ابو سعد خرگوشي (د. 406 يا 407 ق)، صوفي و دانشمند شافعي اشعري مسلک نيشابور نويسنده چندين کتاب در تصوف و علوم حديث و وعظ است. از آن ميان کتاب تهذيب الأسرار دستينه ای درباره آداب و مراتب و احوال صوفيه است و به چاپ رسيده است. شرف النبي او هم که درباره پيامبر اکرم (ص) است هم متن اصلی و هم ترجمه کهن فارسی آن منتشر شده است. چاپ نسخه برگردان کتاب اللوامع او هم که کتابی در تفسير موضوعی و در چارچوب مجالس نوشته شده نيز در دست انتشار است (نک: يادداشت من در همين سايت درباره نسخه کتاب اللوامع و نيز: مقاله مشترک حسن انصاری و زابينه اشميتکه درباره کتاب اللوامع در مجله آرابيکا). يک کتاب ديگر هم از او در دست داريم که بعدی ديگر از شخصيت ابو سعد خرگوشي و نيز حيات فرهنگی و اجتماعی دوران نويسنده اش را برای ما بازتاب می دهد. اين کتاب البشارة والنذارة في تعبير الرؤيا نام دارد که از آن چندين نسخه خطی تاکنون شناسايی شده است. شادروان طاهری عراقي در مقاله ارزشمند خود درباره خرگوشي، به اين کتاب هم پرداخته و از آن جمله اهميت اين کتاب را در شناسايی فضای فرهنگی و اجتماعی خراسان و احوال اجتماعی و آداب و رسوم ايرانيان آن دوران و همچنين آشنايی با پاره ای از لغات و اصطلاحات متذکر شده است. او می گويد اين کتاب هنوز به چاپ نرسيده. ديگرانی هم که تاکنون درباره اين کتاب سخن گفته اند بر اينکه نسخه های اين کتاب تاکنون منتشر نشده اتفاق نظر دارند.
اين کتاب در 59 باب است و در آن نويسنده در ابواب مختلف به نقل روايات و احاديث و حکايات و گاه با ذکر اسناد متصل پرداخته و به همين مناسبت آشنايی با اين کتاب، برای بازسازی زندگی ابو سعد خرگوشي البته ضروری است. در آثار مختلف ابو سعد خرگوشي بُعد قصه گويی و وعظ و نقل روايات متناسب با عامه و مجالس وعظ کاملا قابل مشاهده است و اين البته بخشی از فضای فکری صوفيه و يا دلبستگان به ادب صوفي را در خراسان سده های چهارم به بعد نشان می دهد؛ اما کتاب البشارة والنذارة بيش از ديگر آثار خرگوشي از آداب اهل حديث و عالمان رسمی فراتر می رود و طبعا فراخور موضوع کتاب وارد حيطه ای مانند تعبير خواب و با ذکر تفصيلی انواع خوابها و تعبيرات آن می شود که بی گفتگو حيطه ای است داخل در پندارها و افکار عاميانه و البته درخور تحليلی تاريخی و روانشناختی و جامعه شناختی. کتاب ابو سعد خرگوشي بدين ترتيب تا اندازه زيادی از سنت کتابها و فصول محدثان درباره تعبير خواب فاصله می گيرد؛ گرچه بهره مند از آن سنت هم هست. با اين وصف، کتاب در ابواب مختلف آن و به ويژه در ابواب آغازينش متنی را به نمايش می گذارد که مبتنی است بر سنن اهل حديث و تأليف عالمی معتقد به باورهای علمای اهل فقه و سنت.
اگر متن ما کتابی معرفی شود از جنس دهها کتابی که در تعبير رؤيا تاکنون به چاپ رسيده و بيشتر آنها نام ابن سيرين را هم بر خود دارد، ممکن است برای مخاطب چندان جذبه ای برای تأمل در آن فراهم نکند، اما تأمل در کتابی از دانشمندی مانند ابو سعد خرگوشي وضعيت را تغيير می دهد. البته کتابهای ديگری هم درباره تعبير رؤيا از متون دانشمندان کهن مسلمان تاکنون منتشر شده و يا معرفی شده است. مقالات و حتی کتابهايی درباره جايگاه خواب و تعبير رؤيا در تمدن اسلامی و تحليلهای تاريخی و جامعه شناختی درباره آن و اهميت خواب و تعبير آن در مباحث تأويلی و نشانه شناسی و پديدارشناسی تاريخی حتی از سوی اسلام شناسان غربی نوشته شده و خوابگزاری دوران اسلامی و ريشه های آن مورد بررسی قرار گرفته است. اما همگان اتفاق نظر دارند که آنچه به محمد بن سيرين در موضوع تعبير خواب منسوب شده، گرچه اصل وجود چنين گرايشی نزد او در منابع بسيار کهن نيز کم و بيش گزارش شده اما عمده روايات و متنهايی که به وی در اين موضوع نسبت داده می شود، فاقد اصالت است و ريشه در هيچ سنتی ندارد.
اما جالب توجه است بدانيم که خرگوشي هم در کتابش البشارة والنذارة مکرر از روايات و حکايات ابن سيرين بهره برده است. او البته در عمده موارد به ذکر سند تعابير انواع خوابها نمی پردازد و با وجود اينکه معلوم است که او منابع مختلفی برای اين منظور در اختيار داشته، اما عنايتی به ذکر منابع کتاب خود در اين بخشها ندارد؛ اما به هر حال در مواردی در کتاب به مطالبی از ابن سيرين استناد کرده است.
واقعت اين است که متنی که به عنوان تفسير الأحلام در چاپهای مختلف و گاه با تحريرهای کوچک و بزرگ و متفاوت و منسوب به ابن سيرين تاکنون منتشر شده، در حقيقت چيزی نيست جز کتاب البشارة والنذارة ابو سعد خرگوشي. اصل اين کتاب همين متن نسبتا بلند خرگوشي است اما تفاوتهايی ميان نسخه های چاپی تفسير الأحلام منسوب به ابن سيرين با نسخه های خطی کتاب البشارة والنذارة ديده می شود. من البته متأسفانه تنها چند برگی از يکی از نسخه های خطی کتاب را در اختيار دارم اما فهرست مطالب آن که در آغاز اين نسخه آمده است عينا فهرست ابواب کتاب منسوب به ابن سيرين است و تازه در خود متنی هم که به ابن سيرين منسوب شده و مکرر به چاپ رسيده است، همه جا اسناد احاديث معلوم است که بايد از خرگوشي باشد و استادان و مشايخ در آغاز سندها، مشايخ شناخته شده خرگوشي هستند. مضافا اينکه همه جا در متن منسوب به ابن سيرين، از يک " الأستاذ ابو سعد رحمه الله " يا "الأستاذ أبو سعيد (کذا) الواعظ رضي الله عنه" ياد می شود که مقصود همان خرگوشی ماست و در واقع نام نويسنده است که بر طريقه نسخه های قديم، در آغاز ابواب و پاره های مختلف کتاب تکرار می شود. من به دليل اينکه عکس کاملی از دست کم يکی از نسخه های کتاب خرگوشي در اختيار ندارم، نمی توانم ابعاد نسبت ميان دو متن ياد شده را در اينجا بيان کنم اما بی ترديد متنی که به ابن سيرين منسوب است تنها تحريری است از کتاب ابو سعد خرگوشي که دقيقا روشن نيست چگونه و چه زمان بر اساس کتاب ابو سعد فراهم آمد است. در واقع کتاب تفسير الأحلام ابن سيرين که مکرر به چاپ رسيده تنها نسخه ای است اندکی متفاوت با کتاب خرگوشي.