درباره نسبت میان دو کتاب الملخص و الذخیره پیش از این از نویسنده این سطور یادداشتی منتشر شد. آنجا اشاره ای داشتم به کتاب تمهید الأصول شیخ طوسی به عنوان سندی مهم در این رابطه. اینجا تفصیلاً این سند را مورد بررسی قرار می دهیم: در چند جای این کتاب از هر دو متن الملخص و الذخیره یاد شده است. مورد اول در مقدمه است آنجا که شیخ از نیت خود برای نوشتن شرحی تفصیلی تر در مباحث...

در ری سده ششم قمری معتزلیان حنفی، زیدیان و امامیه به دلائل متعدد و از جمله قرابت فکری و کلامی مناسبات حسنه ای کم و بیش با هم داشته اند. از شهرهای دیگر هم معتزلیان در سفر به ری با عالمان زیدی و امامی آنجا ملاقات می کرده و تبادلات علمی همواره میانشان برقرار بوده است. زمخشری، عالم معتزلی مشهور خوارزمی از این دست عالمان است که در ری با علمای زیدی و امامی مرتبط شد. نمونه...

اندرسبانی، عالم معتزلی سده ششم خوارزمی در کتابش الأربعین اشاره دارد به مرقد حضرت امیر در نجف و توصیفی درباره آن دارد که حائز اهمیت است. عبارات او نشان دهنده نگرش معتزلیان غیر زیدی است نسبت به جایگاه حضرت امیر. اندرسبانی کتابی در فضائل اهل بیت و حضرت امیر نوشته بوده که گویا از میان رفته است. اینجا عین عبارت او را نقل می کنم‌: 19الف. ... ومن أراد الإکثار من فضائله...

۱- پاتریشیا کرون و قبل از او عبد الحسین زرین کوب در اصالت بخش دوم کتاب نصیحة الملوک به غزالی به درستی تردید کرده اند. اگر کسی حتی اندکی با‌ آثار غزالی آشنا باشد و کتاب های او را خوانده باشد در این تردید نمی کند که بخش دوم این کتاب حتی یک درصد هم ممکن نیست از غزالی باشد. آقای دکتر سید جواد طباطبایی در ویراست تازه کتاب تاریخ اندیشه سیاسی در ایران دیدگاه پاتریشیا کرون...

این روزها مشغول تدوین مقاله ای هستم در رابطه با کتاب اربعین در حدیث تألیف ابو الکرم عبد السلام بن محمد الأندرسبانی، عالم معتزلی سده ششم قمری كه گویا تنها از آن یک نسخه خطی باقی است. این کتاب مشتمل بر فوائد بسیاری است درباره عالمان قرن ششم خراسان و ری و همدان و نقاط دیگر. من قبلاً در چندین مقاله درباره آثار دیگر او سخن گفته ام و بناست انشاء‌الله همه این مطالب را در...

این کتاب به زودی منتشر خواهد شد. تصحیح دو متن است و با مقدمه ای مفصل و تحلیلی. موضوع دو متن شیئت معدوم است و در مقدمه به تفصیل درباره این موضوع و ریشه های تاریخی و کلامی آن بحث کرده ایم. در کتاب تشیع امامی در بستر تحول در پاورقی مقاله مربوط به اختلاف فقیهان امامی بر سر یک مسئله فقهی اشاره کردم که کتابی کلامی از عبدالله بن حمزه طوسی شارحی که چند سال پیش نسخه ای از آن به...

یکی از علل انتشار حدیث و البته انبوه حدیث سازی در سده سوم و به ویژه سده چهارم قمری آسان شدن دسترسی و ارزان شدن نسبی کاغذ بود در تمدن اسلامی. پیش از آن معمولاً دستگاه های دولتی مانند دبیرخانه های اداری دسترسی بیشتری به کاغذ داشتند. محدثان بیشتر کارشان نقل حدیث به صورت شفاهی بود و اگر بنایی بر تدوین و کتابت داشتند طبعاً باید به شکل محدود و شخصی و با حجم پایین این کار...

من تنها یکبار با مرحوم استاد محمد باقر بهبودی ملاقات و گفتگویی داشتم. منزلشان از منزل ما در خیابان اقدسیه تهران چندان دور نبود. رفتم در منزلش و در زدم و ایشان هم با کمال محبت من را که جوانی در حدود بیست و چند سال بودم با آغوش باز پذیرفت. گمان می کنم سه ساعتی با هم بحث کردیم. نمی دانم چرا اما به هر حال از خامی دوران جوانی ام بود که از همان آغاز رفتم سر بحث و جدل کردن با...

یکی از پیامدهای جریانات اسلام گرایی و احیائی در کشورهای عربی در نیمه سده بیستم تغییر جهانبینی اسلامی در میان اقشار وسیعی از طبقه تحصیلکرده متوسط شهری بود. کسانی مانند حسن البناء، سید قطب، عبد القادر عوده. ابو الاعلی مودودی و ابو الحسن ندوی از نوعی نظام جهان شمول اسلامی سخن می راندند که مبتنی بود بر پاره ای افکار در ارتباط با امت، حاکمیت خداوند، جاهلیت جوامعی که...

به من انتقاد می کنند که چرا شریف مرتضی را متکلم معتزلی و بهشمی می خوانم. این انتقاد را هم می کنند که چرا می گویم تشیع امامی تفکر کلامیش برای قرنها معتزلی بوده است. این منتقدان معتقدند کلام شیعی اگر تنزیهی است به خاطر احادیث امامان است و معتزله هم از ائمه شیعه مطالبشان را گرفته اند. در اینکه بخشی از شیعیان قبل از آشنایی با معتزله گرایشات تنزیهی داشته اند و روایات...

در پاسخ به یک نوشته که در انتقاد از یادداشت من درباره عربستان سعودی و نمایندگی اسلام کسی در فیسبوک گذاشته بود من در نوشته ام در کنار ایران از عراق و مصر به عنوان مهمترین مراکز تولید فکر سخن گفتم (علاوه بر آندلس). در ضمن اگر غزالی به عربی می نوشت به معنی این نیست که زبان فارسی زبان هویتی او نبوده. ثالثاَ به وضوح در این یاداشت نوشتم سرزمین تاریخی و فرهنگی ایران یعنی...

در اینکه تحفة الملوک که شادروان استاد محمد تقی دانش پژوه آن را منتشر کرد از غزالی نیست نباید تردیدی داشت. در این زمینه آقای دکتر نصر الله پورجوادی در مقاله ای مفید و ارزشمند به خوبی سخن گفته است. استادان زرین کوب و پیش از او بدیع الزمان فروزانفر این انتساب را جدی گرفته اند. مرحوم زرین کوب بر اساس آن داوری هایی درباره اندیشه غزالی و دیدگاه او درباره جنگهای صلیبی هم...