از ميان آثار حاکم جشمي، متکلم برجسته معتزلی مذهب ايرانی در اواخر سده پنجم قمری، از عالمان بيهق (روستای چشم/ جشم) تاکنون تنها تعدادی محدود به چاپ رسيده است. بزرگترين کتاب او تفسير مهم اوست که می دانيم بزرگترين و مهمترين تفسيری است که از معتزليان برجای مانده است. در حالی که تفسير اين دانشمند ايرانی همينک در دستنويسهايی ايرانی آن در دسترس نيست، اما به دليل انتقال نسخه های آثار معتزليان در سده های پنجم تا هفتم به يمن از اين کتاب خوشبختانه نسخه های متعددی در اختيار است. به ويژه در دوران المنصور بالله عبد الله بن حمزة در اواحر سده ششم و اوائل سده هفتم نسخه برداری از نسخه های زيديان و معتزليان ري و خراسان و شمال ايران با حمايت گسترده و با منابع مالی دولت امامان شتاب گرفت و به همين دليل نسخه هايی از اين کتاب از همين دوره که بر اساس نسخه هايی که از ايران به يمن آورده شده بود فراهم گرديد. يکی از کسانی که در روند نسخه برداری از کتابهای زيدی و معتزلی ايران بسيار تأثير گذار بوده و سهم عمده ای داشته، دانشمندی است به نام ابن الوليد القرشي که از استادان و همکاران امام المنصور بالله بوده است. او به ويژه به آثار حاکم جشمي عنايت ويژه ای داشته و تعدادی از آثار او را شخصا استنساخ کرده بوده است. در ميان عالمان زيدي يمن و حتی در ميان آن دسته از آنان که به مراتب بالای علمی دست يافته بودند، استنساخ نسخه های کهنه تر و برای استفاده های شخصی بسيار معمول بوده، پديده ای که می توان از آن به نسخه های فراهم آمده "عالمان/ کاتبان" ياد کرد. در ميان اماميه هم البته تا اندازه ای اين شيوه معمول بوده؛ کسانی مانند سيد حيدر آملي و کفعمي. در ميان زيديه دانشمندانی مانند ابن الوليد القرشي، حميد بن أحمد المحلي، عبد الله بن زيد العنسي و تعدادی ديگر از اين شمارند و البته از فعالترين آنان همين ابن الوليد القرشي است که با وجود اينکه خود صاحب تأليفاتی بوده اما در عين حال نسخه های پر برگی را هم استنساخ کرده است و از آن جمله کتاب تهذيب جشمي را که دست کم يک مجلد آن را می شناسيم؛ در کتابخانه واتيکان (درباره او و ديگر نامداران اين پديده، نک: پژوهش حسن انصاري و زابينه اشميتکه درباره العنسي؛ در دست تهيه). نام تفسير جشمي، التهذيب است که نسخه های متعدد و کهنه ای از آن در کتابخانه های خصوصی و عمومی يمن باقی مانده؛ کما اينکه نسخه های متعدد و کهنه ای در کتابخانه های ديگر و با ريشه يمنی از اين کتاب در دسترس است؛ از جمله در کتابخانه آية الله مرعشی و نيز در ترکيه و همچنين در کتابخانه های اروپايی مانند واتيکان، آمبروزيانا و چند کتابخانه ديگر. اين کتاب مشتمل بر مجلدات متعددی است و البته از همه بخشهای آن به يک اندازه دست نويس در اختيار نيست. اخيرا سليمان مراد، پژوهشگر لبنانی الأصل پژوهش گسترده ای را درباره اين تفسير آغاز کرده که بخشهايی از آن در دست چاپ است. پيشتر تنها کتاب عدنان زرزور درباره اين کتاب در دسترس بود. در يمن هم تصحيح اين کتاب از سالها پيش آغاز شده اما سرانجامی نيافته است؛ به دليل عدم دسترسی به نسخه های اروپايی اين کتاب. عبد الرحمان السالمي، محقق عمانی هم کار تصحيح کتاب التهذيب را در دست گرفته و بنا دارد مجلدات محتلف آن را يکجا منتشر کند. البته تحقيق انتقادی کتاب تنها زمانی ممکن است که تمامی نسخه های خطی اين اثر در کتابخانه های مختلف دنيا شناسايی گردد و اساس کار قرار گيرد.
از کتاب التهذيب که بگذريم دومين کتاب بزرگ و مهم حاکم جشمي، شرح العيون است که شرح گونه ای است بر کتاب العيون خود نويسنده. اين کتاب در دانش کلام است و در ساخت کتب جامع کلاسيک کلامی معتزلی نوشته شده است. اين کتاب يکی از بزرگترين و در عين حال کاملترين کتابهای کلامی معتزليان است که به دست ما رسيده است. مذهب کلامی جشمي، بهشمي بوده و اين کتاب بيشتر تحت تأثير کتابهای قاضي عبد الجبار و همچنين ابو رشيد نيشابوري و ابن متويه نوشته شده است. اين کتاب هنوز به چاپ نرسيده و البته تصحيح آن همراه اصل کتاب العيون نويسنده دو سالی است که به وسيله حسن انصاری و زابينه اشميتکه آغاز شده و همچنان ادامه دارد.
از کتابهای ديگر حاکم جشمي که تاکنون به چاپ نرسيده تنزيه الأنبياء است و ديگری نصيحة العامة. کتاب دومی بر اساس چند نسخه و از جمله نسخه بسيار کهنسال اين کتاب در آمبروزيانا و نيز نسخه های برلين و نسخه های جديدتر آمبروزيانا و يمن همينک به کوشش دانشمند محترم آقای قريشي در دست تصحيح و آماده سازی است.
کتاب السفينة الجامعة هم بناست توسط اين دانشمند تصحيح شود. اين کتاب البته به پايه اهميت کتاب العيون نيست اما تقريبا حجمش با آن يکی است و مشتمل بر چهار جلد است. کتابی است تاريخی و دائرة المعارف گونه در انواع علوم و آداب و اخلاق و زهديات و تاريخ. از اين کتاب هم خوشبختانه نسخه های بسيار کهنه باقی است.
کتاب ديگر ارزشمند جشمي که هنوز به چاپ نرسيده التأثير والمؤثر است که بناست با همکاری حسن انصاری و يان تيله مورد تصحيح قرار گيرد. متأسفانه تنها يک نسخه از اين کتاب باقی مانده و آن هم اصلش ناپديد شده و تنها تصويری بسيار بد از آن در دسترس است. با اين وصف اميد می رود که تصحيح اين کتاب ارزشمند کلامی در فاصله چند سال آينده برای انتشار آماده شود.
امالی ارزشمند حاکم جشمي موسوم به جلاء الأبصار هم تاکنون چاپ نشده اما در يمن در دست انتشار است. اين کتاب هم جنبه کلامی دارد و هم جنبه های حديثی و تاريخی.
تنبيه الغافلين او که مکرر چاپ شده و نيز رسالة ابليس که دو بار با تصحيح دقيق استاد دکتر مدرسی منتشر شده است.
در اين ميان تحکيم العقول في تصحيح الأصول جشمي تنها بر اساس يک نسخه خطی در يمن و به وسيله عبد السلام عباس الوجيه منتشر شده است. از اين کتاب چند نسخه کهنه ديگر هم موجود است که الوجيه آن نسخه ها را نمی شناخته و گمان برده از کتاب تنها يک نسخه باقی مانده است. دو نسخه بسيار کهنه اين کتاب را علاوه بر نسخه مورد استفاده الوجيه، نويسنده اين سطور در اختيار دارد و کار تصحيح مجدد اين کتاب را آغاز کرده است. اين متن از نقطه نظر اينکه خلاصه ای است از مباحث کلامی معتزلی و در برگيرنده ابواب ارزشمندی است که کمتر در کتابهای چاپ شده معتزلی در اختيار است، شايسته انتشار مجدد است. دو نسخه ای که من علاوه بر نسخه اساس الوجيه در اختيار دارم، در کتابخانه دولتی مونيخ نگهداری می شود. اين کتاب دست کم يک نسخه بسيار کهنه ديگر هم دارد که در يمن موجود است و آن هم مورد استفاده الوجيه قرار نگرفته، اما دسترسی بدان برای من هم تاکنون ميسر نشده است.