از نويسنده اين سطور تاکنون چندين مقاله و يادداشت درباره ابن بطريق، کتاب عمده او و رواج اين کتاب و شهرت نويسنده آن در ميان زيديان يمن منتشر شده است. کتاب عمده در زمان خود نويسنده به يمن آمد و با وجود آنکه ابن بطريق امامی مذهب بود، اما کتابهايش مورد استقبال زيديان يمن قرار گرفت. پيشتر در همين سايت نسخه ای بسيار کهن از کتاب عمده را که در يکی از کتابخانه های يمن موجود است معرفی کرديم. آن نسخه که در ضمن مجموعه ای است، در سال 644 ق کتابت شده بود و اجازه ای از ابن بطريق را بر اساس نسخه مادر نقل کرده بود که اهميت داشت. از اين کتاب نسخه های کهنه ديگری هم در يمن موجود است و بايد اضافه کرد که متأسفانه تاکنون در تصحيح متن کتاب عمده هيچ کدام از اين نسخه ها مبنای کار قرار نگرفته است. اينک دو نسخه ديگر کهنه اين کتاب را معرفی می کنيم که آنها را در کتابخانه آمبروزيانا ديده ام:
- شماره سی 96
کتاب العمدة في عيون صحاح الأخبار//
في مناقب إمام الأبرار أمير المؤمنين//
علي بن أبي طالب وصي المختار //
صلی الله عليه وعلی ذريته الأئمة الأطهار //
تصنيف الشيخ الإمام الأجل الأوحد العالم//
الفاضل الفقيه شمس الدين نجم الإسلام //
تاج العلماء سديد النطق مفتي//
آل الرسول عليهم السلام أبي الحسين//
يحيی بن الحسن بن الحسن (کذا) بن الحسين بن علي بن //
محمد بن البطريق الأسدي الحلّي ضاعف الله مجده//
در حاشيه:
هذا الکتاب العظيم من وقف الوالد العلامة رحمه الله ويغشاه بأوسع الرحمة حميد بن أحمد الشهيد رضوان الله عليه وحرر شهر [ذي] القعدة سنة 1233 کتبه محمد صالح حميد
وقفه مالکه حميد بن أحمد بن محمد المحلي علی النحو الذي وقف عليه الأکثر من کتبه وولايته کما هو مذکور فيها ضاعف الله أجره.

در آغاز کتاب، سند روايت چنين آمده است:
2 ب :
بسم الله الرحمان الرحيم وبه نستعين
أخبرنا الشيخ الأجل العالم الفاضل أحمد بن محمد بن القسم الأکوع قراءة عليه قال أخبرنا الفقيه الفاضل الإمام بهاء الدين علي بن أحمد بن الحسين المعروف بالأکوع (در حاشيه: رضي الله عنه) مناولة قال أخبرنا عفيف الدين علي بن محمد بن حامد اليمني الصنعاني مناولةً في سابع عشر من ذي الحجة من سنة ثمان وتسعين وخمس مائة قال أخبرنا يحيی بن الحسين بن الحسن بن علي بن محمد البطريق الأسدي الحلّي بمحروسة حلب في غرّة جمادی الأولی من سنة ستّ وتسعين وخمسمائة قراءة وهو المصنّف لهذا الکتاب...

در پايان نسخه که تنها جلد اول کتاب را شامل است، چنين می بينيم:
137 ب: نجز الجزء الأول من عيون صحاح الأخبار في مناقب إمام الأبرار علي بن أبي طالب صلوات الله عليه وسلامه
يتلوه في الجزء الثاني قوله صلّی الله عليه وآله وسلّم لعلي عليه السلام خاصف النعل والحمد لله ربّ العالمين وصلواته علی سيد المرسلين محمد وعلی أهل بيته الطيبين وصحبه المکرمين وسلامه
قوبل علی النسخة الواردة من الشبام وهي النسخة المسموعة لمن روينا عنه وأجازها لنا وهو الفقيه الفاضل بهاء الدين علي بن أحمد رضي الله عنه وصحح ذلک بقدر الإمکان وفرغ منه في أول شعبان سنة أربعين وستمائة وکتب مالک الکتاب حميد بن أحمد بن محمد المحلي حامداً لله تعالی علی عميم نواله ومصلياً علی سيدنا محمد وآله.
بعد با خط متفاوتی در همان برگ آمده:
رحم الله الوالد حسام الدين رحمه الله (؟) ووقاه بمنّه ولطفه عذاب النار ورافق به النبيين والملائکة المقرّبين وجمع بيننا وبينه في بحبوح جنته ودار کرامته بحقّه العظيم ورسوله الکريم وصلی الله علی رسوله سيدنا محمد وکتب الفقير إلی عفو الله ومغفر[ته؛ افتادگی دارد] محمد بن يحيی

همانطور که می بينيم اين نسخه از نسخه ای که پيشتر در همين سايت معرفی کرده بوديم کهنه تر است. نسخه متعلق به دانشمند و متکلم برجسته زيدي حميد بن أحمد المحلي بوده و او اين نسخه را با نسخه ديگری که شنيده شده از بهاء الدين الأکوع، استاد حميد بن أحمد بوده، مقابله کرده است. در واقع مقابله ها در سرتاسر کتاب با حميد است. ظاهرا اصل نسخه در زمان خود نويسنده يعنی ابن بطريق کتابت شده بوده (خط نسخه معلوم نيست از کيست)، و بعد به وسيله حميد با نسخه مسموعه ياد شده مقابله شده است. در آغاز هم سندی آمده که روايت کتاب را از طريق شعلة الأکوع، محدث برجسته زيدی از بهاء الدين الأکوع نشان می دهد (برای جزييات مربوط به اين شخصيتها و سهم آنها در روايت متون کتب حديثي، نک: کتاب مشترک نويسنده اين سطور با زابينه اشميتکه درباره عبد الله بن زيد العنسي).
نکته جالب توضيحی است که درباره وقف کتابهای کتابخانه حميد المحلي در اين نسخه ديده می شود.

-شماره اف 245:
جلد دوم العمدة ابن بطريق است از فصل "خاصف النعل" به بعد. بدون سند آغازين اما با بسم الله و خط هم متفاوت است با نسخه ديگر اين کتاب در همين کتابخانه که پيش از اين معرفی کرديم. قلم نسخه بسيار کهنه و نسخ کهن واضح و روشن با خطوط درشت. چند برگ آخر نو نويس شده است. متأسفانه به همين دليل گواهی پايان کتاب از سوی کاتب قديمی ندارد اما به هر حال بدين وسيله جلد دوم کامل شده است.