این مطلب را با توجه به پرسش های شماری از دوستان و دانشجويان که درباره آن از من توضيحی خواسته اند می نويسم:
در رشته مطالعات اسلامی (و ايرانی) در غرب عموما ما دو نوع کتاب داريم: يک دسته در قالب پژوهش های تاريخی و متنی است. تحقيق و تتبعی است در موضوعی خاص. تحقيق و تتبعی است اصيل بر پايه مراجعه مستقيم به منابع اصلی (از کتاب و متن های قديم گرفته تا منابع آرشيوی) و متکی بر تحليل های تاريخی؛ بحث درباره اصالت متون، روايات، تحول عقايد در بستر تاريخی، انتقال متون و روايات و بحث در اينکه کدام گوشه يک روايت تاريخی و يا يک متن قابل استناد است و کدام نيست. اينکه چرا يک روايت تاريخی چيزی را گفته و نسبت به چيز ديگری سکوت کرده؛ علل و زمينه ها و مقايسه ميان تصويرهای مختلف تاريخی در گذر زمان. اين نوع پژوهش ها حاصل کار کسانی است که ما از آنها به دانشور و دانشمند و محقق در زبان فارسی ياد می کنيم.
گونه ديگری از نوشته ها و منشورات هستند که بر پايه نوشته های قبلی نوشته می شوند. عموما نظر به کليات مسائل دارند و روايتی خواندنی و ساده از مطالب دارند و به کار دانشجويان دوره ليسانس و يا فوق ليسانس می آيند که به دنبال روايتی کلی از يک موضوعند. اين نوع نوشته ها می تواند حاصل کار دو نوع از نويسندگان باشد: گاهی استاد و دانشوری از نوعی که در بالاتر ياد کرديم در پی سال ها تدريس در موضوعی خاص و تحقيق و نوشتن کتاب های تخصصی تلاش می کند روايتی ساده تر از نتايج آن تحقيقات به دست دهد. اين نوع کتاب ها گرچه عموما برای مخاطب متخصص نوشته نمی شوند اما گاهی فوايدی را برای همين دسته مخاطبان هم در بر دارند. با اين وصف مخاطب اصلی اين نوع کتاب ها همان مخاطب عام و دانشجويان تحصيلات آغازين دانشگاهی است. با اين وصف من معتقدم اين نوع نوشته ها امروزه در دنيای رسانه ها و منابع اطلاعاتی مجازی هنوز جایی برای خود می توانند باز کنند؛ چرا که حاصل سال ها تأملات و تحقيقات متن محور محققان در رشته هایی تخصصی اند. تصور کنيد علامه قزوينی بعد از يک عمر کار روی تاريخ تاريخنگاری ايرانی يک کتاب اواخر عمر خود درباره اين موضوع برای مخاطب عام و جوان می نوشت. چقدر اين کتاب می توانست مفيد وحامل نکته بينی های محقق اصيلی مانند قزوينی باشد.
دسته دوم از نوشته هایی با مخاطب عام اما نوشته های نويسندگانی است که عموما از نوشته های تخصصی استفاده می کنند و خود سهمی در اصل پژوهش های تاريخی مرتبط ندارند. در واقع اين نوع کتاب ها خلاصه هایی اند از نوشته های دانشوران و محققان. اگر اين نويسندگان خود در رشته های مطالعات اسلامی موظف به تدريس درس هایی با عنوان هایی شبيه "مقدمه ای بر" تاريخ خاورميانه و يا اسلام و يا تشيع و يا ايران و از اين قبيل باشند نوشتن اين کتاب ها برای آنها خيلی مفيد است چون در واقع به آنها کمک می کند که از همين نوع نوشته ها در تدريس های عمومی و غير تخصصی خود استفاده کنند. البته استادان رشته های دانشگاهی مطالعات اسلامی در غرب عموما گرچه موظف به تدريس دامنه وسيعی از آنچه متعلق به اسلام و جهان اسلام و تاريخ و فرهنگ آن است می باشند اما معمولا بايد از طريق انتشار رساله های دکتری خود و بعد انتشار رساله ها و يا مقالاتی تخصصی برای کسب درجه استادی دست کم تخصص خود را در يک رشته نشان دهند. نويسندگانی که اين تخصص را از طريق انتشار پژوهش های اصيل و پايه ای برای خود فراهم نکنند البته اگر از هنر نويسندگی خوب در زبانی که می نويسند برخوردار باشند طبعا همچنان می توانند با نوشتن خلاصه هایی از پژوهش های ديگران خواننده خود را در ميان نسلی از خوانندگان علاقمند پيدا کنند. ترجمه اين قبيل کتاب ها، گرچه گاهی با عناوينی جذاب، به زبان فارسی به نظر من متضمن فايده ای نيست. در سال های اخير موج ترجمه اين قبيل کتاب ها در ايران شدت گرفته. کمترين ضرر ترجمه اين قبيل کتاب ها اين است که خواننده فارسی زبان را ممکن است از نوشته های اصلی و اصيل در حوزه پژوهش مورد نظرش دور کند و يا توقع او را در کار پژوهش پايين بياورد. در سال های آينده با رشد منابع اينترنتی احتمالا از ضرورت و شهرت اين قبيل کتاب ها کاسته خواهد شد.