من در طی سال ها اهل نوشتن نقد بر نوشته های دیگران نبودم. گاهی در نوشته های خودم اگر ضروری بود به اختصار شیوه یک محقق و یا مصحح را نقد مختصری می کردم و یا اگر نکته مرتبطی بود که با دیدگاه و نظر من اختلاف داشت خیلی کوتاه نظر خود را درباره آن مطرح می کردم. چند سال اخیر در چند مورد برخلاف رویه خودم عمل کردم. نخست مقالات و نوشته هایی در نقد مکتب تفکیک نوشتم. این کار را به این دلیل کردم که هم آشنا با مبانی این مکتب فکری هستم و هم به نیت خیر اندیشمندان این مکتب واقفم. رویکرد من به مباحث اندیشه، رویکرد تمدنی است. به دیگر سخن تا آنجا که مباحث به حوزه دین به مثابه پدیده ای اجتماعی و تاریخی و نهادی مرتبط است من رویکردم در نقد در ارتباط مستقیم است با تأثیرات تمدنی یک فکر و اندیشه و سهم تاریخی آن. بنابراین نقد من از مکتب تفکیک نقد معطوف به سهم فلسفه در تاریخ تمدنی اسلام است و بس. من توصیه اعتقادی به کسی نمی کنم و اساساً در این جایگاه نیستم. عده ای نقدهای خوب بر نوشته های من نوشتند. از انها بی نهایت متشکرم. منتهی عده ای را نقدهای من بر مکتب تفکیک خوش نیامد و در نوشته ها و پیام هایی با هویت معلوم و مجهول بر من بینوا نواختند. به آنها احترام می گذارم اما تنها به این نکته بسنده می کنم که فکر تنها با بحث و گفتگو در فضایی علمی و در عین حال اخلاقی و دموکراتیک و بدون فشار و شانتاژ و اتهام زنی است که شکوفا می شود. اگر فلسفه و کلام در عرصه تمدن اسلامی رشد و نمو کرد و ابتکارات آفرید درست به دلیل نقدها بود و فضاهای باز گفتگو.

درباره دکتر سید جواد طباطبایی و برخی از نوشته های ایشان هم چند نقدی در فاصله سال گذشته از من منتشر شد. من برای آقای طباطبایی احترام زیادی قائل هستم. سبب نقدهایی که نوشتم این بود که آثار ایشان را می خوانم و دنبال می کنم و همیشه از آنها بهره برده ام. در مواردی با رویکرد ایشان مخالفم و معتقدم با اصلاح آن رویکردها دیدگاه های نظری ایشان از دقت ورزی بیشتری برخوردار خواهد شد. برخی علاقمندان ایشان در فضاهای مجازی بر من تاختند. من برای آنها هم احترام قائل هستم. با روحیه ای که از آقای طباطبایی در پس سال ها دوستی و آشنایی می شناسم می دانم که ایشان از نقدهای منصفانه هراسی ندارد.

چندین نقد و بررسی هم در فاصله سال گذشته بر دیدگاه های جناب آقای دکتر سروش در رابطه با وحی نوشتم. سببش جایگاه آقای دکتر سروش و اهمیت موضوعی است که درباره آن سالهاست اندیشه ورزی کرده است. بنابراین من هم در حد توان و فرصت خود کوشیدم در این اندیشه ورزی مشارکتی فعال و مثبت داشته باشم.

چند نقدی هم بر جناب آقای دکتر محسن کدیور در سال های گذشته از من منتشر شد. مشارکتی بود از من برای غنی کردن رویکرد انتقادی در بحث های تاریخی در موضوعاتی که اهمیت ویژه اعتقادی و دینی هم دارد.

در رابطه با مطلبی از جناب آقای دکتر عطاء الله مهاجرانی هم نقدی کوتاه نوشتم صرفاً برای آگاهی دادن به آنچه خود در رابطه با اصالت و یا عدم اصالت متنی حدیثی می اندیشیدم. چند نفری نقدی نوشتند و آن نوشته را نپسندیدند. از آنها هم تشکر می کنم.

در طول دو سه سال گذشته یا کمی بیش نقدهایی از من منتشر شد بر یک بحث رجالی و حدیثی. نظریه ای را یکی از محققان این حوزه در زمینه رویکرد علمای شیعه در رابطه با حدیث ارائه داده که خود ایشان آن را طریقه فهرستی نامگذاری کرده اند. من با توجه به زمینه های کاری ام و آن هم به سبب رونق دادن به این گونه بحث های انتقادی و علمی و ابتکاری چند مقاله و یادداشت در نقد این نظریه نوشتم. امیدواری من این بود که آن بحث ها خود زمینه را برای درگیر شدن بیشتر فضلای این رشته فراهم کند و در تنقیح مبانی آن نظریه و نقد و اصلاح پاره ای از آنها یاری رساند. من در سنتی و برای سنتی این بحث ها را نوشتم که قرن هاست اتوریته های علمی آن تنها بر پایه نقد و گفتگو و بحث علمی و مواجهات قلمی و بحثی شکل می گیرد. نقدهای من جمعی را خوش نیامد. پیام های متعددی برای من رسید و دو سه نفری هم نقدهایی مکتوب نوشتند و البته یک نفری هم دامن نقد را با سخنانی که شایسته این فضاهای علمی نیست آلود. آنهایی که با نام و نشان معلوم و با شناسنامه و هویت روشن بر من ایراد گرفتند و نوشته های من را نقد کردند همه قابل احترامند؛ ولو اینکه گاهی دامن سخن را به مطالب غیر مرتبط کشانده باشند.

گاهی هم نقدهایی کوتاه بر این و یا آن نوشته و مقاله و نقد نوشته ام؛ تنها برای اینکه به نظر خود رویکردی غلط در مقاله ای و یا نقدی را اصلاح کنم و دعوت به انصاف کنم. بر برخی مجلات ایراد گرفته ام و یا برخی مقالات را علمی و آکادمیک ندانسته ام. برخی شیوه ها را هم در زمینه های مرتبط با نهادهای آموزشی و آکادمیک در ایران مورد انتقاد قرار داده ام. گمان می کنم این حق همه ایرانیان است که به سرنوشت علم و نهادهای علمی خود حساسیت داشته باشیم. این نقدها هیچ کدام جنبه شخصی نداشته است. من شاید در چند مسئله ای تجربه ای و یا آگاهی محدودی داشته باشم و قصدم تنها تذکری است و بس. همواره تلاش کرده ام خصومت نورزم و با خصومت ورزان هم سر آشتی ندارم.

همیشه چنین بوده که عده ای محدود از نقدها راضی نباشند و نقدها را خوش ندارند. به نظر من اگر نقدها را در فضاهای دوستانه دنبال کنیم بالمآل فایده آن را همگان خواهند یافت. حوزه ای که من و شما می نویسیم و کتاب می خوانیم و قلم می زنیم ، فضایی است محدود با فعالان و مخاطبانی محدود. حرمت این فضا را باید خود حفظ کنیم. پاسخ به نقد باید با آداب نقد و سخن و گفتگو همراه باشد. هر نقدی را باید عزیز داشت. البته حساب نقد را باید از اتهام زنی و خصومت ورزی های شخصی و غرض ورزانه و پشت هویت های مجهول پنهان شدن و بدون شناسنامه هتاکی کردن تفکیک کرد. من طبعاً برای کسانی که بدون پذیرش مسئولیت سخنشان، نقد را با اتهام زنی و درشت گویی و کینه ورزی یکی می گیرند سخنی ندارم و آنها را محترم نمی خوانم.