در طول سال های گذشته موادی در نقد این کتاب به نظرم رسیده که به تدریج منتشر می کنم. طرح کلی این نقدها در بیست قسمت تنظیم شده که به تدریج منتشر می شود. اصل را بر متن انگلیسی کتاب گذاشته ام. نقد من دو رویکرد کلی دارد: نخست نقد منابع و رویکرد کلی نویسنده کتاب و دوم نقد بحث های موردی در کتاب.

در طی اين بحث ها موارد اختلاف متن انگلیسی با ترجمه فارسی به صورت مقایسه ای عرضه خواهد شد. متأسفانه مترجم کتاب تصرفاتی در متن کرده و به این دلیل ترجمه وفادار به متن انگليسی نیست و همین منطق درونی کتاب را در ترجمه فارسی به نظر من به هم ریخته است.

نقد امری است ضروری برای رشد علم و برای بهبود وضعیت تفکر انتقادی در پژوهش تاریخی. نقد من از کتاب حسين مدرسی در چنین چارچوبی باید ارزیابی شود. با وجود مفید بودن کتاب مکتب در فرایند تکامل من معتقدم هنوز بسیاری از مفردات استدلالات ایشان جای بحث دارد، به ویژه در نحوه ارائه بحث ها و شیوه استفاده از متون و انتخاب روایات. متأسفانه در این کتاب نقد منابع و مهمتر از آن نقد سنت های مختلف روایات مورد استناد نادیده گرفته شده است. البته کتاب مکتب کتابی است خواندنی اما در عین حال خالی از نوعی نگاه قابل نقد در نحوه بحث های تاریخی نیست. از آنجا که کتاب همینک به مثابه پژوهشی اساسی برای هر پژوهش مستقل درباره این موضوع تلقی می شود قبل از تدوین کاری جدید نخست باید مبانی و مهمترین افکار این کتاب مورد نقد جدی قرار گیرد تا در نوشته ای مستقل بتوان فارغ از سخنان و ادعاهای این کتاب موضوع را با شیوه ای دیگر و متفاوت بررسید.


کتاب حسين مدرسی تاکنون مورد نقد شماری از نویسندگان قرار گرفته. چندتایی از ‌آنها را خوانده ام. بهترین نقد از دوست دانشمند آقای حسن طارمی است. به نظرم بهتر است این کتاب بر اساس اصل انگلیسی آن نقد شود. اصل انگلیسی منطق و شیوه استدلال را بهتر نشان می دهد. مهمترین نقد من بر این کتاب این است که تکلیف روایات قابل اعتماد و اصیل از روایات و متن های قابل مناقشه از لحاظ صحت اصالت در آن روشن نیست. بحث احادیث دوازده امام را البته قبل از حسين مدرسی، اتان کالبرگ بحث کرده بود و نظری مشابه را در مقاله اش مطرح کرده است.

تاریخ امامت و غیبت در مکتب تشیع را می توان به سبک دیگری نوشت... قبل از آن نقد کتاب حسين مدرسی کمک می کند تا بتوانیم مشکلات منابع و بحث های تاریخی مرتبط را به درستی دریابیم. نخستین گام شناسایی منابع منابع است. حسين مدرسی در کتاب مکتب به منابع منابع توجه نشان نداده است. کار را از روی همین منابع موجود آغاز کرده. من در کتاب امامت و غیبت (چاپ بریل) تلاش کردم نخستین گام را برای شناسایی منابع منابع حدیث امامت و غیبت بردارم. در کتاب دوم که درباره تحلیل اسانید حدیثی است آن بحث ها را تکمیل کرده ام. امیدوارم تا یکی دو سال ديگر بریل یا یک ناشر دیگر آن را منتشر کند.

فايل های صوتی سلسله مباحث من در نقد کتاب مکتب در فرايند تکامل به زودی در همین کانال تلگرامی منتشر می شود. يکی از دوستان به لطف وعده داده که بعد از هر جلسه متن پياده شده آن را تنظيم و ويرايش کند. مجموع آنها را هم در همينجا ان شاء الله قرار می دهم.