سال هایی که مداخل محدثان شیعی را برای مرکز دائره المعارف آقای بجنوردی می نوشتم چنانکه در شماری از مداخل مربوطه نوشته ام و منتشر شده به اهمیت فهارس قدیم حدیثی شیعه که رجال نجاشی و فهرست شیخ بر اساس آنها نوشته شده پی بردم. البته اصل فکر را از مرحوم آقای بهبودی در کتاب معرفة الحدیث و همچنین با تأمل در نوشته های رجالی آیة الله شبیری زنجانی گرفته بودم. آن سالها به لطف دوست دانشمندم آقای سید محمد جواد شبیری به تمامی ترتیبات اسانید که آية الله شبیری فراهم کرده اند دسترسی داشتم و آنها را به دقت خوانده بودم. ترتیبات اسانید مرحوم آقای بروجردی هم به تازگی به شکل کاملی چاپ شده بود. همزمان با من آقای احمد پاکتچی هم در مداخل مرتبط به این پدیده اشاراتی کردند. در مدخل ابن ولید قمی هم که مقاله آن را آقای سید جواد شبیری به خواهش من برای مرکز آقای بجنوردی نوشت به فهرست ابن ولید اشاره شده.
آن سالها هنوز نسخه های دیجیتالی و وورد رجال نجاشی و فهرست شیخ و از این قبیل در اختیار نبود. با شناسایی منابع فهرستی رجال نجاشی و فهرست شیخ تک تک آن فهارس را از روی متن ها بازسازی و بر روی کاغذ آوردم. بعداً البته کار مهم دانشمند برجسته رجال شناس آقای محمود دریاب نجفی با عنوان مشیخة النجاشي منتشر شد که تا اندازه زیادی همان هدف را دنبال می کرد. من همواره در نوشته هایم به کتاب آقای دریاب ارجاع می دهم و بینش و تخصص رجالی او را باید ستایش کنم. اخیرا هم ترتیبات اسانید کافی ایشان منتشر شد. باید تأکید کنم که تخصص او در شناخت اسانید حدیثی کم نظیر است و در این زمینه زحمت فوق العاده ای کشیده است.
چند سال پیش که دو جلد با عنوان فهارس الشیعه منتشر شد ابتدا فکر کردم انتشار آن کار قدیمی دیگر وجهی ندارد اما وقتی کتاب ها به دستم رسید دیدم به دلیل اختلاف دیدگاهی که در زمینه بازسازی و معنای فهارس با آية الله مددی که ایده کتاب فهارس الشیعه از محضر ایشان الهام گرفته شده بود دارم کاری که سامان گرفته با آنچه من سالها قبلتر انجام داده بودم بسیار تفاوت دارد و اصلاً دو کار مجزا و با دیدگاه ها و مبانی بازسازی متفاوتی است. همان زمان یکی دو نقدی هم نوشتم و در کاتبان منتشر شد. به لطف دوستی بناست آنچه آن سالها فراهم کرده بودم آماده سازی نهایی شود و ان شاء الله به دست چاپ سپرده شود. البته من در این کار فقط به متن ها پرداخته ام و از ذکر پاورقی های مطول و بی حاصل اجتناب کرده ام. به ویژه اینکه آن نوع اطلاعاتی که در پاورقی های کتاب فهارس الشیعه با تفصیل ملال آور نقل شده امروزه در هر کتاب و سی دی دستیاب است و حاجت به درازنویسی نیست.
شنبه ۲۷ آذر ۱۳۹۵ ساعت ۹:۲۵