برخی از محققين در حوزه تحريف قرآن به متنی ارجاع می دهند که در ادبيات جدل اسلامی/ مسيحی به رساله عبد الله بن اسماعیل الهاشمی به عبد المسیح بن اسحاق الکندی و پاسخ او معروف است. درباره اين متن پر برگ دهها پژوهش و نوشته تاکنون در غرب منتشر شده. طبق متن ادعایی اين مناظره قلمی در زمان مأمون، خليفه عباسی اتفاق افتاد و در خود متن هم به بابک خرمدين و جنبش او (ص 47) و نيز به ابو السرايا (ص 81) به عنوان وقايعی معاصر اشاره رفته. گرچه تقريبا بر اين امر متفقند که نام های اين دو شخص يکی مسلمان و ديگری مسيحی نام هایی مستعار است و باز بسياری بر اين باورند که اين مناظره قلمی در واقع ساخته ذهن عبد المسيح بن اسحاق است. با اين وصف تعدادی از محققين غربی اين متن را حقيقتا متعلق به دوره مأمون می دانند. اين سخن بی گفتگو نادرست است. اندک آشنایی با ادبيات دينی اسلامی در عصر مأمون گواه اين است که کتاب نمی تواند تأليف آن دوره باشد. وانگهی شدت رويکرد ضد اسلامی در اين متن به حدی است که حتی تصورش هم بسيار سخت است که چنين متنی از سوی کسی که گفته می شود در دربار مأمون و در خدمت او بوده نوشته شده باشد. من در اينجا کاری به محتوای اين اثر ندارم. اما به نظرم محققينی که روی اصالت اين متن کار کرده اند از يک چيز غفلت کرده اند و آن نوع عقايدی است که به نحوی مرتبط با ديدگاه شيعيان درباره قرآن و مصحف حضرت امير (ع) و نيز موضوع امامت و خلافت است؛ باورهایی که حتی اگر بازتابی از عقايد شماری از شيعيان آن دوران هم باشد باز انعکاس آن در اين کتاب با ترتيبی که در متن ديده می شود امکان ندارد در زمان مأمون مطرح شده باشد. فی المثل طرح مصحف حضرت امير و جمع آوری قرآن از سوی حضرت به ترتيبی که در اين متن گفته شده بيشتر انعکاسی از عقايد شيعيان در سده های سوم به بعد است و نه دوران مأمون (نک: ص 77 به بعد).

عده ای از محققين غربی و از جمله پاول کراوس بر اين باورند که اين متن بايد نوشته سده چهارم قمری باشد و علت آن را طرح موضوعاتی در اين کتاب می دانند که نخستين بار توسط ابن الراوندي، متکلم بدعت گرای نيمه دوم سده سوم قمری درباره قرآن و نبوت مطرح شد (و از جمله يادکرد از براهمه که متأثر از ابن راوندی قلم برده شده؛ گرچه نام براهمه حتی در بيست مقاله داود بن مروان المقمص هم آمده که ادعا شده متکلمی متعلق به اوائل قرن سوم است؛ نيز در رساله الرد علی الرافضة که به احتمال زياد تأليف قاسم رسي معاصر پيرتر ابن الراوندی است).

سخن کراوس قابل تأمل و توجه است. به نظر می رسد اين متن را کسی در ميان متکلمان مسيحی با الهام گرفتن از آثار ابن الراوندی نوشته است؛ و احتمالا آنچه درباره مصحف حضرت امير و يا خلافت حضرت و مسئله سقيفه در اين متن آمده با تغييرات و تحريفاتی از ابن الراوندی که با عقايد شيعه خوب آشنا بوده اقتباس شده. کراوس به همين دليل تدوين اين متن را به سده چهارم قمری متعلق می داند. اينکه سده چهارم مطرح شده به اين دليل است که می دانيم ابو ريحان بيرونی در الآثار الباقية (ص 244) از اين عبد المسيح کندي و اثر مجادله ای اش ياد و نقلی مختصر کرده. اما به نظر ما هيچ دليلی وجود ندارد که اين اشاره را به کليت متن موجود مرتبط کنيم. شايد متن مورد اشاره ابو ريحان تنها تحرير اوليه ای از متن موجود است. به ويژه اينکه می دانيم نسخه های اين اثر همه به قرن ها بعد از سده چهارم باز می گردند و تنها متن ترجمه ای از آن وجود دارد که به سده ششم قمری نسبت داده شده. دور نيست که اين متن را يکی از مسيحيان سده ششم بر اساس تحریر اولیه ای از آن که متعلق به سده چهارم بوده با داخل کردن قسمت هایی که به ويژه رنگ ضد اسلامی بسيار تندی دارد تدوين و پيشنهاد کرده باشد.