در قدیم گاهی صورت بحث های مجالس مذاکرات علمی را تدوین می کرده اند. گاهی در شکل مناظرات که از آنها نمونه های متعددی در سنت اسلامی داریم و گاهی هم صرف مباحثه های علمی به سبکی که در ادوار اخیر در حوزه های علمیه معمول بوده و هست. از نمونه اخیر باید فی المثل به کتاب های المقابسات و الامتاع و الموانسه ابو حیان توحیدی اشاره کرد که حقیقتا شاهکارند.

مجالس مباحثه های فقهی و اصولی در طول سده بیستم در حوزه های علمی شیعه معمول بوده. من نمی دانم آیا همین امر کاملا در سده نوزدهم هم در جریان بوده و یا خیر. بسیاری از مهمترین مباحث علمی در همین جلسات مذاکره ها و مباحثه ها که معمولا در دیدارهای شخصی و مجالس عمومی مجال ظهور و بروز داشت و دارد مطرح می شده و می شود. معمولا اهتمامی برای ضبط این مباحث وجود نداشته است. از مرحوم پدرم و یا از مرحوم آقای کشمیری (که دختر فرزندش را به همسری داشت) شنیدم که مرحوم شیخ محمد کاظم شیرازی که از فقهای مسلم نجف و بسیار بحاث در فقه و اصول بود معمولا وقتی می خواست با شاگردان وارد مجلسی شود قبل از رسیدن به مجلس طرح بحث می کرد تا وقتی وارد مجلس می شود بی تأمل دنباله بحث را با دیگران پی گیرد.
در ادبیات اسلامی محصول بسیاری از این مذاکرات را می توان در گوشه و کنار کتاب ها دید. خوب است کسی همت کند و این موارد را جمع کند.