قاسم رسي، عالم و پيشوای زيديه در سال ۲۴۶ ق درگذشت. عمده فعاليت قلمی و علمی او مربوط می شود به همين چهل سال اول سده سوم. ما از اين دوره کتاب حديث کم نداريم. اما کتاب بحثی و کلامی و اعتقادی از اين دوره بسيار محدود به دست ما رسيده است. شماری از آثار اباضيه به ويژه از عبد الله بن يزيد فزاري از سده دوم قرن دوم در موضوعات کلامی باقی مانده که بی نهايت از نقطه نظر تاريخی ارزشمندند. کتاب التحريش تأليف ضرار بن عمرو مربوط به همين دوره است. اما شمار اين نوع کتاب ها خيلی اندک است. از معتزله ما تقريبا هيچ اثر قابل اعتنایی از اين دوره جز يک اثر در ملل و نحل و تعدادی از آثار جاحظ که تازه وزن کلامی آنها چندان چشمگير نيست نداريم. کتاب فضيحة المعتزله ابن راوندی که در لا به لای کتاب الانتصار تأليف ابو الحسين خياط باقی مانده تأليفش بی ترديد مربوط به بعد از مرگ قاسم رسي است. کتاب الانتصار هم متعلق به چند دهه بعدتر است. کتاب های پر شمار حارث محاسبي، از اسلاف اهل سنت و جماعت هم از لحاظ اهميت به پايه آثار قاسم رسي نمی رسد. با اين حساب معلوم می شود که چقدر کتاب های کلامی و اعتقادی که از قاسم رسي در اختيار ماست ارزشمند است و از نقطه نظر تاريخی ما را به حال و فضای فکری و دينی و مذهبی اول سده سوم قمری باز می گرداند.

کتاب های قاسم رسي با عدم احتساب کتاب های غير اصيل منسوب به او مجموعه ای حدود کم و بيش ده کتاب بزرگ و کوچک را شامل است که در زمينه های مختلف تفسير قرآن، فقه، اصول فقه، کلام و عقايد و مباحثات جدلی بين الأديانی و مباحثات فلسفی اسناد طراز اولی را از وضعيت دينی و انديشگی مسلمانان در پايان سده دوم قمری به دست می دهد. درست است که اين کتاب ها تأليف عالمی شيعی و زيدی مذهب است اما برای کليت تفکر اسلامی اسنادی کم نظير تلقی می شود؛ گو اينکه تاکنون به اندازه لازم به اين مجموعه در تحقيقات اسلامشناسی توجه نشده است.

يکی از تفاوت های مجموعه آثار قاسم رسي از چند دهه آغازين قرن سوم با بسياری ديگر از متون آن دوره اين است که بيشتر اين متن ها برخلاف آثار قاسم رسي در قالب متن های حديثی اند و عمدتا در چارچوب روند تدوين کتاب های حديثی و روايت آنها بايد انتساب آنها را به چند دهه بعد از اين دوره؛ آن هنگام که اين متن ها توسط راويان بعدی در متونی تثبيت شده فراهم شد نسبت داد. کتاب های قاسم رسي از نوع کتاب های بحثی و نظری اند. بی ترديد قسمتی از اين متن ها اثر مستقيم قلم قاسم رسي نيست. احتمالا روايتی است از مجالس درس او و يا گزارشی است از آنچه او در مجالس مناظره با ديگران بيان کرده. اما بی ترديد قسمتی از آنها به قلم خود او نوشته شده و يا دست کم تحرير اول آنها با املای مستقيم خود بوده است. احتمالا تمايز در سبک بيانی که مثلا بين کتاب های الرد علی ابن مقفع او و کتاب الدليل الکبير وی می بينيم به اين سبب باشد. اما هر چه هست ارزش اين متن ها از رهگذر ميزان نمايندگی از ادب دينی آغار سده سوم با متن های حديثی فی المثل احمد بن حنبل که معاصر او بود يکسان نيست. کتاب های احمد بن حنبل به دليل ماهيت حديثی آنها چند دهه ای طول کشيد تا توسط راويان بعدی تثبيت شود و بنابراين احتمال تغيير در محتوای آنها بيشتر است.

حفظ اين آثار مرهون تلاش زيديه است. زيديه به دليل اينکه در وضعيت اقليت در يک نقطه پيرامونی چون يمن فعال بود توانست اين آثار را به صورت آثار بنيادی خود حفظ کند؛ کما اينکه اباضيه آثار کهن دو سده اول اسلام خود را تا اندازه زيادی حفظ کرد. اين وضعيتی است که بسياری ديگر از مکاتب کلامی از آن برخوردار نبودند و اين بخت و اقبال را نداشتند که آثار اوليه و مهم خود را حفظ کنند.