عمده نسخه های خطی کتاب اوائل المقالات شيخ مفيد بسيار متأخرند و تاکنون هر بار که اين کتاب منتشر شده مشکلات اصلی متن مورد معالجه و دقت قرار نگرفته. از ميان نسخه های کتاب تا آنجا که می دانم نسخه ای که در کتابخانه مرحوم آية الله سيد احمد زنجانی موجود بوده بر اساس نسخه کهنی نوشته شده. متأسفانه من به اين نسخه دسترسی ندارم. با اين وصف به نظر می رسد که مشکلات نسخه های خطی اوائل المقالات ريشه در نسخه های کهن آن دارد و اين کتاب از آغاز به درستی و با ضبط و دقت نقل نشده است (کما اينکه يک فصل از کتاب در نسخه های موجود ديده نمی شود و تنها در فرج المهموم ابن طاووس نقل شده). شايد يک دليلش عدم آشنایی کاتبان با نظام کلامی شيخ مفيد و دستگاه کلامی معتزليان باشد. به هر حال متأسفانه قسمت هایی از کتاب به همين دليل به درستی قابل فهم نيست و مطلب را نمی رساند. ترتيب و نظم کتاب هم چندان دقيق نيست و بعيد نيست که اين کتاب به صورت املای شيخ مفيد بر يکی از شاگردان تنظيم شده بود و هيچ گاه خود شیخ فرصت تبييض آن را پيدا نکرده بود. می دانيم که اين کتاب را شيخ مفيد به احتمال قوی برای شريف رضي نگاشته است (کما اينکه از زيادات آن هم که در آخر کتاب آمده به خوبی پيداست). شيخ مطالب را بسيار مختصر و حاشيه گونه و به تعبيری تيتر وار مطرح کرده و گاهی معلوم نيست که ارجاعاتش در مورد عقايد موافقان و مخالفان دقيقا ناظر به کدام بخش سخنش است. اما هر چه هست اين کتاب از نمونه های کم نظير در تاريخ ادبيات اسلامی است و شايد نتوان نظيری برای آن با اين کيفيت پيدا کرد؛ ترکيبی است از کتاب های مقالات و فرق و نمونه هایی مانند مسائل الخلاف بين البصريين و البغداذيين تأليف ابو رشید نيشابوری. برخی اطلاعات اين کتاب حتی درباره معتزله و مکاتب کلامی غير شيعی منحصر به فرد است. شريف رضي نزد قاضی عبد الجبار دانش کلام و اصول آموخته بود و نوعی دلبستگی به آنان داشت و شايد شيخ می خواسته با اين کتاب به او و ديگران يادآوری کند که شيعه اماميه با وجود "وفاق" با بسياری از تعاليم معتزله و به ويژه معتزله بغداد مکتبی مستقل از آنان است. در عين حال شیخ می خواسته با اين کتاب تمايزات خودش را با بنی نوبخت که معياری برای نظام کلام شيعه امامی در بغداد تا آن زمان قلمداد می شدند نشان دهد. عنوان کتاب، يعنی اوائل المقالات برگرفته از اصطلاحی است که متکلمان قديم داشته اند با عنوان "اوائل الأدلة". در مورد اخير مقصود، ادله اجمالی عقايد و باورهای کلامی با بياناتی اوليه و ابتدایی است بدون خوض در تفاصيل مورد نظر در هر دليل. شيخ در اين کتاب سرچشمه های عقايد شيعه اماميه را در مقايسه با عقايد ديگر مکاتب کلامی و گاهی همراه با ادله اجمالی بيان کرده است.

شايسته است کتاب اوائل المقالات از نو و بر اساس همه نسخه های خطی آن به شيوه ای انتقادی تصحيح شود. در ویرایش تازه بايد مشکلات متن بر اساس آگاهی عميق از متون کلامی مورد معالجه قرار گيرد؛ کاری که تاکنون درباره اين متن صورت نگرفته است. در چاپ آقای محقق متن حکايات هم در پايان اوائل المقالات منتشر شده. الحکايات ربطی به اوائل المقالات ندارد. بخشی است از اصل کتاب الفصول المختارة که در برخی نسخه ها در پايان اوائل قرار داده شده.