در اثر مهم کتاب الردود تأليف عبد الله بن یزيد الفزاري، از متکلمان برجسته و تأثير گذار اباضی مذهب کوفه در نيمه قرن دوم قمری قسمتی به موضوع اعتقاد به زيادت و نقصان در قرآن اختصاص يافته. او با اينکه در اين کتاب و ساير آثارش مکرر از شيعيان با عنوان رافضه ياد کرده و به دليل اينکه در کوفه و سپس بغداد با شيعيان از نزديک آشنایی داشته با اين وصف در بحث زيادت و نقصان در قرآن مطلقا از شيعه به عنوان گروهی که معتقد به زيادت و يا نقصان در قرآن هستند نامی نمی برد؛ با اينکه در سرتاسر اين کتاب در ذيل بحث های مختلف اعتقادات فرقه ها و مکاتب کلامی دوران خودش را ياد می کند و به آنها پاسخ می دهد. نکته جالب توجه اين است که می دانيم در کوفه، فزاري شريک تجاری هشام بن الحکم بود و با او کاملا آشنا و مرتبط بود و بعدا در بغداد هم در مجلس برامکه با هشام ارتباط داشت و در مجالس مناظرات آن مجلس با هشام و ديگر متکلمان عصر مانند ضرار بن عمرو و غيره شرکت می کرد.
آنچه در اين قسمت (ص ۵۶. چاپ بريل) فزاري از عقيده به نقص و زيادت قرآن می نويسد همان چيزی است که در روايات تاريخی و سنت های حديثی درباره معوذتين و عقيده منسوب به ابن مسعود مطرح شده. در اينجا با وجود اينکه عبدالله بن یزيد فزاري در صدد بيان عقيده کسانی بر می آيد که قائل به زيادت و يا نقص در قرآن هستند اما کاملا درباره شيعيه (و به تعبير او رافضه) سکوت می کند. مهمترين بخش مطالب او در اين قسمت از اين قرار است:
" قال عبد الله بن يزيد: ثم جاءت طائفة أخری إلی رئيسها، فقالوا: ما تقول فیما اختلف الناس فیه من القرآن، فقد زعموا أنّه قد نقص منه أو زید فيه، فقال: اکتبوا ما أحدثکم. روينا أن إبن مسعود رضي الله عنه أنه قال: یقول : إن المعوذتين لیستا من القرآن وإن أبي بن کعب کان يقرؤها بین السورتین اللتین یدعوا بهما في الوتر، فيقول هما من کتاب الله: "اللهم إنا نستعینک ونستغفرک ونؤمن بک)، إلی قوله: (إنّ عذابک بالکافرين ملحق)، ونحو ذلک مما زعموا أنّه في القرآن فذهب ونقص منه...."
اين مطلب نشان می دهد که بستر اصلی اعتقاد به تحريف و زيادت و نقصان قرآن اساسا شيعيان نبوده اند؛ بلکه اين مخالفان شيعه بوده اند که اين بحث ها را با نقل اين دسته روايات دامن می زده اند. اين نکته را چند دهه بعد از فزاري، ابن شاذان نيشابوري در الایضاح خود دقيقا مطرح کرده و آنچه در کتاب فزاري می بينيم تأييد دوباره ای است بر آنچه ابن شاذان گفته است. مطلب ابن شاذان را قبلا به تفصيل در سلسله يادداشت های تحريف قرآن به بحث گذاشتيم.
تحليل قسمت های مختلف کتاب الردود در دست تحرير است و به تدريج در اين کانال عرضه خواهد شد؛ ولله الحمد أولاً وآخرا.
يكشنبه ۲ آبان ۱۴۰۰ ساعت ۸:۵۱
