مقالات فروردين ۱۳۹۹
کلينی درکتاب الکافی از شماری از مهمترين منابع مکتوب حديثی اماميه بهره گرفته است . در اينجا از ميان انبوهی از منابع مستقيم و غير مستقيم او، دو منبع مهم وی را که هر دو متعلق به دو نسل پيش از او بوده اند و می توانند شناخت ما را نسبت به تحول حديث از نيمه قرن سوم تا اوائل قرن چهارم در ميان اماميه بهبود ببخشند ؛ مورد مطالعه قرار می دهيم:
1- کتاب المحاسنِ ابو جعفر احمد...
چهارشنبه ۲۰ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱:۲۸
متن يک سخنرانی که اميد می برم صورت تکميل شده و مستند آن در آينده منتشر شود
در سالهای اخیر پژوهشها درباره نصیریه فزونی گرفته است. بخشی از این مسئله به دلیل آن است که به طور فزاینده ای کتابهای آنان که تا پیش از این از دسترس خارج بود، و لو عموماً به صورت غیر انتقادی به چاپ می رسند. بدین ترتیب شناخت ما از عقاید نصیریان و منابع اندیشه آنان در سالهای اخیر به شدت...
دوشنبه ۱۸ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۷:۵۵
چند سال مقاله ای نوشتم درباره بازسازی و تحليل مشيخة التلعکبري، فهرست مشايخ محدث برجسته امامی مذهب، هارون بن موسی التلعکبري. اينجا بخش اول بازسازی را که موارد مستخرج از رجال شيخ است تقديم می کنم:
إبراهيم بن محمد بن جعفر بن الحسن بن جعفر بن الحسن بن الحسن بن علي بن أبي طالب الحسني العلوي الكوفي روى عنه التلعكبري.
أحمد بن علي بن إبراهيم بن محمد بن الحسن [بن محمد]...
جمعه ۱۵ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱۲:۲۹
منابع و ارجاعات اين مقاله در نسخه کاغذی آن منتشر می شود
درباره ری و به ويژه وضعيت عالمان حنفی و شافعی آن در دوران سلجوقيان متأسفانه منابع محدودی در اختيار است. تقريباً بيشتر آثار کلامی، فقهی و حدیثی که از عالمان ری در اين دوران در منابع یادی شده از ميان رفته اند. بنابراين بررسی دقيق فعاليتها و مناسبات عالمان سنی مذهب این شهر با يکديگر و همچنين با زيديان و اماميه...
جمعه ۱۵ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۸:۲۸
آثار و تأليفات احسايي فهرستی کامل از کتابها و رساله های احسايي به نحوی که شامل نام و مشخصات دقيق و فهرست کاملی از نسخه های خطی و چاپی آن باشد هنوز فراهم نشده اما تاکنون چند تلاش در اين زمينه انجام شده که اينجا بدان اشاره می رود: اعلام هجر، 1/ 144 تا 297؛ فهرست مشايخ عظام، ص 220 تا 287؛ موسوعة مؤلفي الإمامية، 3/ 479 تا 563؛ بيشتر رسائل کوچک و بزرگ احسايي در ضمن دو مجلد برای...
جمعه ۱۵ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۷:۴۲
ارجاعات اين مقاله در نسخه کاغذی آن منتشر می شود
تشيع امامی در دوران حکومت آل بويه و به ويژه به همت فقيهان و متکلمان اصولی بغداد مانند شيخ مفيد و دو شاگردش شريف مرتضی و شيخ طوسي ميراث تشيّع باطنی گرا و متمايل به گرايشات اهل غلوّ را که سرچشمه های آن به نخستين دوره های شکل گيری تشيع در کوفه باز می گشت و به ويژه در نيمه سده دوم و آغاز سده سوم قمری رشد فزاينده ای پيدا...
جمعه ۱۵ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۵:۳۳
مقالاتی که برای دائرة المعارف بزرگ اسلامی نوشته ام (بخش اول)
ابن جحام. ابن عبدک. ابن عبدون. ابن غضائری. ابن فهد حلی. ابن قولویه. ابن مردویه. ابن مقری. ابن نجار (دو مدخل يکی شيعی و يکی سنی مذهب). ابن ندیم. ابن نوح سیرافی. ابن همام اسکافی. ابو البرکات زیدی. ابو الجیش بلخی. ابو الخطاب. ابو سهل نوبختی. ابو علی صولی. ابو یعلی جعفری. ابو یوسف قزوینی. ابو القاسم تیمی. ابو هاشم...
چهارشنبه ۱۳ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۹:۱۵
کليپی از دانشمند محترم جناب آقای دکتر سروش به تازگی شنيدم که در آنجا نقل يکی از اهالی منبر و وعظ در خصوص اينکه بنابر روايات بيشتر کسانی که 313 تن (به عدد اصحاب بدر؛ بنابر روايات) اصحاب را در هنگام ظهور امام غائب (عج) تشکيل می دهند ايرانی اند را ساخته و پرداخته ذهن آن واعظ و اهل منبر دانسته اند. از قدرت حافظه آقای سروش بعيد بود چنين اظهاری کنند؛ مگر اينکه تاکنون...
چهارشنبه ۱۳ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۹:۱۴
این مقاله تکمله ای هم دارد که قبلا در این سایت بارگذاری شده است.
در کتاب الکافي کليني يک متن حديثی به نقل از يک راوی شيعی به نام أبو موسى عيسى بن المستفاد الضرير آمده است که مضمون آن درباره وصيتی است به حضرت امير درباره امامت آن حضرت که بيشتر به يک عهدنامه در اين زمينه شبيه است و علاوه در آن روايت پيشگويی هايی هم درباره دوران پس از رحلت حضرت رسول ارائه شده است....
چهارشنبه ۱۳ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۹:۱۲
يکی از مهمترين متون درباره اخبار امام غائب و دوره آغازين غيبت صغری و اخبار مربوط به سازمان وکالت و "ناحيه" و توقيعات، کتاب اخبار القائم علي بن محمد علان کليني است که خود مؤلف از جايگاه بسيار مهمی در تحولات دوران غيبت برخوردار بوده و نيز کتاب او مهمترين منبع شماری از کتابهای اين دوره و از جمله کتاب الکافي کليني است. تقريبا می توان گفت عمده تکيه کتاب الکافي در...
چهارشنبه ۱۳ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۹:۱۰
يکی از مهمترين کتابهايی که در معرفی و رد بر واقفه نوشته شده است، اثری است از الحسن بن موسی الخشاب که از محدثان معتبر امامی مذهب در دوران امام يازدهم بوده است (نک: رجال الطوسي، ص 398). گرچه تاريخ فوت او روشن نيست، اما از احاديث او در همين کتاب الرد علی الواقفة و نيز تعدادی از راويانش آشکار می شود که او تا سالها پس از وفات امام عسکري در قيد حيات بوده است و بنابراين وی...
چهارشنبه ۱۳ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۹:۰۷
در منابع امامی، ابو خالد کابلي به عنوان يکی از معدود شيعيان امام سجاد (ع) معرفی شده است: در مورد او اطلاعات بسيار محدود و بيشتر افسانه آميز است. در واقع به درستی روشن نيست که آيا عنوان ابو خالد کابلی مربوط به دو نفر است يا يک نفر. به هر حال از يک ابو خالد کابلی نام برده شده که جزء شمار بسيار محدود نخستين شيعيان اهل بيت پس از شهادت امام حسين (ع) بوده است نک: کليني، 1/472/1؛...
چهارشنبه ۱۳ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۲:۴۵
طبقه اي از شاگردان امام صادق ، در شمار راويان جوانتر امام بودند كه پس از وي سالهاي زيادي فعاليت علمي و تأليفي داشتندنمونه مهم در اين مورد ابان بن عثمان احمر ، محدث نامدار شيعي است كه علاوه بر ادب عرب ، هم گرايش به اخبار تاريخي مغازي و سيره داشت و هم احاديث فقهي روايت مي كرد ، براي او نك : مقاله ماهر جرار ؛ مدرسي ، ص 129 – 131 ؛ GAS و از اينرو بسياري از آنان محضر امام...
شنبه ۹ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۴۵
لقب كليني به روستاي كُلَين در مورد انتساب كليني به روستاي كلين , نک : علامه حلی , رجال , ص 18 ؛ ذهبی , المشتبه , ص 553 ؛ صفدي ، الوافي بالوفيات ، 5 / 266 ؛ فيروزآبادي، القاموس المحيط , قاهره , المكتبة التجارية , ماده "كلان "، 4 / 263 ؛ زبيدی , تاج العروس, 9 / 322 ,ماده: " كلان " ؛ نيز نك : مجلسي ، مرآة العقول ، 2 / 2 ؛ بحراني ، لؤلؤة البحرين ، ص 376 ؛ نراقي , عوائد الايام , چاپ سنگی ،...
شنبه ۹ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۴۲
موضوع معجزات امامان، به تقليد از نوع ادبی دلايل النبوة، تشکيل دهنده شماری از کتابها به عنوان الدلائل و يا دلائل الأئمة بوده است. اینجا لیستی از این کتاب ها با این عنوان ها را ارائه می دهیم:
1- کتاب الدلائل از ابراهيم بن محمد بن سعيد الثقفي (د. 283ق)، مؤرخ معروف شيعی امامی نک: نجاشی، ص 17، شماره 19.
2- کتاب الدلائل از الحسن بن علي بن أبي حمزه سالم البطائني کوفی. از...
جمعه ۸ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱:۱۶
اينجا آنچه درباره توقيعات و ادبيات وابسته بدان در منابع اصلی رجالی شيعی ذکر شده را يکجا قرار می دهم:
1- ابوالحسن علي بن سليمان بن الحسن بن الجهم بن بُکَير بن أعيَن الزراري، او با حضرت صاحب الأمر متصل بوده و برای او توقيعاتی خارج شده بود و منزلتی در ميان اماميه داشت و توثيق شده است. کتاب النوادر دارد نجاشی، ص 260، شماره 681.
2- ابوالحسن علي بن الحسين بن موسی بن بابويه...
جمعه ۸ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱:۱۵
گردآوری روايات مرتبط با تأويل آيات قرآن به فضايل امامان و اسباب نزول آن در مورد امام علی بن ابی طالب و ساير اهل بيت، يکی از مهمترين انواع ادبی نگارشهای شيعی به طور عام بوده است. از نمونه های آن بايد اين کتابها را نام برد:
1- کتاب ابراهيم بن محمد بن سعيد الثقفي، مؤرخ معروف شيعی امامی نک: نجاشی، ص 17، شماره 19؛ طوسی، ف، ص12- 13، شماره 7.
2- ابو محمد الحسن بن احمد بن القاسم...
جمعه ۸ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱:۱۳
شيخ طوسي در الغيبة در بخش مربوط به رد دعاوی واقفه، بخشهايی از کتابی متعلق به يکی از واقفه را نقل و مورد رد و بحث قرار می دهد. اين کتاب تأليف أبو محمد علي بن أحمد العلوي الموسوي دانسته شده و شيخ طوسي آن را "کتاب في نصرة الواقفة" می خواند. درباره واقفه تاکنون تحقيقات مستقلی به زبانهای فارسی و عربی و نيز انگليسی منتشر شده است. مطالعه عقايد و احاديث مورد استناد آنان...
پنجشنبه ۷ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۱۱
از ميان چند کتابی که درباره اخبار وکلای امامان و خاصتا امام غائب و اخبار غيبت صغری نوشته شده است، کتاب ابن نوح سيرافي اهميت زيادی دارد. از نويسنده اين سطور مقاله ای درباره اين محدث امامی در ذيل مدخلی با همين عنوان در دائرة المعارف بزرگ اسلامی منتشر شده است و اينجا مجال پرداختن به شخصيت او نيست. تنها به ذکر چند نکته بسنده می کنيم و سپس متنی باقی مانده اين اثر را...
پنجشنبه ۷ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۰۷
شيخ صدوق در کتاب الخصال (ص 364 به بعد)، روايتی نقل می کند که ريشه آن به عمرو بن ابی المقدام (د. 172 ق) می رسد که از محدثان شيعی کوفه در سده دوم قمري بوده و به نقل احاديث در موضوعات شيعی شناخته می شود. درباره عمرو بن ابی المقدام کوفي از راويان دو امام باقر و صادق (ع) به اندازه کافی استاد دانشمند جناب آقای دکتر حسين مدرسی طباطبايي در ميراث مکتوب شيعه سخن گفته اند (ص 257و...
پنجشنبه ۷ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۰۴
ابن عياش جوهري (د. 401ق)، محدث برجسته و دانشمند متفنن امامی مذهب سده چهارم (برای او نک: مدخل ابن عياش در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، به قلم آقای احمد پاکتچی) دو کتاب درباره اخبار و اشعار ابو هاشم داود بن القاسم الجعفري، از سادات محترم و از راويان و محدثان و از اصحاب ائمه متأخر شيعه (برای او نک: مقاله دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذيل مدخل ابو هاشم به قلم مهدی سلماسی)...
پنجشنبه ۷ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۰۲
ابن عياش جوهري، دانشمند بلند مرتبه امامی مذهب سده چهارم (د. 401ق)، گرچه از لحاظ روايت حديث و شايد مذهب اعتقادی مورد انتقاد رجاليان بغداد بوده است، اما بر دانش وسيع و اطلاع او بر ادب و شعر و تاريخ تأکيد شده است. وی در زمينه رجال امامان و نيز روايت اخبار تاريخی آنان سهم مهمی داشته است؛ گرچه از آثار او تنها يک کتاب باقی مانده است به نام مقتضب الأثر در نصوص بر 12 امام....
پنجشنبه ۷ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱۰:۵۷
در مباحث مربوط به محمد بن بحر الرهني از کتاب الفرق بين الآل و الأمة او سخن به ميان آمد. آنجا گفته شد که اين بحث که يکی از مباحث متداول در کلام شيعی در خصوص مسئله امامت بوده، پيش از رهني هم سابقه داشته است. يکی از اين نمونه ها کتابی است که به الريان بن الصلت الأشعري قمي، از اصحاب امام رضا (ع) منسوب شده و گفته شده که وی در اين کتاب مطالب آن امام را در اين موضوع گرد...
پنجشنبه ۷ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱۰:۵۵
محمد بن مسعود بن محمد بن عياش السلمي السمرقندي، معروف به عياشي. نجاشی و طوسي و ابن نديم به اين کتاب اشاره کرده اند. با وجود آنکه بسيار مورد ستايش بوده، اما در مورد رواياتش تصريح شده که بسيار از ضعفاء روايت می کند. طوسي از عياشي ستايش زيادی می کند و می نويسد که او را کتابهای زيادی است که بر 200 مصنف بالغ است و فهرست تصانيف او را ابن نديم ذکر کرده است . طوسي به شماری از...
پنجشنبه ۷ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱:۲۸
درباره ابو جعفر محمد بن عبدالله بن جعفر بن الحسين بن جامع بن مالک الحميري القمي، محدث امامی سده سوم و چهارم گفته شده که کتابی به نام کتاب المساحة والبلدان داشته است. از او نقل شده که دليل تأليف آن اين بوده که وی فهرست کتب المساحة را که تصنيف احمد برقي بوده در اختيار داشته و آن را استنساخ کرده بوده و به اسناد روايت می کرده از مؤلف آن، اما آن را از دست داده بوده، وی...
پنجشنبه ۷ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱:۲۷
يک توضيح: آنچه در پی می آيد، خلاصه فصلی است از کتاب نويسنده اين سطور با عنوان ميراث باطني شيعه که همراه لنگه ديگر آن با عنوان ميراث غلات هر دو حاصل تحقيقاتی است که در پانزده سال گذشته وسيله اين نويسنده فراهم آمده است. اين دو مجلد در سالهای اخير که اينجانب رساله دکتری خود را آماده می کرد، مورد تکميل قرار گرفت و در حاشيه تأليف آن رساله، کاملتر شد و هنوز هم نيازمند...
پنجشنبه ۷ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱:۲۲
در مقاله "کتاب الملاحم فضل بن شاذان" در رابطه با کتابهای فضل بن شاذان در زمينه موضوعات قائميت، رجعت و ملاحم سخنی رفت. در آنجا گفته شد که کتاب اثبات الرجعة فضل بن شاذان شيوه کلامی داشته است و احتمالا در آن حديث روايت نشده بوده است. کتاب حديثی ابن شاذان در رابطه با رجعت کتاب ديگری موسوم به کتاب الرجعة بوده که طبعا بايد روايات آن بيش از آنکه رنگ ملاحم می داشته،...
پنجشنبه ۷ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱:۲۱
فضل بن شاذان چندين کتاب درباره قائميت، رجعت و ملاحم (حوادث آخر الزمان) داشته است؛ يکی از اين کتابها کتاب اثبات الرجعة بوده که هم اينک در اختيار نيست و از فهرست نجاشی از آثار او بر می آيد که اين کتاب غير از کتاب ديگری است که همو نوشته بوده و عنوانش کتاب الرجعة بوده است. در اين فهرست که نجاشی آنرا نقل می کند، کتاب الرجعة به عنوان کتاب حديث معرفی شده، در حالی که کتاب...
پنجشنبه ۷ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱:۲۰
از ميان عالمان کهن شيعی چندين تن به طبري شهرت دارند و از آن ميان دو طبري تقريبا از معاصران کليني بوده اند؛ يکی اهل کلاميات و مباحث جدلی به نام محمد بن جرير بن رستم الطبري، نويسنده کتاب المسترشد در امامت و ديگری شخصی ناشناخته به نام احمد بن محمد الطبري که اين يکی محدث بوده و کتابی هم در فضائل حضرت امير دارد. در مورد نويسنده نخست تا به حال مطالعاتی صورت گرفته است...
پنجشنبه ۷ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱:۱۹
يکی از منابع مهم شيخ طوسي در کتاب الغيبة، کتاب الشفاء والجلاء است که تأليف محدثی امامی از اوائل سده چهارم ري به نام ابو العباس ابن الخضيب الايادي الرازي است. وی تقريبا معاصر کلينی بوده، گرچه اندکی از او جوانتر بوده است. درباره نسب وی اختلافی در برخی منابع ديده می شود؛ اما به هر حال جايگاه حديثی وی برای منابع رجالی بغداد شناخته بوده است. مهمترين کتابش کتابی...
پنجشنبه ۷ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱:۱۷
برای اولين اشاره به وجود دو غيبت کوچک و بزرگ و اينکه اين مطلب در احاديث متقدم وجود داشته در آثار موجود می توان بخش باقيمانده از کتاب التنبيه في الامامة ابو سهل النوبختي (د. 311ق)، متکلم مشهور امامی خاندان نوبختی را ياد کرد که گرچه در ميانه عصر غيبت صغرا نوشته شده اما از وجود اين دو غيبت ياد می کند؛ نک: ابو سهل النوبختي، التنبيه، ص 93. دليل اين امر اين است که در حقيقت...
چهارشنبه ۶ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۲۷
در مورد سابقه بحث از مسئله "نص" در تشيع و شيعه امامی، منابع کلامی و فرقه شناسی مطالب مختلفی را ذکر کرده اند؛ برای پيشينه اين بحث در ميان طيف کلامی هشام بن الحکم، متکلم برجسته شيعی در نيمه دوم سده دوم، نک: شريف مرتضی، الذخيرة، ص 463 تا 464؛ نيز: ابن نديم، الفهرست، ص 225؛ نيز نک: فضل بن شاذان، کتاب العلل، (نسخه موجود در کتاب علل الشرايع)، ص 253-255 که به عنوان متکلمی امامی از...
چهارشنبه ۶ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۲۳
عنوان کتب اربعه برای چهار کتاب حديثی شیعی که عمدتا شامل احاديث فقهی اماميه می شوند، چندان کهن نيست. در حقيقت اين عنوان از اوائل دوره صفويه و گويا برای نخستین بار توسط شهید ثانی به کار رفته. البته قبل از آن اصطلاح اصول اربعه برای همین منظور توسط ابن ابی جمهور به کار رفته است. کم و بیش معاصر شهيد دوم، اصطلاح کتب اربعه توسط محقق اردبيلي (د. 993 ق) هم برای اين چهار کتاب...
چهارشنبه ۶ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۱۹
الهيات تنزيهی برخلاف الهيات تشبيهی خدا را در قالب يک انسان برتر و يا موجودی انسانوار نمی بيند. تصرف خداوند در عالم خلق و از جمله در طبيعت در الهيات تنزيهی با تفسيری که از آن در الهيات تشبيهی می شود متفاوت است. در الهيات تشبيهی (اينجا تنها درون سنت اسلامی موضوع بحث است) خداوند در آسمان و در عرش خود مستقر است و از دو طريق در جهان هستی دخالت و تصرف دارد: يکی از طريق...
دوشنبه ۴ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱۲:۱۳
در روزهای اخير و به مناسبت بحث از اماکن مقدسه و زيارتگاه ها و ارتباطش با موضوع نحوه پيشگيری از بيماری کرونا نکاتی از سوی اشخاصی مطرح شد که واقعش را بخواهيد خيلی برای من تعجب برانگيز و غير قابل باور و فهم بود. اگر کسی تاريخ اديان و مذاهب را نخوانده باشد بر او حرجی نيست اما از کسانی که اهل فضلند توقع می رود دقيق تر سخن گويند و اظهار نظر کنند. نخست اينکه وجود اماکن...
يكشنبه ۳ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۵:۴۵
من مکرر گفته ام که روشنفکری دينی دريافت درستی از دين به مثابه پديده ای تاريخی ندارد. نگاهش به دین انتزاعی و گسسته از فهم دین و کارکردهای آن در تحول تاريخی اش است. برای اين کار نيازمند آگاهی عميق از تاريخ متن/ متن های دينی، تاريخ نهادهای دينی و مذهبی و آشنایی عميق با تحول تفاسير مختلف از دين هستيم. روشنفکری دينی ما به گواهی ادبيات و نوشته هايش نشان داده که آشنایی...
يكشنبه ۳ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۵:۴۳
می خواستم از شما تشکر کنم برای این همه روشنگری و مطالب مفیدی که به اشتراک می گذارید. همیشه از کانال و وبلاگ شما بهره برده ام و آموخته ام. پیروز و سلامت باشید.
با تحیات. از لطف عالی ممنونم. مؤيد و موفق باشيد.
تشکر و سپاس
گروهی داریم به نام الغدیر در بستر تلگرام با حدود ۵۰هزار مخاطب؛ از سنی تا آتئیست.
الحمدلله چندین و چند مستبصر داشتیم و از محضر فضلای صاحب نامی، بهره برده و می‌بریم!
مقدور هست در ایام فاطمیه، یک جلسه کنفرانس باشیم خدمتتون؟! با موضوع مبتلاءبه: "ادله شهادت زهرای اطهر سلام الله علیها در منابع متقدم".
محیط ویس‌چتش که تازه تاسیسه، بستر مناسبی‌ست.