اخيراً به همت کتابخانه مجلس، نسخه برگردان کتاب غنية النزوع ابن زهرة در تهران و با عنايت دوست دانشمندم آقای رسول جعفريان و به طرزی شايسته منتشر شده است. مقدمه اين چاپ را آقای عمادی حائري نوشته اند. متأسفانه بر روی جلد و مقدمه کتاب خطاهايی در قرائت تاريخ نسخه صورت گرفته که آن را برای روشن شدن بيشتر موضوع در اينجا مطرح می کنم. اين نسخه کتابت نيمه ذی الحجه سال 614 ق است. خواجه سالها بعد اين نسخه را در اختيار گرفت و در سال 629 ق آن را نزد دانشمند برجسته امامی سالم بن بدران به قرائت و بحث می خواند؛ بيشتر مطالب جزء دوم آن را که در اصول فقه است و نيز تمامی جزء سوم آن را که در فقه است. بنابراين محقق طوسي، کلاميات آن را نزد سالم بن بدران فرا نگرفته بوده است. سالم بن بدران بعد از اتمام قرائت، اجازه و انهايي به خواجه طوسي می دهد در 18 جمادی الآخره سال 629. می دانيم که گاه خواندن نسخه ها نزد استاد همراه بوده با مقابله نسخه با نسخه ای ديگر و يا اصل آن. اين کاری است که خواجه طوسي در وقت قرائت کتاب نزد استادش انجام داده بوده و بر روی نسخه محل گفتگو مقابله ها را سامان داده بوده است. وی درست در پايان نسخه کتاب، در پايان جزء سوم، اشاره می کند به اين نکته که قسم سوم کتاب را با نسخه صحيحه ای مقابله کرده و تاريخ گواهی او اينجا جمادي الأولی سال 629 ق است. محتملاً اواخر آن ماه و بعد هم ماه بعد؛ يعنی درست در هجدهم ماه بعد استاد، يعنی سالم بن بدران برای او اجازه ای را بر آغاز جزء سوم نگاشته که چنانکه گفتيم اشاره به قرائت خواجه نزد او دارد و تاريخش 18 جمادي الآخره سال 629 ق است. در اين زمان خواجه طوسي سی و دو سال داشته و خود دانشمند برجسته ای قلمداد می شده و به همين دليل هم سالم بن بدران از او با تعابير برجسته ای مانند "الإمام الأجل العالم الأفضل الأکمل البارع المتقن المحقق نصير الملة والدين وجيه الاسلام والمسلمين سند الأئمة والأفاضل مفخر العلماء والأکابر..." ياد می کند.
حال ببينيم در مقدمه و بر روی جلد کتاب غنيه، چاپ عکسی تهران چه آمده است:
آقای عمادی، که سعيشان در انتشار کتاب مشکور باد، آن را با مقابله خواجه طوسي در 624 ق (و نه 629 ) و اجازه سالم بن بدران به او در 619 ق (و نه 629) معرفی و منتشر کرده اند و بعد البته به دليل بد خوانی در تاريخ مقابله و گواهی خواجه، نوعی تفسير را برای اين لازم دانسته اند که چطور خود نسخه در نيمه ذی الحجه سال 614 کتابت شده اما مقابله خواجه در جمادي الأولی سال614 ق. پس بايد گواهی خواجه را در 624 ق دانست و الا مشکل در ترتيب و ترتب ماههای قمری پيش می آيد (نک: پاورقی صفحه 31 مقدمه، شماره 4). در حالی که تاريخ گواهی خواجه چنين بايد خوانده شود: " في جمادي الأولی سنة تسع عشرين ستمائة". ايشان در اينکه عشر (که ظاهراً چنين می نمايد) را بايد در گواهی خواجه به درستی عشرين خواند بر صواب است اما دليل ايشان و خوانش ايشان از تاريخ نادرست است. در اين دست گواهی ها نوع وصل کردن دهه با سال عموماً چنين بوده و اتصال عشر و ستمائة گواه آن است که تاريخ عشرين ستمائة درست است. مشکل خوانش ايشان اينجا علاوه اين است که در گواهی خواجه تسع را اربع خوانده اند. خواجه طوسي طبعاً در هنگام قرائت متن بر استادش سالم بن بدران دست به مقابله همزمان زده و بعد از مدتی بسيار کوتاه هم سر فرصت، استاد شاگرد دانشمندش را به اين اجازه مفتخر کرده بوده است. تعابيری که او از شاگرد دارد درست متعلق به زمانی است که شاگرد خود در سنين پختگی علمی بوده و طبعاً متعلق به سن بيست و دو سالگی خواجه نبوده است. از ديگر سو، معمولاً چنين نيست که نسخه ای را بر استادی برخوانند و بعد از گذشت ساليانی (اينجا بر اساس قرائت ايشان، بعد از گذشت 5 سال) آن را با نسخه ای مقابله کنند و گواهی نويسند. به هر حال خوانش آقای عمادی نادرست بوده و موجب اين اشکالات شده است.
درباره اين نسخه و مسائل متعلق به مذهب خواجه و آموزشهای او نکات ديگری هم از سالها پيش گردآورده ام که انشاء الله وقتی آن را در اختيار خوانندگان قرار خواهم داد؛ از آن جمله است بحثی درباره اين نسخه از کتاب غنيه و بحث در اصالت آن و نيز بدخوانی منابعی (گويا حتی علامه مجلسي در اجازات؛ مگر آنکه آن را غلط نسخه بدانيم) و نيز مرحوم مدرس رضوی که تاريخ اجازه را 619 ق فرض کرده اند و به همين دليل تحقيقات جديد تاريخ ورود خواجه را به قلاع اسماعيلی خيلی زودتر فرض کرده اند (624 و يا حتی بعد از 619 ق). در حالی که او بعد از 629 ق و ظاهراً تنها اندکی قبل از رجب 632 ق (يا اين حدود) به آنان پيوسته است. طبعاً اين اختلاف موجبات تفسيرهای غلطی شده که آن را در مقاله پيشگفته به بحث گزارده ايم؛ ولله الحمد أولاً وآخراً.