این مجموعه را در فاصله سال های ۲۰۱۲ تا اوائل ۲۰۱۳ در استانبول دیده ام. از بسیاری از آنها عکسی هم دارم. اما آنچه اینجا نوشته شده تقریباً عین یادداشت هایی است که در خود کتابخانه سلیمانیه نوشته ام. بنابراین مطالب گاه نیاز به مراجعه دارد.

۱- نسخه ای را از صحيفه سجاديه قبلاً معرفی کرده بودم در کتابخانه آياصوفيا، ش ۱۹۴۶. اينجا بايد اضافه کنم که در بررسی مجدد ديدم که اين نسخه ۴۵ باب دارد و همراه است با حکایت اوليه روایت صحيفه.

۲- نسخه ای ديده ام از مجموعه رسائل ابو الخير طالقاني قزويني در کتابخانه شهيد علی پاشا ش ۵۳۹ که در آن روايتي آمده است از شيخ منتجب الدين؛ بدين قرار:
ص ۸ أخبرنا الإمام وجيه الدين عبد الواسع بن محبوب الأبدي أنا الإمام منتجب الدين علي بن عبيد الله بن يحيی بن بابويه في شهر صفر سنة ست ؟ ثمانين وخمس مائة بمدينة ري في الرباط الذي هو خارج المدينة قال أنبأني أبو بکر محمد بن عبد الباقي .. سند احاديثی است از عبدالوهاب الکلابي، محدث معروف.

۳- نسخه کتاب المنسک في الفقه از ابن معمار شيعی مذهب و نه آن ابن معمار سنی مذهب حنبلی. در مجموعه عثمان ارکين در کتابخانه شهرداری استانبول شماره ۱۳۱۲ در ۱۲۲ برگ کتابت ۷۲۱ ق. اين نسخه را نديده ام و تنها ارجاع به آن را در فهرست جامع ترکيه ديده ام.

۴- نسخه التحفة السليمانية في الأسرار الکلامية والحکمية از الخونجي ش ۱۹۸۴ در کتابخانه ولي الدين افندي. درباره اين شخصيت مقاله ای مستقل دارم که بايد به زودی منتشر شود.

۵- کتاب التسديد در شرح تمهيد باقلاني در علم کلام. اثری است ارزشمند. نسخه کتاب در يازمه باغيشلر ش ۱۸۸۵ . در برگ آغازين چنين آمده است: "کتاب التسديد للفقيه الأجل القاضي أبي محمد عبدالجليل بن أبي بکر الربعي. في شرح تمهيد الإمام القاضي أبي بکر بن الطيب الباقلاني وفيه رسالة تحقيق المذهب فيما روي أن النبي صلی الله ؟؟ کتب تأليف الفقيه القاضي أبي الوليد سليمان بن خلف الباجي وفيه الکلام علی آية الوضوء (در حاشية: وأجوبة الفقهاء عليها) لعبد الجليل الربعي.
در برگ ۹۳ ب: "تم کتاب التسديد في شرح التمهيد في العشر الآخر من شهر رجب الفرد سنة ست وسبعين وخمس مائة وصلی الله علی محمد نبي الرحمة ومنقذ الأمة."
بعد از آن مجموعه ای از اجوبه او به پرسشهای کلامی . در برگ ۱۰۱ ب به کتاب ابن فورک در مقالات ابی الحسن الأشعري ارجاع می دهد. رسالة تحقيق المذهب ابوالوليد باجي منتشر شده است. با همكارم يان تيله همينك مشغول نوشتن مقاله اى هستيم درباره اين شرح بر كتاب باقلانى.

۶- نسخه امالي سيد مرتضی در کتابخانه راغب پاشا، ش ۷۱۱ را قبلاً معرفی کرده بودم. اينجا می افزايم که اين نسخه متن تکمله امالي را در پايان ندارد اما درست تا پايان خود امالي است.

۷- لاله لي، ش ۲۲۴۷ : "الجزء الثاني من شرح الإرشاد لإمام الحرمين تأليف الشيخ الإمام العالم العلامة أبو القاسم الأنصاري النيسابوري رحمه الله".
از "باب القول في خلق الأعمال" تا اوائل "باب الإعادة" را دارد. از اين کتاب نسخه کامل کهنی موجود است که آن را بناست در تهران به صورت چاپ نسخه برگردان منتشر کنند. نسخه ای هم در کتابخانه پرينستون دارد که عکس آن را من دارم.

۸- شرح اشارات رازي، در کتابخانه لاله لی، ش ۲۵۲۰
در برگ ۱۹۸ ب: "؟ تحريره العبد المذنب المحتاج إلی رحمة الله تعالی وعمم غفرانه الحسين بن أبي القاسم بن الحسين بن أحمد الرازي غفر الله له ولوالديه ولجميع المسلمين يوم الثلثاء في غرة شوال في مدينة تبريز حماها الله تعالی مع جميع بلاد المسلمين سنة ستمائة."

۹- نسخه کتاب الملخص في المنطق رازي در کتابخانه حاجی سليم آغا ش ۷۲۳. در برگ ۱۷۹ الف: "صادف الفراغ من تحريره أضعف عباد الله محمد بن يحيی بن هبة الله المعروف بابن الهراس من شوال سنة خمس وستمائة موافق روز شهرير من ماه ارديبهشت الجلالي سنة ۵۹۹ خراجية ديوانية حامداً ومصلياً"

۱۰- مجموعه ای در کتابخانه آيا صوفيا ش ۱۸۴۸
در برگ آغازين چنين آمده است: "هذا مجموع من کتب ثلثة
رسالة الجبر والقدر ؟ التأسيس والتقديس
رسالة في علم الفراسة في مسئلة الجهة
من تصانيف مولانا أستاد العالم أفضل المتقدمين والمتأخرين خاتم المجتهدين الداعي إلی الحقّ حجة الله علی الخلق فخر الملة والدين أبي عبد الله محمد بن عمر بن الحسين الرازي رضي الله عنه وأرضاه بحقّ محمد وآله أجمعين
صاحبه وکاتبه عبد الجبار بن محسن الجيلي
در پايان کتاب اولی درباره جبر و اختيار: فاعلم أنّ مصنف الکتاب رضي الله عنه أراد أن يضيف إليه أشياء أخر کثيرة إلا إنه اقتصر علی هذا القدر وأخّر إتمامه وإنّي نقلت هذا القدر من خطّه في نوبته (کذا) نوّر الله مضجعه وقدّس روحه وإنه توفي يوم الإثنين وقت العصر من عيد الفطر من شهور سنة ست وستمائة
در حاشيه آمده: وقع الفراغ من نسخه في العشر الآخر من محرم سنة ست وستمائة علی يد الفقير الکسير المحتاج إلی فضل الله عبد الجبار بن محسن الجيلي
بعد از آن رساله التأسيس اوست : تمت في الثامن عشر من شهر المبارک رمضان سنة ۵۹۸
وقع الفراغ من سطره ببلدة خوارزم في مدرسة البيضاء علی يد الفقير المحتاج إلی عفو الله ورحمته إبتداء وتفضله عبد الجبار بن محسن الجيلي في أوائل محرم سنة ست وستمائة

بعد از آن رساله فراست رازي آمده است: "فرغ من تسطر هذا الکتاب غرة شعبان من شهور سنة أربع وستمائة عبد الجبار بن محسن الجيلي ببلدة خوارزم صانها الله من بوائق الزمن."

۱۱- نسخه ای است ارزشمند در کتابخانه آياصوفيا ش ۴۷۶۰ از "الشيخ الأديب أبي يوسف يعقوب بن أحمد النيسابوري رحمه الله"؛ دانشمند و اديب و لغوی معروف با عنوان "المختصر من ألفاظ الحمادي (؟)". همچنين نسخه کهنه دومی در آن هست با کتابت ۵۱۳ ق. کتاب در لغت است. بايد درباره آن تحقيق بيشتری کرد. نسخه الفاظ حمادی آياصوفيا: کتابت وفرغ منه قبيل صلوة الظهر يوم الثلثاء الخامس من شعبان سنة ثلث عشرة وخمس مائة بمرو الرود
تلخيصی از گفتار عبد الرحمن بن عيسی بن حماد فيما جمعه من غرر الفاظ المترسلين... و اضافات بر آن

۱۲- يوسف آغا ش ۱۹ گويا تفسير ابو القاسم التيمي الاصبهاني تا سوره کهف ناقص الأول .
جلد اول کتابت شنبه ۸ ربيع الاول ۶۸۵ ق. در آن با يک واسطه گويا از ابو موسی المديني روايت می کند.

١٣- نسخه کوپريلی، فاضل احمد پاشا، ش ۱۶۳۱
مجموعه ۱۱۲ الف کتاب الأربعين في أحاديث النبي صلی الله عليه وسلم جمعه السيد الإمام أبو القاسم زيد بن عبد الله بن مسعود بن رفاعة الهاشمي برّد الله مضجعه
لأبي العلاء محمد بن أبي المحاسن بن أبي الفتح بن أبي شجاع الکرماني متع به
ب: بسم ... قرأ الشيخ الامام رضي الدين شمس الاسلام أبي منصور نصر بن محمد بن علي الکهسلاني (ئي) برد الله مضجعه علی الشيخ الامام الفقيه فخر الاسلام أبي غانم أحمد بن رضوان بن عبد الله (شايد: عبيد) الشافعي ببردسير رحمة الله عليه في داره بداخل البلد قرب مسجد الجامع وکنت حاضراً أسمع في شهور سنة إحدی عشرة وخمس مائة قال الفقيه حدثنا الشيخ الإمام أبو الحسن علي بن أحمد الواحدي في داره بنيسابور في سنة ثلث وسبعين وأربع مائة قال الشيخ الامام أبو عبد الله الحسن بن عبد الله الکسلي عن السيد الإمام أبي القاسم زيد بن عبد الله بن مسعود بن رفاعة الهاشمي تغمده الله برحمته ورضوانه قال السيد ... العلم الذي لا يعمل به ... احاديث مسندند. حديث اول بعد از مطالبى در مقدمه می آيد با اسناد: ان کان الموت فيها علی غيرنا ...
۱۳۰ب وفرغ منه في وقت الزوال يوم السبت الخامس عشر جمادي الأولی من سنة ثلثوستين وخمس مائة.
درباره اربعين زيد بن رفاعه كه به اربعين سيلقی هم معروف است تاكنون دو مقاله منتشر كرده ام. مطالب جديدی هم هست که باید وقتی منتشر کنم.
در اين مجموعه جزء في السماع ابو عبد الرحمان سلمي هم هست.
اولين کتاب مجموعه کتاب غاية الغور في دراية الدور غزالي است. کاتب مجموعه همين کرمانی است.
نيز کتاب فضائل السور از واحدي.

۱۴- بغداد لي وهبي ش ۸۲۸ از برگ ۲۱۴ تا ۲۴۴
شرح نکات نصير الدين الحلي از عماد الدين يحيی بن أحمد الکاشي
۲۱۴ ب: قال المولی العلامة سلطان أفاضل عصره وبرهان فضلاء دهره جامع علوم الأولين والآخرين عماد الملة والدين يحيی الکاشي أدام الله ميامن أنفاسه لما تفضل علي وتکرم مولانا الأعظم سلطان أفاضل المحققين قدوة العلماء الراسخين أفضل المتأخرين مستخرج الدقائق الأبية مستنبط الحقائق العلية صاحب الذهن الثاقب المؤيد بالفکر الصائب نصير الملة والدين حجة الاسلام والمسلمين الحلي مولداً الکاشي محتداً متع الله المسلمين بطول بقائه بجمع نکات منيعة ولطائف بديعة وأسؤلة غريبة وايرادات عجيبة مع أجوبة يظهر منها ... او بعد شرح کرده اين مطالب را در کلام و حکمت

۱۵- تفسير عز الدين الزنجاني. این انتساب نادرست با خط متأخری روی برگ نخست نسخه دیده می شود. نصف دوم نسخه است که آغاز و انجامش افتاده. در آن تفسير به صورت پرسش و پاسخ مطرح شده است.با خطی کهن. خط واضح از سده هفتم بايد باشد و يا اوائل هشتم. تفسير فارسی و با رسم الخط کهن فارسی مثلاً دال های معجمه دارد. نسخه هدايی افندی، ش ۶۴. باید دوباره مراجعه کنم. به خاطر دارم که وقتی نسخه را دیدم هویت درست آن را شناسایی کردم. (دوست دانشمندم جناب آقای جواد بشری الآن به من تذکر دادند که این نسخه ای از تفسیر سورآبادی است. از لطفشان ممنوم.)

۱۶- داماد ابراهيم ش ۸۲۱
المفضّل في شرح المحصل. نام کتاب در نسخه ما چنين است. ۳۷۴ الف: فرغ من تحريره مؤلفه العبد الضعيف المفتقر إلی رحمة ربّه اللطيف علي بن عمر بن علي القزويني الکاتبي في سلخ رمضان المبارک لسنة اثنين وستين وستمائة حامداً لله تعالی ومصلياً ومسلّماً علی نبيّه محمد وآله الطاهرين.

۱۷- بحر الفوائد شرح عين القواعد از کاتبي قزوینی. ولی اين نسخه تنها دو بخش دوم و سوم عين القواعد است و نه شرح آن. نسخه کهنسالی است تقريباً. نمی دانم دقیقاً در کدام مجموعه دیدم.

۱۸- مجموعه حکمی بسيار ارزشمند آيا صوفيا ش ۴۸۵۵ شامل رسائل متعدد حکمی از ابن سينا به بعد و از جمله کتاب النفس ابو البرکات و نيز اجوبة المسعودي و نيز شرح خطبه او بر ابن سينا مهم است.

۱۹- مجموعه ای کهنه از رسائل ابن سينا و ارسطو برای خزانه محمد بن اسماعيل ؟ أبي بکر ابن ؟رتق (شايد ارتق). ۱۱۹ برگ. در آيا صوفيا ش ۲۴۵۶

۲۰- مجموعه بسيار ارزشمند حکمی از رسائل عبد اللطيف بغدادی و بسياری ديگر در جار الله ش ۱۲۷۹

۲۱- اثبات النبوة. رد ابن کمونه. در کتابخانه حميديه ۱۴۴۷

۲۲- مجموعه حکمی پرتو پاشا، ش ۶۱۷: در برگ ۴۰ ب. قبلاً یادداشتی درباره این نسخه از نویسنده این سطور منتشر شد منتهی اینجا چند رساله دیگر آن را معرفی می کنیم:
در اين مجموعه گفتاری است از القاضي الشهيد عين القضاة الميانجي في بيان شرف علم الحساب. در آن اعتراضات مسعودي هم هست. نيز: شرح رسالة الطير من املاء علي بن شاهک رحمه الله (این را وقتی دیگر تفصیلاً معرفی می کنم). نيز کتاب ابرقلس وحجته علی أنّ العالم لا کون له ولا فساد.
نيز: نسخه نامه فخر رازی به صدر الدين سرخسي. إلی السيد الشريف سلطان العلماء والحکماء صدر الملة والدين السرخسي بنيسابور (همانی که من آن را بر اساس نسخ دیگر در مجله معارف چاپ کردم).
۲۶۴ الف به بعد: رسالة في بيان المعجزات والکرامات والأعاجيب التي تحکی من أربابها
اما بعد. حمد الله کفا حقه والصلوة علی محمد وآله من بعده. فهذه رسالة في بيان... رساله ای فلسفی است تا ص ۲۷۰ الف.

۲۳- ش ۲۱۶۰ نورعثمانية. نسخه شرح التجريد شيخ أکمل الدين: ... فإنّ جماعة من ذوي التحصيل اقترحوا عند مذاکرة التجريد أن أجمع لهم ما کان يظهر هناک من تفريد فرائده وحلّ تعقيد عقائل فوائده...

۲۴- نسخه ای از فريد الإعتماد ابو العلاء بهشتي اسفرايني در بايزيد ش ۲۸۳۵. کتابت ۸۵۲

۲۵- شرح اشارات علامه حلی. داماد ابراهيم ش ۸۱۷: أما بعد فإن العقل والنقل ... قد اعتنی جماعة بشرحه وآخرون بقدحه وجرحه سأل الولد العزيز علی الکريم (؟) لديّ ولدي محمد أيده الله تعالی بالسعادة وزينه بالشرف والسيادة وأطال بقاءه وأدام رفعته وعلاؤه الحکومة بين الشرّاح بالإنصاف وتحقيق الحقّ بغير بغي ولا اعتساف فأجبت مراده أدام الله اسعاده ووضعت هذا الکتاب الموسوم بالمحاکمات بين شرّاح الإشارات وأبطلت فيه کلّ ما خالف القواعد الإسلامية ولم ينتخب (؟) علی المطالب الشرعية والله المؤفق لبلوغ هذه الأمنية وهو حسبنا ونعم الوکيل
در ۱۲۱ الف فرغ المصنّف رحمه الله في التاسع عشر شوال من سنة خمس وسبع مائة ببغداد ويتلوه في الجزء الثاني .. فرغ من تحرير هذا القسم العبد الضعيف أبو القاسم حسن بن داود بن حسن الأبرقوهي مولداً الدوسي (؟) محتداً روابع (؟) يوم الثلثاء الخامس من رجب سنة أربعين وسبع مائة حامداً مصلّياً مستغفراً
۲۴۴ الف: هذا آخر الجزء الثاني من کتاب المحاکمات بين شرّاح الإشارات يتلوه في الجزء الثالث .. والحمد لله وحده فرغ المصنّف من تصنيفه في شهر الأول سنة ثمان وسبع مائة وفرغ صاحب هذا الکتاب من نقله عن نسخة محتاج إلی التصحيح صباح يوم الإثنين الثاني والعشرين من ربيع الأول سنة أربعين وستمائة وهو العبد الضعيف المحتاج إلی رحمة الله تعالی أبو القاسم الحسن بن داود بن الحسن الأبرقوهي مولداً الأراني محتداً حامداً لله تعالی ومصلّياً علی أنبيائه وخصوصاً علی محمد وآله

۲۶- شرح اشارات سراج الدین ارموی. در احمد ثالث ش ۳۲۶۲ در ۲۴۰ برگ

۲۷- فاضل احمد پاشا ش ۱۲۶۴: کتاب متنبي، کتابت عشر آخر رمضان ۶۴۱ ق. در ۱۸۱ب: انتهی الانتخاب وساعد عليه الإمکان في ذي الحجة سنة إحدی وخمسين وأربعمائة
... قال الصدر السعيد شمس الدين محمد بن محمد بن محمد بن دزواکوش رحم الله شبابه هذا آخر ما اختاره الأستاذ يعقوب بن أحمد النيسابوري رحمة الله عليه من ديوان شعر المتنبي.
کاتب کس ديگری است.
در ۱۸۳ الف: قال أبو المکارم محمد بن محمد ابن دزواکوش تغمده الله بواسع مغفرته وأفاض
عليه سجال (؟ سحاب) رحمته . می گويد که: حتّی اتفق في شهور سنة أربع وتسعين وخمسمائة أن وقعت إليّ نسخة صحيحة مقرؤة علی الأستاذ الأديب أبي بکر الحسن بن يعقوب بن أحمد النيسابوري وقد کان أبوه الأستاذ الإمام يعقوب بن أحمد إختار من فرائده ما يشحّذ الخواطر ... بعد خطبه اختيار نيشابوري را نقل می کند:
خطبة إختيار الأستاذ الإمام الحسن بن يعقوب النيسابوري رحمة الله عليه
قال الأستاذ يعقوب بن أحمد النيسابوري رحمه الله أنّي منذ أقرأني الحاکم أبو سعد عبدالرحمن بن محمد بن دوست رحمه الله عنفوان إختلافي إلی مجلسه شعر أبي الطيب أحمد بن الحسين الکوفي وأنشدنيه عن الأستاذ أبي بکر محمد بن العبّاس الخوارزمي وأبي الحسن أحمد بن عبدالرحمن الراوي عنه أنتهز فرصة ... الا بما حدثنيه العميد أبو بکر بن علي بن الحسن القهستاني عن بعض أحفاد علي بن حمزة راويته قال سمعته بمصر إبّان کوني بها يقول سمعت
جدّي عليّاً يقول سمعت أبا الطيّب ....
درباره این پدر و پسر ادیب یادداشت های زیادی دارم که مناسب است وقتی منتشر شود.

۲۸- فاتح ش ۳۳۷۷ کتابی است در کلام با خط نسبتاً کهن. متأخرتر از فخر رازي است
بر روی آن با خط متأخری نوشته: المنقذ من الزلل في مسائل الجدل للقاضي أبي محمد لعبد العزيز (؟) بن عثمان النسفي الحنفي البخاري توفي سنة ۵۳۳
باز در برگی ديگر آن را کتاب المعتبر خوانده و به همین دلیل در فهرست آنرا به غلط در شمار نسخه های ابوالبرکات قرار داده اند.
بحث امامت ندارد . نسخه کهنه است اما کاتب معلوم نيست گرچه کامل است (در واقع از آن اخميمي المراغي در سده هشتم است که شرح حالش را پيدا کردم)
در ۱۹۶ الف در پايان مؤلف آنرا المنقذ من الزلل في العلم والعمل خوانده

۲۹- فاضل احمد پاشا، ش ۹۱۶: کتاب تنوير الأفکار في شرح مطالع الأنوار تصنيف المولی العالم العلامة قدوة العلماء المتبحرين وأفضل الحکماء المتأخرين شمس الحقّ والملة والدين محمد بن أبي القاسم الأصفهاني أدام الله ظلاله وحرس عن النکبات (؟) حاله
۱۶۹ ب: وقع تعليقه علی يدي الفقير إلی الله تعالی حسن بن علي الطبري في أواخر صفر سنة ۷۲۴ (با عدد) بمدينة تبريز حماها الله تعالی عن نوائب الدهر وطوارق الحدثان حامداً لله العلي ومصلّياً علی النبي الأمي وآله الطيبين الطاهرين أجمعين
درباره کاتب اطلاعات دیگری هم داریم.

۳۰- کتاب دقائق النظر في حقائق البشر تصنيف الشيخ الإمام العالم الزاهد المتقن المحقق محي الدين عمر بن خضر بن عمر الأصفهاني تغمده الله برحمته وغفر له ولجميع المسلمين برحمته آمين.
در حاشيه به خط کهن دارد: هو مصنّف ؟؟؟؟؟ المسماة بتعجيز المستعجز وکان إماماً جليلاً فاضلاً ؟ ..
۱ب: .. من کلام الشيخ الإمام العالم العامل المحقق المتقن محي الدين عمر بن خضر بن عمر الشافعي جعله الله زيادة في زاده وعدّة لمعاده...
۷۱ الف: وصلی الله علی سيدنا ... پايان کتاب. نسخه بسيار کهنه. فاضل احمد پاشا، ش ۸۱۳

۳۱- با عنوان: الرسالة کتاب في الخلق والبعث از فخر رازي. در بحثهای اثبات واجب خيلی جالب توجه است. وقتی دیگر درباه اش خواهم نوشت؛ گرچه بیشتر مطالبش در رساله ها و کتاب های دیگر فخر رازی دیده می شوند.
۱۱۱ب: ... فهذا هو الإشارة المختصرة إلی حکاية هذه الطرق وبه نختم الکتاب وبالله التوفيق ... نسخه بسيار کهنه. فاضل احمد پاشا، ش ۸۱۶
نسخه ای هم از آن در آیاصوفیا موجود است.

۳۲- فاضل احمد پاشا، ش ۸۲۵ در مجموعه ای، رساله دوم: الرسالة العينية في الحکمة الحقيقية بهشتي الإسفرائني

۳۳- فاضل احمد پاشا، ش ۸۲۹: شرح طوالع الأنوار، کتابت قاهره دوم ربيع الأول ۷۸۶ ق از کيست؟ آغاز آن: فإنّ کتاب طوالع الأنوار المنسوب إلی الإمام العلامة أقضی القضاة ناصر الحقّ والدين البيضاوي... باید بررسی کنم. طوالع شروح بسیاری دارد که عمدتاً از آنها نسخه های متعددی موجود است.

۳۴- فاضل احمد پاشا، ش ۸۳۰ شرح طوالع که بر روی اوراق نسخه حاضر به العبري، عالم معروف منسوب شده.
در ۱۵۲ الف: وهذا آخر کتاب شرح الطوالع. نسخه بسيار کهنه. می دانیم او شرحی بر الطوالع دارد و نسخه های دیگری هم دارد.

۳۵- کتاب فيه شرح المحصّل للکاتبي، در کتابخانه فاضل احمد پاشا، ش ۸۳۲. در برگ ۲۷۷ الف: ونقل من نسخة نقلت من خطّ مصنّفه يوم الأربعاء الخامس عشر من شهر ربيع الآخر في سراي في المدرسة النعمانية غفر الله له ولوالديه سنة إحدی وعشرين وسبعمائة.