کتاب المباحثات ابن سينا از مهمترين آثار دوره متأخر ابن سيناست. اين کتاب تا آنجا که من می دانم تاکنون سه بار چاپ شده. بار نخست توسط عبد الرحمان بدوی. نسخه های اساس او با نسخه های ديگر کتاب تفاوت های چشمگير دارند. استاد بيدارفر سال ها پيش تصحيحی از اين کتاب در قم به دست داد که با وجود آنکه بسيار راهگشا و از طبع بدوی به مراتب بهتر بود اما از جهات مختلف و از جمله اصلاح متن ايراد داشت. اخيرا خود استاد بيدارفر طبع تازه ای از اين کتاب را منتشر کرده اند که از سوی انجمن حکمت منتشر شده. اين چاپ به مراتب از چاپ اول ايشان بهتر و از لحاظ شکلی چشم نوازتر است. در اين چاپ نسخه های بيشتری مبنای کار بوده و حواشی بسيار مفيدتری در کتاب ديده می شود.

با اين وصف متأسفانه در اين چاپ از دو امر مهم در تصحيح کتاب غفلت شده: نخست اينکه آقای بيدارفر از کتاب ارزشمند رايزمن درباره تاريخچه متن و نسخه های خطی المباحثات که حقيقتا تحقيق ارزشمندی است بهره نبرده اند. اگر ايشان متن اين کتاب را می خواندند بی ترديد در تصحيح متن المباحثات شيوه متفاوتی را اتخاذ می کردند. نکته دوم به همين مسئله تصحيح مربوط است. از کتاب المباحثات روايت ها و ورسيون های مختلفی در دست است که با يکديگر اختلافات اساسی از لحاظ ترتيب مباحثه ها و اندازه و محتوای هر يک دارند. برای تصحيح اين کتاب اولا بايد تبارشناسی دقيقی از نسخه ها صورت گيرد که اين کار را رايزمن به درستی و با اطلاع از همه نسخه های ناقص و کامل کتاب به دست داده است. آقای بيدارفر هم نيم نگاهی به مسئله اساسی تبارشناسی نسخه ها داشته اند منتهی کار ايشان اتقان علمی و فنی لازم را ندارد. وانگهی در تصحيح کتاب هایی که از آنها ورسيون های متفاوتی در دست است صرف نقل اختلاف نسخه ها در پاورقی ها کافی نيست. بايد از سيستم سازواره انتقادی موازی بهره برد.

يکی از مشکلات کتاب المباحثات اين است که درباره پاره ای از قسمت های متن کتاب به درستی نمی دانيم که نويسنده متن کيست و مخاطب ابن سينا نیز در مواردی دقيقا معلوم نيست چه کسی بوده است. بخش هایی از متنی که به عنوان المباحثات منتشر شده در نسخه های اوليه نبوده و بعدا الحاق شده و حتی در هر يک از رساله های متن المباحثات ترتيب و محتوا در نسخه های مختلف گوناگون است. در اينجاست که بررسی تاريخچه اين متن و تک تک رساله های آن و نويسندگان و مخاطبان و شرايط تاريخی تأليف هر يک امری ضروری است. بخش عمده اين متن مکاتبات ابن سينا وشاگردانش را تشکيل می دهد و موضوعات فراخور بحث هایی مطرح شده که زمينه تاريخی آنها بايد بررسيده شود. برخی از آنها آشکارا با منازعات فکری و فلسفی ابن سينا در همدان و اصفهان مرتبط است و از نحوه ارتباطات او با شاگردان و خصومش پرده بر می دارد (کرماني و مسکويه به طور مثال). آقای رايزمن درباره همه اين موضوعات و دلائل تاریخی و فلسفی آنها در کتابش بحث کرده که در امر تصحيح المباحثات بسيار حياتی است. خود او قصد داشت کتاب را از نو تصحيح کند. از سرنوشت آن بی خبرم. مناسب است کتاب رايزمن به فارسی ترجمه شود. توقع اين است که انجمن حکمت که کار سترگ تصحيح مجموعه آثار شيخ الرئيس را متعهد شده به تصحيح مجدد کتاب المباحثات بر اساس کتاب رايزمن اقدام کند. خود رايزمن در کتابش شيوه درست تصحيح متن را بر اساس بررسی و مطالعه انتقادی اش از نسخه های کتاب و تبارشناسی دقيق آنها و همچنين تاريخ اين متن که تأليف مشترکی از ابن سينا و برخی شاگردان اوست به دست داده است.