يکی از مهمترين کتابهای فقه زيدی که حاوی بيشتر ابواب فقه است و طبعا شامل نقل احاديث و ادله فقهی زيدی و از جمله احاديث امامان اهل بيت عليهم السلام است , موسوعه بزرگ الانتصار تأليف امام المؤيد بالله يحيی بن حمزه است که از امامان و دانشمندان بسيار برجسته زيدی در قرن هشتم قمری است .
اين کتاب به ويژه به دليل متأخر بودن مؤلف آن در حقيقت نتيجه تمامی آثار فقهی علمای زيدی متقدم و از جمله فقيهان زيدی ايرانی است که متأسفانه آثار آنان هنوز به چاپ نرسيده است . نقل فتاوی فقيهان مذاهب مختلف و حتی فتاوی امامی و نيز سنی از امتيازات اين کتاب بزرگ فقهی است . البته کتاب بر اساس فقه هادوی نوشته شده ولی متضمن تحولات مهمی است که فقه هادوی در گذار از فقه قاسمی نخستين به دوره های بعد تجربه کرده است . در اين ميان اهميت ابوالعباس حسنی و براداران هارونی در تحرير فقه هادوی و تخريج فروع و تحصيل مذهب فقهی زيدی از اهميت قابل توجهی برخوردار است و می دانيم که اين سه تن در حقيقت سه عالم برجسته ايرانی بوده اند که در تحولات مذهب زيدی سهم قابل توجهی دارند . در اين ميان المؤيد بالله ابوالحسين هارونی خود در فقه صاحب اجتهادات نوينی بوده که آن را از فقه هادوی فقيهان يمنی متمايز می ساخته است و البته اين مذهب به نام او با عنوان فقه مؤيدی در ايران شناخته می شده است . با اين وصف فقيهان يمنی در سده های بعد با فقه وی از طريق آثارش و آثار فقهی شاگردان و تابعان وی آشنايی يافتند و در کتابهای خود به اجتهادات و تخريجات و ترجيحات فقهی او استناد و اشاره می کنند . کتاب الانتصار البته به فقه ناصری هم توجه دارد , گرچه در يمن هواداری نداشت , اما به هرحال آنان از طريق کتابهای فقيهان زيدی ناصری گيل و ديلم با آرای ناصر اطروش آشنا شدند و در کتابهای فقهی خود کم و بيش به آن توجه نشان می دادند . داستان فقه زيدی را در تحقيقی مفصلا دنبال کرده ام و اينجا حتی خلاصه ای از آن را نمی توان بازگو کرد ؛ اما آنچه در اينجا مد نظر نويسنده اين سطور است , توجه دادن به اهميت موسوعه بزرگ الانتصار برای فقه امامی است که هم به دليل اشتمال بر احاديث امامان و هم به دليل کمکی که اين کتاب برای آشنايي با فقه کوفه و اوساط فقه شيعی کهن می کند و هم به دليل بحث در ابوابی که عمدتا در فقه شيعه کمتر درباره آن سخن می رود , بهره وری از آن در تحقيقات فقهی امامی اهميت دارد .
الإنتصار کتابی به معنای واقعی بزرگ و جامع در فقه است که تنها می توان آن را با کتابهای بزرگ علامه حلی , معاصر يحيی بن حمزه که اتفاقا از جهاتی با هم شباهتهايی دارند و يا با برخی موسوعه های بزرگ فقهی متأخر شيعه مانند جواهر و يا امثال آن مقايسه کرد . اين کتاب هنوز به طور کامل به چاپ نرسيده و گروهی از محققان بر روی آن هم اينک کار می کنند . اما از آن نسخه های خطی کهن بسياری موجود است و از شماری از آنها نسخه های عکسی در مجموعه طاووس يمانی ؛ و نيز در مجموعه نسخه های عکسی کتابخانه آية الله مرعشی و در دايرة المعارف بزرگ اسلامی موجود است. می توان از آنها تا پيش از چاپ کامل اين کتاب بهره گرفت . در اين کتاب فوائد اصولی و کلامی و تفسيری کم نيست و بی ترديد آشنايي با آن برای همه محققان رشته فقه و اصول ضروری است . نمی دانم اگر همه کتاب به چاپ برسد , چند جلد می شود ولی محتملا بالغ بر بيست جلد خواهد شد .
چهارشنبه ۸ فروردين ۱۳۸۶ ساعت ۱۵:۰۱