در اين آدرس (اعداد را به صورت لاتين تايپ...

در اين آدرس (اعداد را به صورت لاتين تايپ...

برخی از خوانندگان در پيام هایی آدرس کانال تلگرامی من را جويا شده بودند. اين است آدرس کانال جديد من...

ابن سينا حکمت علائی را به فارسی در فلسفه نوشت. منتهی جالب است بدانيم که ابو الحسن عامري، فيلسوف ايرانی برجسته خراسان در سده چهارم که قبل از ابن سينا فعال بود آثاری در موضوعات مختلف فلسفی و دينی به فارسی داشته که متأسفانه همه از ميان رفته. خود او به اين کتاب ها در الأمد علی الأبد (ص 60) اشاره کرده: ...وما استتبّ لي تأليفها باسم الأمراء والرؤساء بالفارسية... بايد...

حال که سخن از فارسی نویسی ما قبل دوران فردوسی شد بد نيست اشاره کنم به کتابی با عنوان آيين شاهی (آداب الملوک) که ابو الحسن محمد بن ابراهيم بن سیمجور نوشته بود و آن را ثعالبي نام برده و تکه ای از آن را به عربی ترجمه کرده و در اثر خود آداب الملوک به وديعت گذارده است: ومن أحسن ما قرأت وسمعت في شأن العدو قول أبي الحسن محمد بن إبراهيم بن سيمجور في کتاب عمله بالفارسية في...

به زودی به شرط عمر و توفيق سلسله درس های شرح نظام علل و اسباب در کلام معتزلي را در اين کانال قرار خواهم داد. اين درس ها بر اساس کتاب المؤثرات تأليف الحسن بن محمد الرصّاص ارائه خواهد شد. يکی دو سال پيش اين کتاب را برای مدتی برای دو تن از علاقمندان درس می دادم و مقداری از آن هم مکتوب شد که البته ادامه نيافت. حال اميدوارم که آن را تکميل کرده و در جلساتی به بحث بگذارم؛...

برای کسی همچون اين بنده ناچيز خداوند که کارش درباره تاريخ باورها و مکتب ها در اسلام و تشيع است، خواندن تقريرات درس های فقيه محقق آية الله سيستانی، أطال الله عمره، لذت و شعفی افزون بر صرف يادگيری مباحث فقهی و اصولی را به همراه دارد. فقيه ما آثارش يادآور آثار فقهی و اصولی استادش آية الله بروجردی است و همچون مکتب استاد اهميت توجه به ميراث قدمایی را دائما يادآور می...

مقاله زير را مرداد 86 در پاريس نوشتم و همان زمان در کاتبان منتشر کردم. آن زمان به تازگی مجلد اول رسائل الحکمه نصيريان منتشر شده بود. کتاب را از کتابفروشی ابن سينا در نزديکی معهد العالم العربي ( Institut du Monde Arabe) خريدم. چند سال بعد، يک معرفی اجمالی از مجموعه مجلدات رسائل الحکمة در کاتبان منتشر کردم. سال 2015 در پرينستون به مناسبت يک سخنرانی در دانشگاه درباره خصيبي،...

تاکنون پانزده جلسه از اين سلسله مباحث را در آغاز سه شنبه شب ها و مدتی است اينک يکشنبه ظهرها به وقت شرق آمريکا ارائه داده ايم. بسياری از مباحث شايد برای نخستين بار است که از سوی اين کمترين در موضوع تاريخ کلام شيعه امامی مورد بحث و مناقشه قرار می گيرد. همچنين در موضوع غلو و تفاسير مختلفی که از جايگاه و طبيعت امام در جامعه شيعه مطرح بوده. در جلسه بعد به شرط عمر و توفيق...

محد بن القاسم المفسّر الاسترابادي که به عنوان راوی/ مؤلف تفسير العسکري نامبردار است برای ما شناخته نيست. نجاشي و طوسي از او نامی نبرده اند و ابن غضائری هم اگر نامی از او در رجالش آورده صرفا بر اساس روايات شيخ صدوق از اوست و از رهگذر صدوق است که او را می شناسد نه اينکه شناختی مستقل و تاريخی از او داشته باشد. او از اين شخص به صورت محمد بن القاسم المفسّر الاسترآبادى...

در متن کلامی معتزلی تعليق زيادات شرح الأصول که اصلا به ابو رشيد نيشابوري بر می گردد اما احتمالا تعليق آن از سياه سربيجان ديلمی، از علمای معتزلی زيدی شمال ايران (نيمه دوم قرن پنجم قمری) باشد به مناسبت بحث اعجاز قرآن دو جا يادی شده است از شعر رودکی (د. 319 ق). نخست در مقام اشکال: وكذلك شعر الروذكي في الفرس وجب أن يقال أنه معجز لأن أحداً لم يأت بمثله وكذلك خط ابن مقلة...

شايد خانم شادی صدر اطلاع ندارد که نوروز جشن کهن ايرانی، جشن آغاز بهار و نماد پيوند روح ايرانی با طبيعت جشنی است با سابقه چند هزارساله در اين سرزمين با همه تنوع های فرهنگی، زبانی و ملی اش؛ شايد نمی داند که خوزستان و جندی شاپور و "دل ايرانشهر" از مهمترين مراکز تمدن ايرانی و ساسانی برای قرن ها بودند؛ شايد نمی داند که بيشترين و مهمترين کتاب ها درباره نوروز به زبان عربی...

یک سال و اندی پیش درست هزارمين سالگرد مرگ ابو ريحان بيروني بود. ابو ريحان يک دانشمند عادی نيست. در کل تاريخ تمدن اسلامی همانند او بسيار کم داشته ايم. فقط می توان او را با ابن سينا و خواجه طوسي مقايسه کرد. ابو ريحان فرزند تمدن اسلامی و ايرانی است. عالمی است شيعی و زيدی مسلک (در اين باره در جای ديگر نوشته ام) و نوشته هايش راهنمای شيوه تحقيق علمی در جهان اسلام و سنت...

تمدن اسلامی تمدن گشادگی بر فرهنگ ها و تمدن های ديگر بود. خردگرایی و تفکر انتقادی و طلب "دانش" از هر جا و هر کس. کار از جایی خراب شد که در خوف بر "هويت" اخباری گری و / يا سلفی انديشی غلبه يافت. اگر بازگشت به تمدن اسلامی معنایی داشته باشد چيزی نيست جز بازگشت به خردگرایی و تفکر تعامل و داد و ستد و گفت و شنود با ديگر فرهنگ ها و اديان و تمدن ها. بازگشت به فرهنگ گفتگوست. راهش...

محمد رضا پهلوی خود را "شاهنشاه آريامهر" می خواند و شاهنشاهی اش را ميراث 2500 ساله. ما در ايران چيزی به عنوان 2500 سال شاهنشاهی نداريم. حتی 2500 سال شاهی هم نداريم. بعد از اسلام و عصر شاهنشاهی ساسانی، نخستين شاه ايران، شاه اسماعيل بود. قبل از آن ما سلطان داشتيم اما شاه در سنت کهن شاهی نداشتيم. اگر برخی از آل بويه و يا حاکمای محلی مانند آل مأمون خوارزمشاه از اين لقب استفاده...

يکی از مشکلات بنيادين نظريه های دينی جريانات اصلی روشنفکری دينی در خصوص اسلام، شريعت، فقه، الهيات و نسبت دين و قدرت اين است که نظرياتی است عمدتا استحسانی و حداکثر "حدسی". ريشه در "بررسی های تاريخی" ندارد. پيشنهاد من اين است که برای شناخت دقيق تر از اين موضوعات دايره مطالعه متون اصلی را کمی وسيعتر کنند. مثلا از يکی از متون کهنه در اصول فقه آغاز کنند. دريافت بهتری از...

یکی از نقاط تمايز مرحوم دکتر فيرحی از بسياری از نوانديشان دينی توجه او به مقوله "ايران" بود. امعان نظر او به اين موضوع شايد مرهون دکتر جواد طباطبایی بود؛ گرچه با او در اين زمينه اختلاف نظرهایی داشت. نويسنده اين سطور را چنانکه احتمالا می دانید نقدهای متعدد و اساسی بر نظريه جواد طباطبایی هست؛ اما نفس پرداختن او را نسبت به اين موضوع و توجه دادنش را به مقوله ايرانشهری...

بارها در مقالات مختلف و از جمله اخيرا در يادداشتی در يکی از سايت ها ديده ام که اشخاص بی اطلاعی تعبيراتی شبيه "يا أخا ..." را در نسبت به قبائل و يا بطون عرب در منابع کهن به درستی نمی فهمند و بر اساس اين ناآشنایی گاهی نتايج غريبی استوار می کنند. به اين عبارات که نمونه های آن در منابع قديم بسيار است توجه کنيد: "(فقال له بعض أصحابه: لقد أعطيت يا أمير المؤمنين علم الغيب،...

کتاب غرر السیر منسوب به ابو منصور ثعالبی اثر ارزشمندی است که متأسفانه به صورت کامل باقی نمانده. بخش اصلی و مهم آن که تاريخ ايران ما قبل اسلام و تاريخ اساطيری و حماسی سرزمينمان است چنانکه می دانيم توسط زُتنبرگ، مستشرق معروف سده نوزدهم منتشر شد. يک بخش ديگر و مهم کتاب، اخبار مربوط به دوره معاصر نويسنده آن يعنی دوران غزنوی است که متأسفانه اين بخش همراه بخش های...

برای اينکه متوجه شويد چه کار کارستانی کرده فردوسی عليه الرحمه در شاهنامه ماندگارش بايد اين کتاب را بخوانيد. ابوالفضل ميکالی، اديب برجسته و عضوی از خاندان ايرانی ميکال، همان خاندانی که با حسنک وزيرش (وزارت در اواخر پادشاهی محمود غزنوی) از رهگذر تاريخ بيهقی نيک آشناییم نويسنده اين کتاب است. او خود زمانی رياست شهر نيشابور را در دست داشت. منتخباتی است از اشعار شعرای...

اجازه دهید در همین آغاز بگويم بياييد فرض کنيم سخنان اخير آقای دکتر سروش درباره اقتدارگرایی پيامبر درست است (فرض محال البته محال نيست). خوب، برای ابراز چنين نظری بايد چه مقدماتی را طی کرد؟ ممکن است کسی بگويد دانستن حديث و رجال و فقه و اصول و تفسير قرآن کافی است. همانطور که عالمان سنتگرای مسلمان حق ابراز نظر درباره شخصيت پيامبر را دارند روشنفکران دينی مسلمان هم از...

درباره آسيب شناسی فضای مجازی بسيار گفته اند و خوانده ايم و شنيده ايم. يکی از آسيب های آن به نظرم در فضای روشنفکری و نظری ايجاد توهم عالم بودن و صاحب "سخن" بودن است. تا قبل از عصر رسانه های اجتماعی انتشار يک مطلب حتی در يک روزنامه دست چندم کار ساده ای نبود. اما الآن به لطف رسانه های اجتماعی هر کسی می تواند از حق اظهار نظر برخوردار باشد. اين البته جنبه مثبت وجود چنین...

با دوست و رفيق سی ساله ام استاد علی بهراميان که از بهترين متخصصين در حوزه تاريخ صدر اسلام و دوران های اموی و عباسی در ايران است سخن از "دانش تاريخ" بود. هم نظر بوديم که اين دانش ظاهرا مظلوم ترين دانش در ميان ماست. هر کسی بی آنکه سابقه ای در کار تحقيق و پژوهش و آموزش درست در اين رشته داشته باشد اين روزها مدعی کار تاريخی است. عده ای صرفا مقالات غربی را ترجمه و يا تأليف/...

ياقوت حموی در معجم الأدباء (1/ 235 تا 236) در شرح احوال بديع الزمان همدانی از ثعالبی نقلی آورده که در ضمن آن سخن از اسماعيليه می رود: "... وورد حضرة الصاحب ابن عباد فتزود من ثمارها وحسن آثارها، ثم قدم جرجان وأقام بها مدة على مداخلة الإسماعيلية والتعيش في أكنافهم، واختصّ بالدهخداه أبي سعد محمد بن منصور، ونفقت بضاعته لديه، وتوفر حظه من عادته المعروفة في إسداء الإفضال...

اين بنده ناچيز خداوند در طی سلسله درسگفتارهایی که مدتی است روزهای سه شنبه در خدمت برخی دوستان دارم به نقد نظريه آقای دکتر سروش در خصوص "دين و قدرت" می پردازم. در گام نخست هم از بحث سيره پيامبر شروع کرده ام و در مقدمه، از منابع سیره سخن می گویم و اینکه چگونه می توان تحلیل و روایتی بر اساس مبانی تاريخنگاری علمی از سيره حضرت به دست داد. با اين وصف بايد اذعان کنم نقد...

يکی از دوستان بزرگوار در حاشيه مطلب اخير من در خصوص نقد سيره نگاری در گفتار "دين و قدرت" دکتر سروش انتقاد کرده بود که بحث سيره در گفتار آقای سروش اهميت محوری ندارد و باید نقد را از موضع دیگری پرداخت. من با نظر این دوست گرامی موافقم. بحث از سيره و رواياتی که آقای سروش به آنها استناد کرده صرفا موضوعی حاشيه ای است. آقای سروش موضعش در اين گفتار روشن است و شايد بحث من و...

ترديد در اعتبار منابع حديث و سيره سابقه کهنه ای در سنت شرقشناسی دارد. در چند دهه اخير و البته با رويکردهای نوينی تجديد نظر طلبی و ترديد در اصالت متون حديث و سيره توجه محققان حوزه اسلامشناسی را برانگيخته است. درباره تاريخ قرآن و تحليل متن قرآن نیز از حيث مراحل مختلف ظهور متن قرآنی، تدوين و تثبيت متن آن سخن و گفتگو در ميان اسلام شناسان غربی زياد است. من در درسگفتار...

نکته اول: آقای دکتر سروش از ميان نقدهای متعددی که به سخنان اخير ايشان درباره "دين و قدرت" تاکنون منتشر کرده ام ترجيح داده اند به نوشته ای کوتاه و چند سطری پاسخ دهند که تنها بحثی حاشیه ای بود در ارتباط با اين مباحث. آقای سروش در واکنش به آن يادداشت کوتاه ابراز داشته اند که مباحث ايشان در سخنان و آثار متفکران و روشنفکران عرب سابقه ندارد و در اين ميان از عبد المجيد...