حدود بيست و اندی سال پيش تصحيحی قابل قبول از امالي شيخ طوسي در ايران منتشر شد که در آن از نسخه کهنی از کتاب هم در تصحيح بهره گرفته شده بود. با اين وصف امروزه ما می دانيم که نسخه ها و تحريرهای متفاوتی از امالي شيخ وجود داشته و شماری از احاديث امالي هست که در نسخه های چاپ نجف و ايران درج نشده. من سال ها پيش يک مختصری درباره تحريرهای مختلف امالي در کاتبان منتشر کردم. بعد از آن مواد زيادی را فراهم کردم که متأسفانه گرفتاری ها مانع از تحرير مجدد آن مقاله شد و انتشار نکات تازه ياب به عهده تعويق افتاد. فاضل گرامی آقای رسول جزينی هم در سال های اخير در اين موضوع کار کرده که اميدوارم نتايج آن تحقيقات را در قالب يک مقاله خوب همانند ديگر کارهای علمی شان منتشر بفرمايند.

برای تصحيح مجدد امالي شيخ دو کار عمده لازم است:

نخست: بايد همه نسخه ها تبارشناسی شوند و بر اساس سازواره ای انتقادی که منعکس کننده تحريرهای مختلف اين اثر ارزشمند است کتاب از نو تصحيح شود.

دوم: مهمتر اما تصحيح مجدد اين اثر بر اساس منابع اين کتاب است. من قبلا در طی يک مقاله در کاتبان نشان دادم که امالي شيخ بر اساس شماری از امالی های متقدم و يا اجزایی حديثی (و حتی از محدثان اهل سنت) نوشته شده. ليستی از آن منابع را در آن نوشته ارائه دادم. شيخ طوسي مثلا از امالی های شيخ مفيد و شيخ صدوق بهره گرفته. يکی از امالی های مهمی که منبع اصلی امالي شيخ است امالی ابوالمفضل شيباني است که بعدها نسخه آن در دسترس ابن طاوس هم بود. تعدادی از امالی ها و يا اجزاء حديثی که در امالي شيخ مورد استفاده قرار گرفته بود از محدثان سنی است که امروزه اجزای حديثی و امالی های آنها به صورت مطبوع و يا نسخه خطی (عموما در کتابخانه عمريه) باقی است. بايد همتی شود و در تصحيح مجدد امالي شيخ طوسي اين متون هم ديده شوند و با آن نسخه ها هم مقابله صورت گیرد.
اصولا مبنای امالی های حديث هم عموما همین بوده: شيخ / استاد هر بار بخشی از دفاتری حديثی که آنها را در ضبط و ثبت خود داشته برای مستمليان قرائت می کرد (و يا از حافظه می خواند) و آنها آن احاديث را ثبت و ضبط می کردند. شيخ طوسي هم در امالي همين شيوه را اتخاذ کرده. امالي شيخ برای آشنایی با فضای حديث در بغداد اوائل قرن پنجم اثر بسيار ارزشمندی است.

در اينجاد آدرس دو مقاله ياد شده را می گذارم:

https://ansari.kateban.com/post/۱۳۴۵
https://ansari.kateban.com/post/۳۱۷۱