نسخه خطی الحلل في شرح ابيات الجمل تأليف اديب نامدار، ابن السيد البطليوسي که در مجموعه مشکات کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می شود، با شماره 204 نسخه ای است قابل توجه از نقطه نظر پديده مهاجرت نسخه های خطی (در تصحيح اين کتاب متأسفانه از اين نسخه کهن بهره گرفته نشده است). اين نسخه چنانکه از نوع خط آن به خوبی آشکار است، بايد به وسيله کاتبی يمنی و زيدی که در خدمت امام المؤيد بالله يحيی بن حمزه (د. 749 ق)، امام زيدي نیمه اول سده هشتم قمری بوده برای کتابخانه شخصی امام کتابت شده باشد. نمونه خط اين کاتب در تعداد زيادی از نسخه های کتابهای خود امام المؤيد بالله و نيز برخی ديگر از عالمان زيدی که اين کاتب نسخه های آنان را کتابت کرده در کتابخانه های يمن و اروپا موجود است که نويسنده اين سطور بيشتر آنها را تاکنون از نظر گذرانده است. المؤيد بالله اهتمامی همچون سلف دورترش المنصور بالله عبد الله بن حمزه در گردآوری نسخه های کتابهای کلامی و فقهی و حديثی داشت؛ با اين تفاوت که در اين ميان اهتمام ويژه ای به آثار غزالي و فخر رازي نيز در کنار آثار زيدی از خود نشان می داد. از مجموعه نسخه های خطی او شماری همينک باقی است که بايد زمانی فهرستی از آنها را، آنچه تاکنون سراغشان را در کتابخانه های يمن و اروپا گرفته ام به دست دهم. تعدادی از امامان زيدي را می دانيم که به گردآوری نسخه های خطی اهتمام داشته اند و علاوه بر دو شخص پيشگفته بايد المنصور بالله قاسم بن محمد بن علي و المؤيد بالله محمد فرزندش را هم در اين ميان نام برد. المؤيد بالله يحيی بن حمزه و بيش از او المنصور بالله عبد الله بن حمزه از کار گروهی و کاتبانی حرفه ای و يا از ميان اهل علم که در کتابت و نيز بازخوانی و تصحيح و اصلاح نسخه ها کوشا بوده اند بهره می برده اند.
اما از ديگر سو، بر روی برگ آغازين نسخه مورد بحث، اشاره به مطلبی شده که شايد در نظر بدوی مخالف گفته سابق به نظر رسد: "من کتب مولانا المتوکل علی الله رحمه الله التي لا رسم فیها ولعله حکی ذکره في وصيته". به احتمال زياد مقصود از اين المتوکل علی الله، اسماعيل فرزند المنصور بالله قاسم بن محمد بن علي است که از امامان مهم زيدي يمن در عصر حکومت قاسميان بر يمن بوده است (امامت: 1054 تا 1087). از اينجا معلوم هم می شود که در وصيت امام المتوکل از نسخه های کتابخانه اش که آن را ظاهراً وقف کرده بوده ياد شده بوده است. اين مطلب منافاتی با آن نظر ندارد. محتملاً اين نسخه بعدها در اختيار المتوکل اسماعيل قرار گرفته بوده و در کتابخانه اش نگهداری می شده است. جالب اين است که شخصی بر روی برگ آغازين نسخه به زبان فارسی نوشته است که شايد مقصود از المتوکل علی الله که نامش در يادداشت قديمی برگ آغازين آمده امام زيدي، المتوکل علی الله احمد بن سليمان است (نيمه سده ششم قمری)، اما چنانکه گفتيم اين نسخه در اصل برای کتابخانه المؤيد يحيی بن حمزه کتابت شده بوده و نه برای المتوکل علی الله احمد بن سليمان.
بر روی نسخه خطی محل گفتگو چند گواهی تملک يمنی ديد می شود و دقيقاً معلوم نيست که اين نسخه چگونه و چه زمانی سر از ايران و در نهايت مجموعه خطی مرحوم سيد محمد مشکات درآورده است؛ منتهی بر روی همان برگ نخست يک گواهی هست به فارسی از شخصی به نام الکاظم ابن محمد و در تاريخ نیمه رجب سال 1336 ق که خبر از تملک این نسخه می دهد. بر روی برگ آغازين نسخه مطلبی هم به نقل از يحيی بن قاسم العباسي العلوي ديده می شود که می دانيم از علمای نيمه اول سده هشتم بوده و معروف به فاضل يمنی و شرح او بر کشّاف معروف است (برای او اسنادی را تاکنون گردآورده ام که بايد زمانی آنها را منتشر کرد).
تاريخ کتابت نسخه مورد گفتگو دقيقاً روشن نيست. در پايان نسخه از تاریخی به صورت عدد و نه حروف ياد می شود که ظاهراً 726 ق خوانده می شود. به هر حال در کنار همين برگ در حاشيه از دو تاريخ ديگر ياد می شود؛ يکی 743 ق برای گواهی مقابله و قرائت و تصحيح و ديگری با تاريخ شعبان 742 ق. اين دومی دقيقاً معلوم نيست تاريخ چيست؟ اما نبايد تاريخ کتابت اصل نسخه باشد؛ چرا که با قلمی متفاوت است.
به هر حال اين نسخه از نمونه های مهاجرت نسخه ها و نيز شايد نمونه ای از ارتباطات فرهنگی زيديان ايران و يمن باشد.