من سال هاست در نوشته هایم، در وبلاگ کاتبان، در کانال تلگرامی ام و همچنین در مصاحبه هایم به حفظ و احیای علوم عقلی یعنی کلام امامی و معتزلی و همچنین فلسفه اسلامی دعوت می کنم. معتقدم رمز بقای تشیع همین حفظ و تداوم سنت عقلی در آن بوده و همین موجب آن شده که تشیع از یک سو در دامن تصوف افراطی و از دیگر سو قرائت بنیادگرایانه و سلفی و قشری گرای اخباری نیفتد. برخی در تمام...

چرا به تفکر و میراث معتزله اهمیت باید داد؟ جواب ساده و کوتاهش این است که میراث معتزله بخشی جدایی ناپذیر از تشیع است. جز یکی دو قرن آغازین مکتب اعتزالی قرنها این تشیع بود که میراث عقلی معتزله را حفظ کرد و چنان با آن آمیخته شد که در واقع به طور حداکثری این شیعیان بودند که معتزلی بودند و این معتزلیان بودند که در شمار شیعیان بودند. بنابراین وقتی از حفظ میراث معتزله...

در سنت اعراب و قبایل عربی پیش از اسلام جایگاه خانواده امری است که در اهمیت آن تردیدی نیست. در خود قرآن کریم هم خاندان های انبیاء اهمیت فوق العاده ای در تاریخ مقدس بازی می کنند. اینکه پیامبر اکرم سفارش به عترتش در کنار قرآن کرده باشد از نقطه نظر تاریخ اجتماعی اعراب و همچنین سنت قرآنی انبیاء امری طبیعی جلوه می کند. بنابراین روایت شیعی از حدیث ثقلین با منطق تاریخی...

معتزله شیوه های مختلفی برای تدوین آثارشان داشته اند. من این را در جایی به تفصیل نوشته ام. یکی از این شیوه ها تدوین کتاب به شیوه درس محور بوده. البته این شیوه خود چندین نوع داشته است. یکی از انواع آن این بوده که استاد به اندازه ای که هر روز درس می داده مطلب را پیش از درس می نوشته و بعد همان را بر شاگردان املاء می کرده و البته با کمی توضیحات اضافی. این توضیحات اضافی را...

برخی تصوف و روحیه و اندیشه صوفیانه را عامل انحطاط جوامع مسلمان قلمداد می کنند. یکی از استادان برجسته ادب و تصوف اخیرا دیدم جایی فرموده اند تفکر اشعری در تصوف خانه کرد و عامل انحطاط آن را فراهم کرد. من البته با این نگاه موافق نیستم و اصولا تفکر اشعری را معتقدم به درستی نفهمیده ایم و بی جهت آن را تفکر غیر عقلی می بینیم. این البته بحث مستقل خود را می طلبد. در مقابل...

فاضل محترم جناب آقای دکتر عطایی نظری از من خواستند نظر خود را درباره مقاله خوبی که به تازگی درباره گفتمان معتزله و شیعه (منتشر شده در مجله آینه پژوهش) نوشته اند عرض کنم. اینجا چند کلمه ای بدین مناسبت قلمی می شود: درباره مناسبات شیعه و معتزله البته نمی توان حکم کلی داد. باید دید از چه معتزله ای و از چه شیعه امامیه ای سخن می گوییم. تفکیک دوره های تاریخی برای بحث ما...

یکی از خوانندگان این کانال از من پرسیده فرق میان اختیار و طریقه در کتاب های کلامی معتزلی چیست؟ گاهی مثلا گفته می شود طریقه ابی هاشم و یا در مقابل گفته می شود اختیار ابی الحسین. یا گفته می شود طریقه ابی هاشم و در مقابل گفته می شود اختیار عبد الجبار. این پرسش را مدتی پیش خاطرم هست کسی از من پرسید و من پاسخ کوتاهی دادم. بد نیست اینجا چند سطری درباره اش توضیح بیشتری...

من قبلا در نوشته ای نشان دادم که برخلاف شریف رضی که مدتی کوتاه شاگرد قاضی عبد الجبار معتزلی بوده برادرش شریف مرتضی هیچ گاه نزد عبد الجبار شاگردی نکرده است (اصل این مطلب را مرحوم آقای جعفری هم پیشتر گفته بود منتهی در نوشته من این موضوع در پرتوی اطلاعات و داده های تاریخی و نه صرف استبعاد مطرح شد). به عقیده من که تفصیل آن را در نوشته ای که با یکی از همکاران درباره...