به مناسبت بحثی که درباره کتاب الشافی شریف مرتضی دارم این چند کلمه را اینجا قلمی می کنم. تفصیل و ادله آن بماند وقتی که ان شاء الله بحث من درباره کتاب الشافی که با همکاری یکی از دانشجویان در حال ‌آماده سازی است و ان شاء الله قسمت اولش بناست تا سپتامبر تحویل مجله ای شود منتشر گردد:

یکی از واکنش های معتزلی و زیدی نسبت به دکترین امامت شیعی را صاحب بن عباد در ری و در مجالس درس نظرش سامان داد که خلاصه و تکمیل آنها را ابوطالب هارونی در کتاب الدعامه خود آورده است. در این کتاب آرای متکلمان کهن امامیه و از جمله نوبختی ها و ابن قبه رازی و همچنین آرای کسانی مانند ابن روندی در موضوع امامت محل مناقشه قرار گرفت. اصل مطالب صاحب بن عباد متعلق به قبل از سال ۳۸۰ ق است و حتی به نظر من تألیف کتاب الدعامه هم با وجود اینکه می تواند حداکثر تا سال ۳۸۵ ق و سال مرگ صاحب بن عباد نوشته شده باشد اما آن هم باید قبل از سال ۳۸۰ ق و در ری تنظیم شده باشد. به نظر ما الدعامه تحت تأثیر قسمت امامت المغنی نیست و می دانیم که بخش امامت المغنی سال ۳۸۰ ق پایان گرفت. المغنی مباحثش درباره امامت مرحله قوی تری را در بحث امامت شیعی عرضه می کند. با این ترتیب شریف مرتضی در کتاب الشافی که ردیه ای است بر بخش امامت المغنی تألیف عبد الجبار روی سخنش با قاضی است و نه اشکالات ابو طالب هارونی، گرچه شاید از تألیف الدعامه از سوی هارونی بی خبر نبوده است. به هرحال بعدها که شاه سربیجان در شرح دعامه خود به سخنان الشافی نظر داشت و آن را به نقد کشید به درستی می دانست که الشافی گرچه ردیه سخنان قاضی عبد الجبار است اما در واقع پاسخ به کتاب الدعامه هم هست چرا که سخنان قاضی عبدالجبار و پاسخ های شریف مرتضی در واقع تحولات و دقت های نظری عمیقتری را در نظر داشته است (درباره شاه سربیجان، نک: مقاله مفصل من و زابینه اشمیتکه که به زودی باید منتشر شود). هرچه هست کتاب الدعامه پاسخ سخنان تازه شریف مرتضی در بحث امامت نیست. بلکه زیدی ها بعدها تلاش کردند به سخنان شریف مرتضی در خصوص بحث نص و عصمت پاسخ دهند. کتاب الشافی مرتضی که به عقیده من باید حدود سال های ۳۸۵ ق نوشته شده باشد چنان پاسخ کوبنده ای به قاضی عبد الجبار بود که ابو الحسین بصری، شاگرد مهم عبد الجبار را به واکنش واداشت و او ناچار شد کتابی در نقد شریف مرتضی بنویسد که متأسفانه از میان رفته. با این وصف قسمت امامت کتاب شرح الاصول او باقی است که من قبلا آن را معرفی کرده ام و تصحیح آن در دست آماده سازی است. در کتاب المعتمد ابن الملاحمی قسمتی از سخنان ابو الحسین را می توان دید که بخشی از آنها پاسخ به سخنان شریف مرتضی است. شرح این مطلب را قبلا نوشته ام.