۱- از میان نسخه های مجموعه قرائیم از کلام باید به نسخه الذخیره شریف مرتضی اشاره کرد که خوشبختانه عکس آن را بنابر شنیده ها محقق کتاب در قم در دست دارد. چاپ تازه این کتاب بناست از سوی کنگره شریف مرتضی در قم چاپ شود. در کنفرانسی که ماه اپریل در پرینستون برگزار می شود نسخه های کلامی دیگر از همین مجموعه از سوی کارشناسان مورد بحث قرار خواهد گرفت و از جمله بناست من درباره کتاب المنع والتمانع قاضی عبدالجبار صحبت کنم که دو نسخه ناقص از آن در این مجموعه هست. از این کتاب قاضی عبد الجبار هیچ نسخه ای در سنت های اسلامی شناخته نیست. اصل کتاب المحیط عبد الجبار هم در همین مجموعه از آثار جای می گیرد که انتشار آن خیلی تواند برای آشنایی با تحول اندیشه های قاضی عبد الجبار مفید باشد. استاد ما آقای مادلونگ معتقد است قاضی عبد الجبار بعد از برخورد با انتقادات ابو الحسین بصری برخی آرای خود را تغییر داد. این تغییر آراء را البته در شماری از نقل هایی که از او موجود است و در مقایسه با متن های خطی که از او داریم می توان نشان داد. ابوالحسین بصری به دلیل تأثیر پذیری از تحصیلاتش در فلسفه که نزد مسیحیان بغدادی شکل گرفت بعداً چنانکه می دانیم ایراداتی بر برخی ادله قاضی عبد الجبار در کتابش تصفح الأدله وارد کرد که با واکنش تند بهشمی ها روبرو شد. متن یکی از نمونه های این واکنش ها در این مقاله منتشر شده است:

H. Ansari, W. Madelung and S. Schmidtke, “Yūsuf al-Baṣīr’s Rebuttal of Abū l-Ḥusayn al-Baṣrī in a Yemeni Zaydī Manuscript of the 7th/13th Century,” The Yemeni Manuscript Tradition, ed. D. Hollenberg, Ch. Rauch, S. Schmidtke, Leiden: Brill (Islamic Manuscripts and Books)

این مقاله در این کتاب هم با اصلاحات و اضافاتی چند قرار گرفته:
Hassan Ansari & Sabine Schmidtke, Studies in Medieval Islamic Intellectual Traditions. Atlanta, GA: Lockwood Press (Resources in Arabic and Islamic Studies), 2017.




۲- توضیحی درباره چاپ کتاب المعتمد ابن الملاحمی

دوستی از من پرسیده که چرا تعدادی اغلاط چاپی و تایپی در متن چاپ شده ویرایش دوم کتاب المعتمد که در سری مشترک دانشگاه برلین با نشر میراث مکتوب دو سه سال پیش چاپ شد راه یافته است؟ پاسخ را مناسب دیدم اینجا منتشر کنم: بخشی از این چاپ در واقع عیناً متن چاپ شده ویرایش نخست است که سالها پیش در لندن منتشر شد و به دلیل پیدا شدن نسخه های تازه ای از اثر این چاپ دوم بعدها فراهم آمد. بخشی که عیناً از چاپ اول در متن چاپ دوم منتشر شد دوباره تایپ و ماشین نویسی شد و بدین دلیل مورد مراجعه دقیق مکرری قرار نگرفت. در بخش های تازه هم گاه همین مشکل دیده می شود. این موارد قبل از این همه شناسایی شده است. برای چاپ مجدد متن کتاب این موارد اصلاح و اعمال خواهد شد.