قاضي عبد الجبّار متن مختصری درباره علم كلام در آغاز نوشت با عنوان الأصول الخمسة که بعداً آن را شرح کرد. اصل کتاب باقی مانده اما شرح قاضي عبد الجبّار به شکل کامل باقی نمانده. تکه هایی از آن و گاهی با تغيير عبارات در دو شرحی که نام می برم محفوظ است و تکه ای هم در نسخه ای مجهول المؤلف در سنت پترزبورگ موجود است که گويا بايد از خود قاضي عبد الجبّار باشد و من آن را ديده ام. به هرحال آنچه از اين شرح باقی مانده نشان می دهد شرح قاضی همچون متن اصلی کتاب پر برگی نبوده و به همين دليل خود بسان متنی درسی در مجالس تدريس می شده (از جمله شاگردانش متن را بر او می خوانده اند؛ مانند شريف رضي، جامع نهج البلاغة که شرح را نزد قاضي خوانده و آن را به صورت "تعليق"/ يعنی با شرح و توضيحی تازه با بيان خود قاضي و تحرير شريف رضي به صورت تعليق/ تقريرات فراهم کرده، نک: مجازات الآثار النبوية، ص 362) . ابوالحسين بصري از کسانی بود که خود شرحی نوشت بر الأصول الخمسة و يا شرح الأصول الخمسه استادش. تنها بخش امامت اين شرح باقی مانده.

مانکديم، از شاگردان جوانتر قاضي عبد الجبار هم تعليق شرح الأصول الخمسة دارد که مکرر منتشر شده و از متن های اساسی و درسی برای قرن ها در ميان زيديان يمن بود و از آن تعداد زيادی نسخه های کهن و متأخر موجود است (يک نسخه کهنه آن هم در کتابخانه محفوظی در قم موجود است). اين کتاب در ژانر "تعليق" نوشته شده؛ يعنی مانکديم متن شرح الأصول الخمسة را مبنای درس خود قرار داده و آن را شرح و توضيح می دهد. متن را طبعا يکی از شاگردان مانکديم به صورت تقريرات تحرير کرده.

عالم معتزلی/ زيدی ري در اواخر سده پنجم و اوائل سده ششم، اسماعيل بن علي الفرّزادي الرازي بعد از مانکديم شرح/ تعليق او را مبنا قرار داد برای شرح تازه ای که البته در خيلی جاها به متن مانکديم وفادار است اما فوائد و توضيحاتی افزون دارد. اين شرح هم به صورت "تعليق" است و در مجلس درس ارائه و توسط شاگردی متن درس تحرير و به شيوه تقريرات/ تعليق تدوين شده. برخلاف شرح مانکديم اين شرح هنوز منتشر نشده (جز يک قسمت کوتاهی از آن در آخر کتاب التوحيد چاپ ابو ريده) و از آن دست کم دو نسخه موجود است؛ يکی در جامع کبير صنعاء که از نسخه های ايرانی آنجاست و در ری در سده ششم قمری کتابت شده و بعد به يمن منتقل شده و ديگری در عربستان سعودی است. از نکات جالب اين شرح اين است که در فصل امامت آن بيش از مانکديم مطالبی را از شرح اصلی عبد الجبار نقل کرده.