کتاب المحيط البرهاني في الفقه النعماني اثر ارزشمند فقيه برجسته حنفی ايرانی برهان الدين أبو المعالي محمود بن الصدر السعيد تاج الدين أحمد بن برهان الدين عبد العزيز بن عمر المرغينانيّ البخاريّ، معروف بـه «ابن مازة» (د. ۶۱۶ ق) است. او از خاندان مشهور بنی مازه (صدر جهان) و معروف همچنين به آل برهان بود. در اين خاندان فقيهان برجسته ديگری هم بودند از جمله «الصدر الماضي» (يا «الصدر الكبير») و همچنين «الصدر السعيد» و همچنين «الصدر الشهيد» (معروف به «الحسام» و «الحسام الشهيد»). اين کتاب از منابع مهم فقه حنفی است و در چاپ اخيرش در نه مجلد منتشر شده. از ويژگی های مهم اين کتاب ذکر عبارات فارسی در ضمن نقل فتاوی و مسائل فقهی است که به وفور در آن ديده می شود و خوب است کسی همه آنها را گرد آورد و با تصحيح و تحقيق و بازسازی کلمات به عنوان نمونه های فارسی نویسی مردمان بخارا و ماوراء النهر و خراسان بزرگ منتشر کند. مرحوم دانش پژوه در کتاب فقه هزار و چهارصد ساله به اهميت فارسی نويسی در کتاب های فقه و فتاوی حنفی توجه داد و دوست ما استاد رسول جعفريان و اگر خطا نکنم آقای دکتر صادق سجادی تاکنون نمونه هایی از اين فارسی نويسی ها را منتشر کرده اند (من هم يادداشتی در اين زمينه قبلترها نوشته بودم که اگر آن را پيدا کنم همينجا می گذارم). در مقدمه او کتابش را چنين معرفی کرده:

...وقد انضم إلى هذا الرأي الصائب التماس بعض الإخوان فقابلت التماسهم بالإجابة، وجمعت مسائل «المبسوط» ، «والجامعين» ، «والسير» ، «والزيادات» ، وألحقت بها مسائل «النوادر» ، والفتاوى والواقعات، وضممت إليها من الفوائد التي استفدتها من سيدي ومولاي والدي تغمده الله بالرحمة. والدقائق التي حفظتها من مشايخ زماني رضوان الله عليهم أجمعين، وفصلت الكتاب تفصيلاً، وحللت المسائل تحليلاً، وأيدت بدلائل عول عليها المتقدمون واعتمد عليها المتأخرون، وعملت فيه عمل من طب لمن خب، ووسمت الكتاب بالمحيط، وتوقعت ممن ينظر فيه وينتفع به مدة حياتي أو بعد انقراضي أن يدعو لي بأن يتقبل الله في دينه جهدي، ويجعل كتابي هذا نقلاً من ميراثي وقد لا يصرف به وجهي عنه، نستعيذ من ردة. وما توفيقي إلا بالله عليه توكلت وإليه أنيب هو حسيب عباده ونعم الحسيب.
تحليل مواد اين کتاب برای آشنايی و تحليل حيات اجتماعی و سياسی و دينی مردمان خراسان بزرگ و بخارا کمک بسيار می کند. افسوس که از اهميت اين آثار در نوشتن تاريخ ايران غفلت کرده ايم. من يادداشت های زيادی درباره فقه حنفی دارم که اگر در ميان نوشته های قديم پيدا کنم به تدریج اينجا می گذارم.