آرشیو
آمار بازدید
بازدیدکنندگان تا کنون : ۲٫۰۵۱٫۵۱۱ نفر
بازدیدکنندگان امروز : ۵۹ نفر
تعداد یادداشت ها : ۲٫۰۹۷
بازدید از این یادداشت : ۱٫۶۷۹

پر بازدیدترین یادداشت ها :
در مجموعه ای که در کتابخانه کوپريلی موجود است و من تنها عکسی نه چندان مطلوب از چند صفحه آن را در اختيار دارم؛ برگی از رساله ای يا کتابی ديده می شود از شخصی به نام ابوالفرج بن سعد بن ابی الفرج بن محمد بن علي بن يوسف "المعروف بابن الخلال" که تاکنون نتوانسته ام او را شناسايی کنم. وی در آغاز اين نوشته، و پس از خطبه آغازين که با اين عبارات آغاز می شود: "الحمد لله الذي لا يبلغ مدحته القائلون ولا يحصي نعماؤه العادون..."، می نويسد: "قال العبد الفقير الی رحمة ربه القدير ابوالفرج بن سعد بن ابو الفرج بن محمد بن علي بن يوسف المعروف بابن الخلال رحمة الله عليه: قد نقل في الأخبار الصحاح والأسانيد الملاح عن النبي صلی الله عليه وسلّم ما أجمعوا علی صحته أنّه قال ..." آنگاه درباره محبت اهل بيت سخن می دارد و اينکه قصد دارد که در اين کتاب فضائل آنان را گردآورد و بلافاصله می نويسد:" وأذکر شيئا من مذهبي". بعد مقصود خود را از آن روشنتر بيان می کند و از آن پيداست که می خواهد مباحثی اعتقادی و کلامی را طرح کند و البته از عبارت وی روشن می شود که آن مباحث اعتقادی را قبل از بيان فضائل اهل بيت ارائه خواهد کرد. در دنباله کتاب هم جزء زيادات آن، قصد نويسنده، آنطور که از مقدمه او بر می آيد آن بوده است که برخی از "حکومات امام" (لابد قضايای منسوب به حضرت امير) و قصيده عونية را نقل کند. کتاب را نويسنده در همان مقدمه شفاء الصدور ونزهة (احتمالا) المسرور وإيضاح الحجة لمن ؟ عن المحجة خوانده است. متأسفانه عکسی که من در اختيار دارم اجازه نمی دهد که به طور دقيق مقدمه نويسنده را نقل کنم؛ با اين وصف از اين مقدمه چيزی بيش از اين بر نمی آيد. تا اينجا روشن می شود که به احتمال قوی نويسنده امامی مذهب بوده است؛ گرچه شناختی از او و زمانش به دست نياوردم.
اما نکته جالب اينکه در عکسی که در اختيار اينجانب هست، در دنباله اين صفحه آغازين، درست در صفحه بعد، رساله ای با خطبه ای کوتاه آغاز می شود که چند برگی بيش نيست و موضوع آن عقايد است به شيوه اعتقاد نامه های متکلمان. اين رساله گرچه در بادی امر به نظر بخش آغازين رساله ابن الخلال به نظر می رسد، اما به دليل اينکه خود دارای خطبه ای آغازين است و پايان آن هم به گونه ای است که نشان نمی دهد که رساله دنباله ای در فضائل امامان دارد و علی الظاهر رساله پايان يافته است، بنابراين بايد چنين باشد که اساسا ربطی به آن صفحه موجود از کتاب ابن الخلال ندارد و شايد در نسخه اصل موجود در کتابخانه کوپريلی، صفحات ميانی افتاده و يا اصلا کتابت نشده بوده است و به هر حال رساله دوم گرچه بلافاصله پس از کتاب ابن الخلال می آيد و در دنباله صفحه نخستين آن کتاب ديده می شود، اما چنين پيداست که اساسا ربطی به آن کتاب ندارد.
اين رساله اعتقادی دومين، گرچه نويسنده اش ناشناخته است اما رساله ای است بسيار با اهميت از نقطه نظر تحولات علم کلام و عقايد نامه های امامی و به صورت جدلی "ان قيل فقل". اين رساله اعتقادی را اينجانب به همراه سه رساله ديگر از متکلمان امامی سده های آغازين تصحيح کرده ام که انشاء الله منتشر خواهد شد. اما نکته جالب در اين ميان تاريخ نوشتن اين رساله است که اهميت اين متن اعتقادی را دو چندان می کند. در پايان اين رساله که به روشنی عبارت "والحمد لله وحده" به عنوان پايان کلام نويسنده و يا کارکاتب ديده می شود؛ نويسنده در چند سطر پايانی به مناسبت بحث غيبت، اشاره ای دارد به تاريخ تحرير رساله: " .. فإن قيل فقد توالت الغيبة الی زماننا هذا وهي أزيد من مأتين وثلاثين سنة ولا نعلم من يعيش مثل هذه المدة بمجری العادة فقل لما توالی الخوف توالت الغيبة ؟ الخوف ظهر وأما زيادة عمره فيجوز خرق العادة للأئمة عليهم السلام."
بنابراين اين رساله اعتقادی در حدود سال 490 ق نوشته شده است. با توجه به تاريخ تأليف رساله و اينکه نويسنده آشکارا در اين رساله مکتب کلامی سيد مرتضی و گرايشات بهشمی او را بازتاب می دهد، شايد بتوان نتيجه گرفت که وی از نويسندگانی است که با يک واسطه از شريف مرتضی بهره برده بوده و شايد هم از شاگردان شيخ طوسی بوده است. در الفهرست منتجب الدين چند رساله عقايد نامه از همين دوران نام برده شده که شايد رساله ما يکی از همانها باشد. به دليل نادر بودن رساله های کلامی امامی از اين دوره، پيدا شدن و انتشار اين متن حائز اهميت بسيار است.
شنبه ۲۸ مهر ۱۳۸۶ ساعت ۱۴:۱۷
نظرات



نمایش ایمیل به مخاطبین





نمایش نظر در سایت