ابن هيثم، دانشمند و فيزيکدان برجسته مسلمان در سده های چهارم و پنجم قمری در عين تخصص در شاخه های مختلف علوم فيزيک و ميکانيک و نورشناسی در فلسفه ارسطویی هم تخصص داشت و آثاری در اين زمينه نگاشته بوده. در فهرستی که خود ابن هیثم در دو نوبت از آثارش به دست داده و در ضمن زندگينامه خودنوشت وی آمده ( در سن 63 سالگی اش و به تاريخ 417 که بعدا در 419 ق به روز شده) نام بخشی از تأليفات او آمده که آن را خوشبختانه ابن ابی اصيبعة در طبقات الأطبای خود نقل کرده. در اين سياهه آثار نام نوشته های فلسفی او را می توان ديد. در اين ميان ابن هيثم آثاری هم در موضوعات مرتبط با علم کلام دارد و در آنها به ويژه به رد معتزله پرداخته است. متأسفانه اين کتاب ها همه از ميان رفته اند. او به دليل اقامت در بصره در بخشی از زندگی اش طبعا با معتزله و کتاب هايشان آشنایی داشته است. ابن هيثم زمانی کوتاه هم در بغداد بوده است. بخش عمده زندگی علمی او در مصر بود. با اين وصف جزئيات زندگی وی بر ما روشن نيست و حتی نام و نسب او با اختلاف در منابع نقل شده و همين موجب سردرگمی محققان را نيز فراهم کرده است. اينجا ليست آثار مرتبط او را با کلام و معتزله بر اساس فهرست های ابن هيثم و همچنين تکمله ای که ابن ابی اصيبعه از منبعی ديگر ( و مشتمل بر نوشته های او تا سال 429 ق) نقل کرده اينجا می آورم:

رسالة في بطلان ما يراه المتكلمون من أن اللَّه لم يزل غير فاعل ثم فعل‏؛ مقالة في الرد على أبي هاشم رئيس المعتزلة ما تكلم به على جوامع كتاب السماء والعالم (رديه ای بر رديه ابوهاشم بر ارسطو که از اصل آن هم از طريق آثار معتزلی اطلاع داريم)؛ كتاب في النقض على من رأى أن الأدلة متكافئة‏ (در موضوع تکافؤ ادله که مورد توجه متکلمان هم بوده)؛ نقض جواب مسألة سئل عنها بعض المعتزلة بالبصرة‏؛ نقض محمد بن الحسن علی أبي بكر الرازي المتطبب رأيه في الإلهيات والنبؤات (اين کتاب هم با وجود آنکه رديه ای بر محمد بن زکريای رازي است اما مرتبط است با مباحث الهيات و کلام)؛ مقالة له في إبطال رأي من يرى أن العظام مركبة من أجزاء كل جزء منها لا جزء له؛كتاب له في إثبات النبوات وإيضاح فساد رأي الذين يعتقدون بطلانها وذكر الفرق بين النبي والمتنبي (اين هم به احتمال قوی رديه ای بوده بر محمد بن زکريای رازي و عقايدش درباره نبوت)؛ مقالة لمحمد بن الحسن في إيضاح تقصير أبي علي الجبايي في نقضه بعض كتب ابن الراوندي ولزومه ما ألزمه إياه ابن الراوندي بحسب أصوله وإيضاح الرأي الذي لا يلزم معه اعتراضات ابن الراوندي (در اين کتاب به مناقشه ميان ابو علي جبایی و ابن راوندی پرداخته. می دانيم که جبایی چندين رديه بر آثار ابن الراوندي نوشته بوده است)؛ مقالة في أن الدليل الذي يستدل به المتكلمون على حدوث العالم دليل فاسد والاستدلال على حدوث العالم بالبرهان الاضطراري والقياس الحقيقي؛ مقالة له يرد فيها على المعتزلة رأيهم في حدوث صفات اللَّه تبارك وتعالى؛ رسالة له في الرد على المعتزلة رأيهم في الوعيد؛ مقالة ثانية لمحمد بن الحسن في إبانة الغلط ممن قضى أن اللَّه لم يزل غير فاعل من فعل؛ مقالة في الجزء الذي لا يتجزأ.