من سال های 2001 و 2002 سه سفر به يمن رفتم و هر بار مدتی به بررسی نسخه های خطی کتابخانه های عمومی (اوقاف/ شرقيه، غربيه و دار المخطوطات در صنعاء؛ کتابخانه جامع امام هادی در صعده؛ کتابخانه احقاف در تريم) و همچنين تعدادی از کتابخانه های خصوصی يمن پرداختم. دفعه اول که رفتم هنوز فهرست دو جلدی آقای عبد السلام وجيه از کتابخانه های خصوصی يمن منتشر نشده بود. ايشان فهرست خود را که تنها تايپ شده بود به لطف در اختیار من قرار دادند. آنجا ديدم که مجموعه ای خطی را در کتابخانه جامع شهاره به شکل بسيار مختصری معرفی کرده اند و در ضمن معرفی يکی از متن های آن مجموعه خطی کتابی را به اين شکل نام برده اند: التحريش (ضرار الکوفي) (يعنی همان عنوانی که روی برگ نخست نسخه هم ديده می شود؛ و نه چيزی بيشتر). بنده با ديدن اين عنوان احتمال دادم که واقعا ممکن است اين متن از ضرار بن عمرو، متکلم برجسته سده دوم قمری باشد و از آنجا که با نام کتاب قبلا از طريق کتاب الانتصار خياط آشنا بودم از طريقی درخواست کردم تا عکس نسخه تهيه شود. سال 2004 اولين مقاله را درباره اين متن نوشتم که دو سه ماه بعد از تحرير آن در مجله کتاب ماه دين به زبان فارسی منتشر شد. بعد از آن هم مقاله ای به زبان فرانسه در سال 2005 در کنفرانسی در استانبول درباره متن کتاب المقالات ابو علي جبایی که در همان مجموعه خطی پيشگفته وجود دارد و البته در فهرست آقای عبدالسلام وجيه تنها به عنوان: "کتاب حول الفرق" و مجهول المؤلف گزارش شده و من با بررسی نسخه متوجه شدم کتاب المقالات جبایی است ارائه دادم که بلا فاصله هم تحريری فارسی از آن در کتاب ماه دين و نيز اصل فرانسه آن مدتی بعد در مجموعه مقالات همان کنفرانس منتشر شد. چند مقاله ديگر هم به زبان های فارسی و عربی در همان سال ها درباره اين دو متن در سایت کاتبان منتشر کردم. مقاله من درباره التحريش بعدا در مجله نصوص معاصرة هم به عربی ترجمه شد. شادروان پروفسور فان اس که از کشف اين دو کتاب از طريق من اطلاع حاصل کرده بود همان سال ها در کتاب دو جلدی اش درباره ادبيات فرقه نگاری به اين موضوع اشاره کرد و به مقالات من هم ارجاع داد. بعدا هم مکرر در نوشته های مختلف هم او و هم آقای شان آنتونی در نقد و بررسی چاپی از کتاب التحريش به اين موضوع و کشف اين دو متن و مقالات من اشاره کرده اند.
من از همان آغاز قصد تصحيح اين دو متن را داشتم و اين موضوع را در همان مقالات پيشگفته که منتشر کردم آشکارا اعلام کردم. با اين وصف برای سال ها امر انتشار اين دو کتاب به عهده تعويق انداخت؛ به دو سبب: يکی اينکه درباره انتساب اين دو کتاب به ضرار بن عمرو و ابو علي جبایی ترديدهایی داشتم و بنابراين تلاش کردم درباره اين دو متکلم برجسته و آثار و افکارشان و نقل هایی که از آنها در منابع وجود دارد تحقيق کنم. دوم اينکه در هر دو متن در مورد قرائت دقيق برخی کلمات ترديدهایی داشتم. سعی من اين بود که با تأمل در متون مشابه و تتبع گسترده همه مشکلات اين دو متن را حل کنم. در اين فاصله و بعد از گذشت سال ها از انتشار نخستين مقاله من درباره اين مجموعه خطی، هر دو کتاب به شيوه ای غير رضايت بخش از سوی برخی مصححان منتشر شد. با اين وصف هم به دليل اينکه چاپ هایی که صورت گرفته رضايت بخش نيست و هم با توجه به تحقيقاتی که سال هاست روی اين دو متن انجام می دهم به نظرم چاپ مجدد هر دو متن ضروری است و سخن تازه ای برای محققين حوزه تاريخ علم کلام و فرق و مذاهب ارائه خواهد داد. به زودی ان شاء الله نتايج تحقيقات و تصحيحات خود را عرضه خواهم کرد. بخت ياری کرد و صبر و تأمل و عدم شتاب در انتشار کتاب التحريش نتيجه داد: اخيرا يک متن بسيار مهم و همعصر با کتاب ضرار بن عمرو که در بسياری از عبارات شباهت های قابل تأمل و توجهی با متن او دارد منتشر شده که امکانات تازه ای را برای تصحيح، فهم و تفسير کتاب التحريش در اختيار ما قرار می دهد. از اين متن در تصحيح و در تدوين مقدمه کتاب التحريش بهره برده ام. اميدوارم هر دو کتاب در طی ماه های آينده به دست ناشر سپرده شود.
يكشنبه ۲۸ آذر ۱۴۰۰ ساعت ۸:۳۹
نمایش ایمیل به مخاطبین
نمایش نظر در سایت
۲) از انتشار نظراتی که فاقد محتوا بوده و صرفا انعکاس واکنشهای احساسی باشد جلوگیری خواهد شد .
۳) لطفا جهت بوجود نیامدن مسائل حقوقی از نوشتن نام مسئولین و شخصیت ها تحت هر شرایطی خودداری نمائید .
۴) لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید .