یکی از ارزشمندترین آثار تراجم نگاری در تمدن اسلامی کتاب تلخیص مجمع الآداب ابن الفوطی است که اثری بوده است بی همتا از نویسنده ای آگاه در دوره ای سرنوشت ساز در تاریخ تمدن اسلامی (بعد از حمله مغولان). متأسفانه از این کتاب عظیم تنها چند بخش کوچک باقی مانده است. ابن الفوطی برای تألیف کتاب خود منابعی در اختیار داشته است که امروزه متأسفانه از میان رفته اند و بنابراین به هیچ نحو نمی توان آن اطلاعات را بازیابی کرد. او به شکل نظام مندی در کتاب از این منابع بهره گرفته و از همان مقدار که به دست ما رسیده معلوم می شود که بخشهای دیگر حاوی چه اطلاعات ارزشمندی از آن منابع همینک مفقود بوده است. اما خوشبختانه راهی برای تکمیل و استدراک بر کتاب وجود دارد. یکی از منابع مهم و اصلی ابن الفوطی در طول کتاب تلخیص مجمع الآداب در واقع متن اجازات و سماعات و بلاغها و گواهینامه هایی است که بر روی نسخه های خطی در بغداد و مراغه و جاهای دیگر دیده بوده است و آنها را در کتاب بی همتای خود نقل کرده است. در متن طباق ها و سندهای روایتی کتابها و همچنین گواهی های بلاغی و سماعی معمولاً اشاره می رود به القاب راویان و کاتبان طباق و یا سماع ها و نسخه ها. ابن الفوطی بر اساس همین القاب نام بسیاری را در کتاب خود فراهم کرده و اطلاعاتی که در طی این دست متون و اسناد بوده را و لو اندک، همانطور که رسم این دست اسناد است در کتابش آورده است. در این دست اسناد عموماً اشاره به لقب، نام و نسب و محل سماع و روایت و همچنین کتاب محل بحث و سماع و درس می رود. بنابراین ابن الفوطی که در بسیاری موارد اطلاعی فراتر از اینها از اشخاص یاد شده در این نوع اسناد در اختیار نداشته با هوشمندی از آنها بهره گرفته و بدین وسیله بخش عظیمی از تاریخ فرهنگی ما را به آیندگان منتقل کرده است. این شیوه ابن الفوطی کاملاً برای کسانی که با کتاب عظیم او آشنایند و همچون نویسنده این سطور دلبسته این اثر عظمیند کاملاً هویداست. بعدها البته کسانی مانند میرزا عبدالله افندی معروف به اصفهانی از این شیوه بهره گرفتند و کتاب ریاض العلما ، در واقع بخشی مهم از آن بدین ترتیب سامان گرفته است.
امروزه ما هزاران نسخه خطی در اختیار داریم که همراه است با هزاران نمونه از این دست سماعات و بلاغ ها. وظیفه ماست که این دست نسخه ها را شناسایی کنیم و این دست اطلاعات را از آنها استخراج کنیم و بسان کتاب تلخیص از آنها کتابهای تراجمی تازه در استدراک کتاب تلخیص فراهم نماییم. در همین کتابخانه ظاهریه صدها و بل بالغ بر چند هزار نسخه همین وضعیت را دارد. در بسیاری از کتابخانه های ترکیه که من دیده ام همین وضع دیده می شود. در کتابخانه های اروپایی و در آمریکا هم به شرح ایضاً. من خود تاکنون توفیق این را داشته ام که برخی از این نسخه ها را از نزدیک ببینم و اطلاعات آنها را استخراج کنم. اما این کاری است که می بایست مؤسسه ای متصدی آن شود، به ویژه همینک که بسیاری از این نسخه ها آنلاین دستیابند.
من در درس نسخه شناسی که امسال در دانشگاه پرینستون، دپارتمان خاور نزدیک برای دانشجویان دکتری عرضه می کنم این دست نسخه ها را مبنای تدریس قرار داده ام و مبانی و روشهای بازخوانی این دست متون را مورد بحث قرار می دهم، ولله الحمد اولاً وآخراً.