1- مشکل سفرنامه ناصر خسرو و جعلی بودن آن می دانيم که تاکنون برخی پژوهشگران در اصالت سفرنامه ناصر خسرو ترديد کرده اند. سببش عمدتا چهار چيز است: يکی اينکه سفرنامه نسخه های کهن ندارد. دوم اينکه از اين سفرنامه، ناصر خسرو در آثار ديگرش يادی نکرده و منابع قديم هم از آن سخنی به ميان نياورده اند. سوم اينکه بخشی از مطالب کتاب با واقعيت های زمان ناصر خسرو سازگار نيست و يا از...

تفسير لباب التفاسير تأليف ابو القاسم محمود بن حمزة الكرماني (د. حدود 530 ق) از جهت اشتمال بر نقل از تفاسير مفقود معتزلی اهميت دارد (از جمله تفاسير ابو مسلم اصفهاني و ابو القاسم بلخي و ابو علي جبّائي و ديگران). همچنين نقل هایی در اين تفسير هست از آثار تفسيری محمد بن الهيصم کرّامي مذهب (مانند کتاب التنزيل). طبرسي صاحب مجمع البيان به تصريح ابن فندق در تاريخ بيهق (ص 242) از...

ما قبلا هم در چند يادداشت نوشته ايم که به احتمال زياد خيامی خود از شاگردان ابن سينا بوده. دلائلی را هم مطرح کرديم. ابن فندق بیهقی در تتمة صوان الحکمة و همچنين در تاريخ بيهق از يکی از شاگردان خيامی با نام علي بن محمد الحجازي القايني ياد می کند و يکجا تصريح می کند که او نود سال زندگی کرد و در جای ديگر می گويد حدود صد سال شمسی عمر کرد. اگر دومی درست باشد طبعا بايد عمرش...

مآخذ الابانة عن اصول الدیانة، منسوب به ابو‌الحسن علی اشعری، مدینه، ۱۹۷۵ م؛ ابن‌تیمیه، احمد، الصارم المسلول على شاتم الرسول، حیدر‌آباد دکن، ۱۳۳۲ ق؛ ابن‌جوزی، عبد‌الرحمان، تلبیس ابلیس، به کوشش سید جمیلی، بیروت، دار ‌الکتاب العربی؛ ابن‌سینا، الاشارات و التنبیهات، به کوشش محمود شهابی، تهران، ۱۳۳۹ ش؛ همو، رسالۀ اضحویه، به کوشش حسین خدیوجم، تهران، ۱۳۵۰ ش؛...

محقق کتاب رسائل ابوبکر خوارزمی که انجمن آثار و مفاخر فرهنگی منتشر کرده به خطا اين ابو الحسن ابن شاذان (ص 249) را ابن شاذان قمی محدث امامی معروف تصور کرده. در حالی که اين ابو الحسن ابن شاذان قاضی بوده در ری. نامش در اخلاق الوزيرين ابو حيان آمده (و از جمله در ص 261). در رسائل ابوبکر خوارزمي منظور از اين قاضي ری ابو الحسن الهمذاني (ص 314) که محقق کتاب نتوانسته شناسایی کند...

ابو الفضل يحيى بن الداعي الصغير، که درباره او منابع تعبيری چون "وكان عظيم القدر والمحل بآمل وطبرستان" کرده اند و از سده چهارم قمری است کتابی بزرگ در امامت دارد و در آن روايات مختلف را همراه با بحث و نظر مطرح می کند. از اين کتاب نسخه ناقصی پر برگ باقی مانده که شايسته تصحيح است. در يادداشتی در کاتبان درباره آن خواهم نوشت؛ ان شاء الله. او از شاگردان محدثانی مانند ابن...

يکی از مخاطبان اين صفحه از من پرسيده که آيا درست است (و جایی خوانده که) ابن الغضائري به دست عوامل خلافت فاطمی در بغداد مورد سوء قصد قرار گرفته و کشته شده باشد؛ چرا که می دانيم شيخ طوسي در مقدمه الفهرست برای او تعبير "اخترم" به کار برده است؟ پاسخ: چنين چيزی در هيچ منبعی گزارش نشده و تعبير "اخترم" ربطی به اين موضوع ندارد. اساسا اين دست ترورها از زمان ظهور نزاريان در...

در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحديد (1/ 37 تا 39) حکايتی آمده که بر طبق آن زمانی به شريف رضی ابياتی نسبت داده شد که نوعی تأييد خلفای فاطمی مصر از آن استنباط می شد. خبر به قادر، خليفه فاطمی رسيد و اين امر برای ابو احمد موسوی، پدر شريف رضی و خود او دردسر ساز شد. اين حکايت را ابن ابی الحديد از اين منبع نقل می کند: "وذكر أبو الحسين هلال بن المحسن بن إبراهيم بن هلال الصابي،...

محقق دیوان أبي بکر الخوارزمي، همکار قديم ما در مقدمه دچار خطا شده و ابوبکر خوارزمی را زيدی قلمداد کرده. ابوبکر خوارزمي از ناحيه مادر از خاندان ابن رستم طبری بود و رسائل او و به ويژه رساله او به شيعه نيشابور جای ترديد نمی گذارد که وی زيدی نبوده بلکه از اماميه بود. اينکه اديبی مانند او در رسائل خود از سادات زيدی و ظلم بنی عباس و ديگر خاندان های حکومتگر بر آنها سخن...

شادروان ويلفرد مادلونگ (زادهٔ ۲۶ دسامبر ۱۹۳۰ در اشتوتگارت – درگذشتهٔ ۹ مه ۲۰۲۳)، اسلام شناس و ايران شناس نامدار آلمانی مقيم آمريکا/ و سپس آکسفورد را اگر اشتباه نکنم نخستين بار در استانبول سال 2005 ديدم؛ هر دو برای کنفرانسی درباره معتزله دعوت شده بوديم. قبل از آن آشنایی ما تنها از طريق مکاتبه بود. وقتی مادلونگ سال 91 ميلادی کتاب المعتمد تأليف متکلم معتزلي ابن...

از نمونه های عجيب در بحث انتساب کتب يکی هم تهذيب الأخلاق است که دست کم به چهار نفر تاکنون نسبت داده شده: جاحظ، يحیی بن عدي، ابن هيثم و محي الدين ابن عربي. از اين میان در اينکه اين کتاب از جاحظ و ابن عربی نيست ترديدی وجود ندارد گرچه به نام آن دو اين کتاب مکرر منتشر شده. بر اساس چند نسخه کتاب اين اثر را می توان از ابن هيثم دانست و دست کم دو بار هم اين کتاب زير نام او منتشر...

کتابی که با عنوان سرّ السلسلة العلوية سال هاست چاپ شده و به نام ابو نصر البخاري از سده چهارم شهرت يافته در هیئت فعلی نمی تواند تأليف او باشد. تأليف کيست؟ نمی دانيم. خود عنوان کتاب و نيز خطبه آغازين گویای آن است که کتاب از سده چهارم نمی تواند باشد. نقل هایی که در عمدة الطالب از اين اثر موجود است شايد نشان دهد که نسبت اين کتاب به ابو نصر بخاري قديمی است گرچه آنچه در...

کتاب های انساب سادات از مهمترين منابع برای تاريخ دينی و اجتماعی و جامعه شناسی دينی ايران است. متأسفانه بسياری از اين آثار تاکنون منتشر نشده و آنهایی هم که انتشار يافته گاهی وضع خوبی ندارند. عمده اين کتاب ها که در حدود سه دهه اخير در ايران و يا پيشتر در عراق و در نجف اشرف انتشار يافت تصحيح های انتقادی قلمداد نمی شوند. به جز يکی دو استثنا از نو همه اين آثار بايد تصحيح...

از سنت های زيبای سادات و اشراف ايران در سده های کهن اسلامی انتخاب نام های فارسی و ايرانی برای فرزندانشان و به ويژه دختران بوده است؛ کما اينکه بسياری از آنان شهرت ها و القابی فارسی برای خود انتخاب می کرده اند. شماری از اين شهرت ها و نام ها را می توان در کتاب های لباب الأنساب بيهقي، الشجرة المبارکه منسوب به فخر رازي، کتاب الفخري در انساب ابو طالب مروزي و المجدي ابن...

در چاپ جديد جمل العلم والعمل شريف مرتضی (چاپ کنگره- مشهد) به اشتباه تصور شده که او کتاب را به درخواست شيخ مفيد نگاشته. در مقدمه تحقیق گفته شده که تعبير "ما سألنيه الأستاذ أدام الله تأييده" به احتمال قريب به يقين اشاره به شیخ مفید دارد. این در حالی است که اگر مقصود شيخ مفيد بود شريف مرتضی از او با تعابير محترمانه تر و همچنين با تعبير "شيخنا" ياد می کرد. تعبير "الأستاذ"...