در سال های اخير به درستی گرایش به اعتدال دست برتر را در گفتمان روشنفکری و احزاب و گرایش های مختلف پیدا کرده. این را باید به فال نیک گرفت ولو اينکه اين گفتمان تمام و کمال نه حاصل انديشه ورزی و مبانی تئوريک بلکه تا مقدار زيادی حاصل تجربه زيسته ما در اين چند دهه اخير باشد. دين اصولا با تندروی سازگار نيست. سنت های دينی تنها در بستر اعتدال و توجه به ظرفيت های اجتماعی و...

جامعه ای می تواند از خطاها و اشتباهات و تندروی های خود فاصله بگيرد که نخست درک درستی از آنها و اسباب و علل آن تجربه های تلخ داشته باشد. بدون اين درک در بهترين حالت تنها انتقادها ناظر خواهد بود به تعدادی مصاديق خاص و به همين دليل همان خطاها در قالب و هيئتی ديگر بارها و بارها تکرار خواهد شد. تاريخ ايران گواه روشنی بر اين امر است. اين درک تنها زمانی ممکن می شود که...

هر‌چه می گذرد بيشتر معلوم می شود که بازنويسی مداخلی که قبلا در دانشنامه جهان اسلام نوشته شده با توجه به دو واقعيت يکی اينکه امکانات و ظرفيت ها محدود است و ديگر اينکه مقالات تأليفی در دائرة المعارف بزرگ اسلامی برای مداخلی که پيشتر در دانشنامه جهان اسلام نوشته شده تفاوت معناداری از لحاظ محتوا و قوت مقالات ندارند کار صحیحی نیست. به نظرم وقت آن رسیده که مرکز دائرة...

خداوند روح مرحوم استاد سيد محمد باقر حجتی را غريق رحمت واسعه خود کند. در نسخه‌شناسی کوشا بود و پروژه مهمی را برای تدوين يک فهرست جامع نسخه های خطی در برنامه داشت که تنها به تدوين و انتشار بخشی مختصر از آن که مربوط به علوم قرانی است توفيق يافت. خاطرم هست در خدمت مرحوم استاد محقق طباطبایی زمانی دانشکده الهيات رفتيم و ايشان و بسياری از نسخه شناسان آن زمان که اواخر دهه...

یک سالی در مؤسسه مطالعات پيشرفته پرينستون زمانی که آقای کريستين روبن، همکار ما در مؤسسه بود همراه تعدادی از استادان مؤسسه و دانشگاه پرينستون جلساتی داشتيم برای شنيدن و گفتگو درباره حوزه تخصصی او. بحث ها مجموعه نسبتا کاملی بود درباره زبان ها، انواع خط و تاريخ و تمدن شبه جزيره و به ويژه يمن در ماقبل اسلام؛ درباره تمدن های سبئی و حميری و نبطی. بسياری از سنگنبشته ها...

نمی دانم نسخه و يا عکسش را کجا دیدم. حافظه ام یاری نمی کند. نسخه الحجة في بيان المحجة مما أملاه الشيخ الإمام الأجل الأوحد الحافظ قوام السنة مؤفق الإسلام أبو القاسم اسماعيل بن محمد بن الفضل رحمه الله ونور قلبه وفيه فصول مستخرجة من کتاب التذکرة ..؟ ما اسماعيل بن محمد بن الفضل الحافظ (؟) رحمه الله و؟ صاحبه وکاتبه أبو الخطاب أبو الخطاب سعد الدين هبة الله بن...

ما در مباحث مختلفی که در طی سال های گذشته به صورت درسگفتار ارائه کرده ايم و در کانال موجود است و به ويژه در مباحث دين و دولت و مباحث انديشه سياسی و دينی امويان و مباحث خلافت به صورت استدلالی و بر اساس متون کهن نشان داده ايم که فتوحات ساختار و بنيان اصلی انديشه سياسی مبتنی بر خلافت را در اسلام شکل داد و دين و سياست در خط خلافتِ برآمده از سقيفه و ايدئولوژی ناشی از آن...

از نوشته های تلگرامی و فيسبوکی در موضوعات علمی، دست کم آنچه متعلق به تاريخ و پژوهش های ادبی و متنی است، تا زمانی که نویسندگان اين نوشته ها جايگاه علمی شان را از طريق طی مدارج علمی و دانشگاهی و همزمان از طريق انتشار کتاب و يا مقاله /مقالاتی که با ارزيابی های آکادميک و پيش از نشر در مجلات معتبر سنجش گری شده باشد اثبات نکرده اند چيزی را قبول نکنيد. امروزه دستيابی به...

فقر تئوريک و علمی تجديد نظر طلبان (1) یکی از ساده ترين کارها در امر پژوهش تاريخی و ادبی به معنای عام کلمه اين است که خودتان را از "شرّ" آنچه نمی شناسيد و حال و يا توان فراگرفتنش را هم نداريد خلاص کنيد. چطور؟ يعنی اگر مطالعه سيره پيامبر (ص) نيازمند يادگيری زبان عربی، خواندن ده ها متن اصلی و اساسی در سيره و انساب و تاريخ شبه جزيره و شعر عرب در دوره جاهلی و مخضرم و مطالعه...

برخی نويسندگان در غرب آنگاه که از ماهيت متون بنيادی در اسلام، يعنی قرآن و حديث نبوی سخن می گويند با تأکيد بر وجود جنگ های داخلی و منازعات با دستگاه خلافت و کشته شدن برخی خلفای راشدين و منازعات خونين در صدر اسلام ماهيت قرآن و حديث و تدوين اين دو منبع بنيادی در اسلام را تحت تأثير اين جنگ ها و نزاع های سياسی قلم می برند. فارغ از اين نکته که وجود اين جنگ های داخلی را...

برخی از نويسندگان در حوزه مطالعات شيعه شناسی ادعا کرده اند که نظريه تأويل قرآن در شيعه بدين دليل ظهور کرد که آنان باور به تحريف قرآن داشتند. بنابر اين ديدگاه شيعيان چون ديدند قرآن تحريف شده به تأويل روی آوردند چون به دليل تحريف قرآن فهم آيات ديگر ممکن نبود و بايد آيات قرآن را تأويل کرد تا مقصود و مفهوم آنان روشن شود. فارغ از اينکه بر اين ادعاها هيچ دليلی متقن...

برخی از محققين حوزه شيعه شناسی آنگاه که از تفاسير شيعی تأويلی قرآن ياد می کنند تفاسيری مانند تفسيرهای ابو حمزه ثمالي و ابو الجارود و فرات کوفی و حسين بن الحکم الحبري را ياد می کنند. ابو الجارود و ابو حمزه ثمالی از دوره ای اند که هنوز اين بحث های تأويلی اصلا مطرح نبود. از کجا معلوم نقل های منابع بعدی از آنها اگر محتوای تأويلی و باطنی دارند واقعا از آنهاست؟ پس...

برخی از نويسندگانی که از تاريخ نظريه تحريف قرآن نزد شيعه سخن می گويند وجود روايات بسياری در منابع حديثی اماميه را که حاوی کلماتی توضيحی برای تفسير آياتی از قرآن است به مثابه قرينه ای بر وجود تحريف و يا عقيده به وجود آن نزد شيعه قلم برده اند. روشن است اين نويسندگان درکی از تاريخ کتابت در اسلام و تاريخ نسخه های خطی ندارند. شما اگر با نسخه های کهن اسلامی سر و کار...

در اينکه اسماعيليه فرقه ای باطن گرا بوده اند و يا دست کم گروه هایی وسيع از آنان باطنی بوده اند ترديدی وجود ندارد. شماری از غلات و مکاتب غلوگرا و گنوسيستی شيعی هم بوده اند که باطنی بوده اند. يکی از وجوه اين باطن گرایی تفسير تأويلی آيات قرآن بوده است. با اين وصف برخی محققين در حوزه شيعه شناسی بر اساس خطایی در تحليل گمان می برند تفسير برخی آيات قرآن به اهل بيت پيامبر...

برخی ناآگاهان و مدعيان چنين وانمود می کنند که گویی شاهنامه فقط برای يک قشر معينی از جامعه است؛ يا اينکه در طول قرون گذشته شاهنامه مورد بی اعتنایی اهل ديانت قرار گرفته. واقعيت اين است که فردوسی حکيمی شيعی بود و شاهنامه او هم آينه ای است از آموزه های دينی و اسلامی آميخته با فرهنگ ملی و ايرانی ما. شاهنامه برای قوميت خاصی نيست. ايران هم مجموعه ای از اقوام نيست. ايران...

نظر جاحظ (د. 255 ق) در کتاب التربيع والتدوير و در حدود سال های بين 227 تا 230 ق درباره امام علي بن محمد الهادي عليه السلام، امام دهم شيعيان امامی. زمانی که حضرت به مقام امامت رسیده بود (سال 220 ق) و چند سالی از آن می گذشت و هنوز هیچ یک از فرزندان حضرت به دنیا نیامده بودند (جناب سيد محمد حدود سال 228 ق به دنيا آمد و اين بعد از زمان اين طعنه زشت جاحظ در عبارت بالا بود؛ طعنه ای که...

نکته هایی کوتاه درباره اسلامشناسی در غرب (1) هر کس مجموعه مقالات و يا دستنامه ای را ويرايش می کند متخصص موضوعات آن مجموعه ضرورتا نيست. تنها ويراستار مجموعه است. اگر تخصصی دارد بايد در مقالات و کتاب های تخصصی در موضوع مورد پژوهشش آن را ثابت کند. در غالب موارد می تواند؟ پرسش اين است. نکته هایی کوتاه درباره اسلامشناسی در غرب(2) هر کتاب و مقاله ای که در سنت های...

واقعه شهادت صديقه طاهره حضرت فاطمه زهراء (ع) بر اساس يک سند ارزشمند از حدود نيمه سده دوم قمری در اثر مهم کتاب الردود تأليف عبد الله بن یزيد الفزاري، از متکلمان برجسته و تأثير گذار اباضی مذهب کوفه (و یغداد) در نيمه قرن دوم قمری قسمتی به موضوع اعتقادات شيعيان در خصوص مسائل مرتبط با امامت پرداخته شده. اطلاعاتی که در اين بند آمده از نقطه نظر اثبات قدمت و اعتبار عقايد...