من شاید هشت یا نه سال پیش در همین سایت کاتبان مطلبی نوشتم درباره کتاب تحف العقول و در آن بحثی کردم درباره سابقه شهرت این کتاب در میان امامیه و اینکه تا چه اندازه انتساب این کتاب به سده چهارم قمری درست است یا خیر؟ از جمله بحثی هم کردم درباره احتمال نصیری بودن ابن شعبه بر اساس برخی مواد در متن کتاب و از جمله وصیت مفضل جعفی در آن (و همچنین پاره ای از مصادر متن وصیت منسوب به مفضل) و نیز این نکته که نصیری ها او را از خود می دانند. در اینکه حسن ابن شعبه ای از نصیریان سده چهارم محدث و دانشمندی آشنا به حدیث و نویسنده چند کتاب در حدیث بوده تردیدی نیست و بر آن شواهد قوی وجود دارد اما اینکه تحف العقول تألیف اوست البته تردید وجود دارد و شاید نویسنده این کتاب شخصی دیگر از خاندان ابن شعبه باشد که می دانیم همگی شهرت به نصیری بودن داشته اند. بعید نیست او از افراد متأخرتر این خاندان، شاید از سده ششم قمری باشد. البته اگر بپذیریم تحف العقول تألیف همان حسن ابن شعبه سده چهارم است در آن صورت بعید نیست او این کتاب را پیش از گرایش به تفکرات حسین بن حمدان خصیبی نوشته باشد. به هرحال سخن من در این یادداشت درباره اين مطالب نيست. تنها اشاره ای است به آنچه به تازگی دیدم از دانشمند محقق جناب آقای مددی در رابطه با این کتاب که به همین دست مطالب در رابطه با تحف العقول اشاره کرده اند اما در این میان نکته ای را متذکر شده اند که نیازمند تصحیح است و آن اینکه ایشان احتمال داده اند یکی از منابع کتاب تحف العقول، کتاب نثر الدر وزیر آبی باشد که خوب می دانیم از آغاز سده پنجم است. قرینه ایشان ذکر تعدادی از کلمات قصار حضرت امام جعفر صادق (ع) است در کتاب تحف العقول که ابن شعبه درباره آن گفته که برخی شیعیان‌آن را "نثر الدرر" خوانده اند. فارغ از اینکه عنوان کتاب آبی (که جناب آقای مددی آن را هنوز به عنوان کتابی خطی که چاپ نشده و ایشان هم آن را ندیده اند معرفی می کنند) نثر الدر است و نه نثر الدرر (دست کم در نسخه های خطی و نسخه چاپی اثر. از چاپ این کتاب در قاهره دست کم دو دهه یا بیشتر می گذرد) باید گفت اینکه مجموعه ای از کلمات امام صادق را برخی از شیعیان نثر الدرر خوانده اند چه ارتباطی دارد به اینکه یکی از منابع تحف العقول، نثر الدر آبی است؟ وانگهی درست است که در کتاب نثر الدر آبی فصلی هم به کلمات امام صادق (ع) نسبت داده شده اما از مطالب تحف العقول در رابطه با امام صادق در آن اثری نیست. در گفتار جناب آقای مددی مطلب دیگری هم هست که شایسته بررسی است و آن اینکه ایشان آبی را همزمان هم شاگرد شیخ صدوق معرفی کرده اند و هم شاگرد شیخ طوسی. اینکه او از شیخ صدوق روایت دارد در منابع حدیثی دیده می شود، اما چطور ممکن است او در عین حال شاگرد شیخ طوسی هم باشد؛ عالمی که خود با واسطه از شیخ صدوق روایت می کند. آبی از راویان طبقه شیخ صدوق است و از کسانی مانند صاحب بن عباد روایت می کند. بنابراین روشن است که او شاگرد شیخ طوسی نمی توانسته باشد. باری علت این خطا آن است که در فهرست منتجب الدین (ص ۱۶۱) به خطا او را شاگرد شیخ طوسی معرفی می کند؛ گرچه به احتمال قوی در عبارت او تنها روایتش از ابو جعفر مد نظر بوده و بعد ابو جعفر تفسیر شده به ابوجعفر طوسی به جای ابوجعفر صدوق. به هرحال جناب آقای مددی بر این اساس احتمال داده اند که بنابراین تحف العقول تألیفی است از سده پنجم قمری. گمان کردم تذکر به این خطا برای پیشبرد تحقیقات درباره متن مهم و ارزشمند تحف العقول مفید باشد، ولله الحمد اولاً وآخراً.