برخلاف تصور غير علمی محقق کتاب التقريب والارشاد باقلاني و بسياری ديگر اصول فقه اشاعره آنطور که در التقريب والارشاد باقلاني، آثار جويني و بعدا در المستصفای غزالی و المحصول فخر رازي می بينيم؛ يعنی سنت متکلمانه در اصول فقه (و نه سنت فقیهانه آن؛ توضيحش بماند به وقتی ديگر) در اصل از متکلمان معتزلی اخذ شده و ربطی به رساله الشافعي ندارد. در واقع اين متکلمان معتزلی و به طور خاص ابوالحسن کرخي و ابو عبد الله بصري و شاگردانش بودند که اين سنت کلامی در اصول فقه را پايه ريزی کردند و بعدا باقلاني از آثار ابو عبد الله بصري و حتی به احتمال زياد کتاب العمد قاضي عبد الجبار استفاده کرد و آثار اصولی خود را نوشت. بعدا اشاعره با تقليد از باقلاني اين سنت را ادامه دادند. باقلانی برخلاف بزرگ نمایی محقق کتاب التقريب والارشاد سهمی جزئی در تحول اين دانش داشته و بيشتر آنچه در اين کتاب ارائه داده بر اساس اصول فقه معتزلی بوده. علت شباهت ميان الذريعه شريف مرتضی با التقريب والارشاد باقلانی را هم بايد در همين نکته دانست.