشتر درس ها و کنفرانس های مرتبط با ابن سینا را شرکت می کردم. ما معمولا در ایران توجهی به این پژوهش ها نداریم. نمونه ای را اینجا نام می برم که خیلی مناسب است کسی آن را به فارسی ترجمه کند. مقاله ای است علمی و تحقیقی درباره مقوله اضافه و...

برخلاف ادعای شماری از دلبستگان (و بل هواداران) مکتب معارفی مشهد که درک مطالب مرحوم میرزا مهدی اصفهانی را بسیار مشکل و آن مطالب و مباحث را دارای عمقی نظری می دانند به عنوان آدمی مطلع نسبت به میراث آنان باید عرض کنم ابداً چنین ادعایی درست نیست. اصلاً یکی از مبانی این مکتب این است که معارف الهی اهل بیت از طریق تعلیم و دلالت وجدان و نور عقل مکشوف می شود و به همین دلیل...

این چند سطر را در پاسخ تنی چند از دوستان نادیده می نویسم که از من پرسیده اند چرا از مکتب تفکیک انتقاد می کنی؟ ببینید انتقاد من از این مکتب اگر بتوان آن را مکتبی فکری دانست نه به جهت اهمیت افکار و مبانی و مباحث فلسفی و فکری است که میرزا مهدی و شاگردان آن مرحوم ارائه داده اند بلکه به دلیل نوع رویکرد آنان در تحقیر تفکر و اندیشه ورزی و نظر فلسفی است و دعوت به نوعی...

مقاله ای امروز دیدم با عنوان رویکرد اعتقادی حاج شیخ هادی نجم آبادی که در مجله صاحب عنوانی در تهران چاپ شده. نویسنده که ظاهرا خوانندگان را نادان فرض کرده با شیوه نخ نمایی به تحلیل دو رساله از مرحوم عالم متقی و زاهد حاج شیخ هادی نجم آبادی پرداخته و با مقایسه آن مطالب با گفته های علی محمد باب و البته به بهانه نقد بهائیت مدعی شده که آن مرحوم عقیده ازلی داشته است....

"دو عالم به نام شیخ هادى داریم: یکى در نجف که میرزا حبیب الله رشتى را درک کرده بود، و دیگرى در تهران که خیابانى هم به نام او است به نام شیخ هادى نجم‏آبادى. ظاهراً ایشان با حاج آقا حسن نجم آبادى پسر عموى ابى و برادر امّى بودند. آقاى حاج میرزا ابوالفضل نجم آبادى که نوه آشیخ هادى بود، گفت: یک وقت آقاى نائینى در درس گفت: «آقا حسن تهرانى هم نظرش این بود». آقاى میرزا...

مدخل سید جمال را در دائره المعارف متأسفانه آقای دکتر جواد طباطبایی نوشته است، آدمی که هیچ علقه ای به سید جمال ندارد، سهل است در نوشته هایش و از جمله در همین مقاله او را تحقیر می کند. اما فراتر از بحث صلاحیت و یا عدم صلاحیت آقای طباطبایی در تألیف این مقاله خوشمزه اینجاست که در این مقاله جز یکی دو اثر سید جمال به بسیاری از نوشته های دیگر او توجهی نشده و اصلا در منابع...

در ایام کودکی و آغاز دوره نوجوانی به خواندن کتاب های مرحوم مصطفی زمانی خیلی علاقه داشتم. بیشتر کتاب های او را خوانده بودم. کما اینکه کتاب های محمود حکیمی را می خواندم. مصطفی زمانی آدم زحمتکش و بی ادعایی بود. من هیچ وقت او را ندیدم اما آثارش را همه جا در تهران و قم می شد پیدا کرد. الآن نمی دانم آیا آثارش تجدید چاپ می شود یا نه اما آن سال ها کتاب هایش از شهرت زیادی در...

سایت مباحثات تاکنون چند شماره ای از مجموعه مجالس علمی فقیه و محقق برجسته عصر و نادره دوران ایه الله شبیری زنجانی را منتشر کرده که بی نهایت خواندنی و مشتمل است بر تکه هایی از آرای مهم و انظار محققانه ایشان. گاهی هم خاطراتی در آن نقل می شود که بی نهایت جالب و مفید است. حضرت ایشان به حق بقیه السلف و تحقیقاتشان یادآور محققان طراز اولی مانند شهید اول و محقق اردبیلی و...

در دو نوشته سابق درباره "صاحب علم جمعی" و اینکه مراد از او در نوشته های آقای حلبی مرحوم سید علی شوشتری است سخن گفتم. اینجا تحلیل خودم را درباره چرایی توجه میرزا مهدی اصفهانی به بحث های معارف و نسبت آن با منابع مختلف عرفانی و معارفی در نجف عصر او به بحث می گذارم. ابتدا قسمتی از مطالب آقای حلبی را درباره علل توجه میرزا به بحث های معارف در اینجا عیناً نقل می کنم: "......

برای فهم کلام اشعری بهترین پژوهش ها کارهای ریچارد فرانک است و دانیل ژیماره. اولی به زبان انگلیسی و دومی به زبان فرانسه. آقای ژیماره کتاب مطولی دارد در دکترین اشعری که متأسفانه تاکنون جز یک چند صفحه ای از آن به فارسی ترجمه نشده. او هم در کلام معتزلی کارهای درجه اول دارد و هم در کلام اشعری. باید کسی همت کند و مجموعه مقالات او را به فارسی ترجمه کند. او متخصص در ویرایش...

تحقیق تاریخی البته اگر بر پایه درستی استوار باشد گاه می تواند مبانی اعتقادی را تصحیح و یا گاهی هم به چالش بکشد. من اینجا به این موضوع به طور مستقیم کاری ندارم. قبلا مکرر در این موضوع و نحوه تعامل با آن نوشته ام. اینجا فقط می خواهم یک نکته را که مرتبط با این موضوع است مختصراً به بحث بگذارم و آن اینکه اگر پژوهشی تاریخی درست و مبتنی بر اصول مورد قبول اهل تخصص صورت...