یکی از تأسف های بزرگ در رابطه با تاریخ حدیث شیعی این است که از تعداد بسیار کمی کتاب حدیثی که از عصر قبل از کلینی به دست رسیده تعداد مهمی از آنها یا نسخه کهنه سال گواهی شده ای ندارند یا کاتبان در آن نسخه ها دست برده و هویت و اسناد آنها پر ابهام است. تعدادی از انها هم با وجود اینکه نسخه های کهنه ای دارند، مانند بصائر الدرجات اما در نسخه ها دست برده شده و دارای ابهاماتی در تدوین و ماهیت کتاب و نویسنده و اضافاتی از دوره های بعدی است. با این وصف بی تردید کتاب کافی که مهمترین کتاب حدیثی شیعه است منبع بسیار مهمی است برای شناخت ما از احادیث امامان شیعه و عقاید و باورهای شیعیان در قرن های سوم و چهارم قمری و بدین ترتیب تا اندازه زیادی این نقیصه با حفظ کتاب کافی بر طرف شده است. از کتاب کافی چند نسخه محدود و ناقص کهنسال باقی مانده اما مهمتر از آن نقل های بسیار قدیمی از کتاب در آثار حدیثی دیگران است و از جمله در آثار ابن بابویه و شیخ الطائفه ( و گاه بدون تصریح به منبع واسطه). کتاب کافی شریف به دلیل نقل از صدها منبع حدیثی از راویان امامی و یا نزدیک به امامیه و آن هم با دقتی قابل ستایش در نقل اسانید شیعی منبع سرشاری است از اطلاعات برای شناسایی تشیع در چند قرن نخست. سخن من در اینجا درباره کتاب کافی نیست. اما توجه به این نکته مهم است که وجود کتاب کافی خلأ فقدان بسیاری از کتاب های حدیثی کهن را تا اندازه ای پر کرده است؛ گرچه تنها با مقایسه میان این کتاب و آنچه از کتاب های کهنتر و از جمله منابع کتاب کافی مانند محاسن برقی باقی مانده و همچنین مقایسه با اسانید و متون کتاب های دیگری که به همان منابع همچون کلینی دسترسی داشته و با سندهای مشابه و یا نسبتاً مشابه همان احادیث کلینی را نقل کرده اند مانند آثار ابن بابویه و طوسی می توان تحول متن های کتاب های حدیثی و چینش ها و حذف و اضافات در کتاب های حدیثی را تا اندازه ای فهمید. با این وصف هنوز این نوع تحقیقات در حدیث شیعی سامانی نگرفته است. هنوز به درستی نمی دانیم که در چه ساختارها و نظاماتی کسانی مانند کلینی اسانید و یا متون را از میان صدها متن حدیثی انتخاب می کرده اند و حذف و اضافات و انتخاب ها بر چه اساس هایی بوده و تحول پذیرفته است. باز هم درباره این موضوع خواهم نوشت....