علامه حسن زاده آملی و سنتی که باید حفظش کرد

هنوز ديپلم نگرفته بودم که چندين کتاب از استاد علامه حسن زاده آملی را تماما خوانده بودم. اگر اشتباه نکنم يکی اتحاد عاقل به معقول و ديگری دروس معرفت نفس که سه جلدش را آن سال ها انتشارات علمی فرهنگی منتشر کرده بود. اولی را انتشارات حکمت منتشر کرده بود و من که عادت داشتم هر چند هفته يکبار سری بزنم به کوچه حاج نايب آنجا کتاب اول را پيدا کرده بودم. بعد از اين دو کتاب چند اثر ديگر استاد را خواندم و از جمله انسان و قرآن و همچنين وحدت از ديدگاه عارف و حکيم. بخشی از "هشت رساله عربی" را هم همزمان یا شاید سالی که ديپلم گرفتم خواندم. البته از برخی رساله های آن درست سر در نمی آوردم. از ميان اين کتاب ها بيشتر کتاب عالمانه اتحاد عاقل به معقول برايم جذابيت داشت و شايد يکی از عللی بود که انگيزه ای شد برای اينکه در رشته فلسفه در دانشکده ادبيات ثبت نام کنم. در مرکز دائرة المعارف تقريبا بيشتر آثار استاد علامه حسن زاده را داشتيم. وقتی آنجا مشغول به کار شدم چند سالی بود که فلسفه اسلامی را تحصيل می کردم و صرفا در حد مطالعه نبود. آن سال ها به چند استاد نامور ديگر در رشته فلسفه مشاء و حکمت متعاليه علاقه پيدا کرده بودم و درس های آنان را دنبال می کردم. اين تغيير ذوق و شيوه سبب اصلی اش مطالعه تعليقه عميق حضرت آقای مصباح بود بر نهايه علامه طباطبایی. در سال های بعد البته با آمدن نوارهای صوتی درس های فلسفه، آزادی انتخاب بيشتر بود و می شد همزمان علاوه بر درس های اصلی از طريق کاست های صوتی درس برخی استادان ديگر را هم شنيد. خوشبختانه در پانزده سال اخير اين امکان توسعه يافته و علاوه بر آن درس های بسياری از استادان مسلم فلسفه و عرفان بازنويسی و منتشر شده است. همین سبب شد که در چند سال اخیر باز به درس های استاد حسن زاده برگردم. در کتابخانه پرينستون توفيق يافتم درس های مکتوب شرح اسفار استاد علامه حسن زاده را پیدا کنم و آنها را دقيق بخوانم. حقيقتا برای فهم متن و درک درست اشکالات و پاسخ های ملا صدرا مفيد است. زبان کتاب هم خيلی شيرين و گوياست. من آن را بر برخی دیگر از شروح اسفار ترجیح می دهم.

علامه حسن زاده آملی تنها در عرصه تأليف نيست که آثار ماندگار دارد. تقريبا عمده آثار فلسفی و عرفانی از اشارات و شرح اشارات گرفته تا شرح منظومه و شفای بوعلی و اسفار و از فصوص و برخی شروح آن و تمهيد القواعد گرفته تا مصباح الانس ابن فناری همه را گاهی مکرر تدریس فرموده. استاد به دليل اينکه با سنت تصحيح متون از طريق استادش علامه شعرانی آشنا بوده کاری کرده کارستان و در تمامی موارد همزمان با تدریس اين متن ها را با نسخه های مختلف مقابله کرده و از آن تصحيحاتی قابل استفاده همراه با تعليقاتی عالمانه به دست داده که در سال های اخير منتشر شده. علامه حسن زاده همچون استادش علامه شعرانی از دانشيان آگاه در رشته ها و فنون مختلف و يادآور علمای قديم ما در سنت اسلامی است. دايره دانش و اطلاع او از فقه و اصول و تفسير و فلسفه و منطق و عرفان فراتر رفته و به علوم رياضی و هيئت و علوم ادب هم رسيده است. يادآور نسل های خواجه نصير و ملا قطب. الگویی است که می توان به نسل جديد معرفی کرد و گفت که دانشيان سنت ما چنين بوده اند؛ عمری را صرفا به تحصيل دانش و طلب آگاهی و دقت در متون گذشتگان و تلاش برای راهيابی به فهم های جديدتر سپری می کرده اند؛همراه با عزت نفس و قناعت ورزی و تنزه و پرهيزکاری. خداوند عمر علامه حسن زاده را دراز دارد. بر روان استادش علامه شعرانی هم درود می فرستم.