در واحد تحقيقات علوم عقلی در اسلام در دانشگاه آزاد برلين (در انستيتوی مطالعات اسلامی) از بيش از چهار سال پيش به اين طرف چندين پروژه تحقيقاتی در زمينه تأليف کتاب و مقاله و يا تصحيح در دست است که بخشی از آنها تاکنون به صورت مقالاتی در ژورنالهای خارجی به چاپ رسيده است (و از جمله تأليفات مستقل و يا مشترک از زابينه اشميتکه و حسن انصاری در زمينه اجازت زيديه، کلام معتزلی، متون صوفيانه و غيره) و بخشی نيز در چارچوب تأليف کتاب و يا تصحيح متون و يا چاپ نسخه برگردان نسخه های خطی در حوزه کلام و علوم عقلی اسلامی بوده که از ميان دسته اخير به چند مورد آن که تاکنون به چاپ رسيده و يا در طی يکی دو ماه آينده در دسترس عموم قرار می گيرد اشاره می کنم:
1- چاپ نسخه برگردان کتاب التجريد تأليف محمود الملاحمي در اصول فقه معتزلی همراه با مقدمه تفصيلی از زابينه اشميتکه و حسن انصاری (انتشار با همکاری انتشارات مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی)
2- کتاب المعتمد تأليف محمود الملاحمي در علم کلام، تصحيح متن و مقدمه انگليسی از ويلفرد مادلونگ و مقدمه فارسی از حسن انصاری (انتشار با همکاری مرکز نشر ميراث مکتوب)
3- چاپ نسخه برگردان کتاب نهاية المرام في علم الکلام از ضياء الدين رازي، پدر فخر رازي در علم کلام اشعري، با اهتمام و مقدمه های انگليسی و عربی ايمن شحاده و نيز مقدمه تفصيلی فارسی از حسن انصاری(انتشار با همکاری مرکز نشر ميراث مکتوب)
4- چاپ نسخه برگردان کتاب التفصيل لجمل التحصيل از سليمان بن عبد الله الخراشي در علم کلام معتزلی از سده ششم قمری با مقدمه و کوشش حسن انصاری و يان تيله (مقدمه های فارسی و انگليسی؛ زير چاپ با همکاری مرکز نشر ميراث مکتوب)
5- کتاب سنت کلامی شيخ طوسي؛ شامل تصحيح متن مقدمة الکلام شيخ طوسي، همراه با تصحيح يک حاشيه کهنسال بر اين متن و نيز يک مقدمه بلند دامن درباره انديشه کلامی شيخ طوسي به زبان انگليسی و به پيوست آن چاپ نسخه برگردان شرحی بر اين کتاب از سده ششم از نويسنده ای اهل حلب (زير چاپ با همکاری مرکز نشر ميراث مکتوب).
حدود ده کتاب و نسخه ديگر هم در اين راستا تاکنون مورد توجه قرار گرفته و کارهای آن در مراحل متوسط و پيشرفته قرار دارد که از مهمترين آنها بايد به تصحيح متن کامل شرح عيون المسائل حاکم جشمي، الکامل صاعد بن احمد الأصولي و چاپ نسخه برگردان المحجة البيضاء تأليف عبد الله بن زيد العنسي و لوامع خرگوشي و از اين دست اشاره کرد.
علاوه بر اينها متن دو کتاب المقالات ابو علي الجبايي و التحريش تأليف ضرار بن عمرو را بايد نام ببرم که به کوشش حسن انصاری و ويلفرد مادلونگ در دست آماده سازی نهايی است و در اين ميان در گام نخست، کتاب المقالات تأليف ابو علي الجبايي به وسيله انتشارات بريل به زودی منتشر خواهد شد.
همچنين بايد اشار کنم به کتابی به زبان فرانسه درباره امامت و غيبت و بازتابهای تحولات کلامی و اعتقادی اماميه در ادبيات آنان تا عصر شيخ طوسي؛ تأليف حسن انصاری که علاوه بر متن پژوهش شامل پيوستی از متون بازسازی شده از ميان آثار ارزشمند حديثی دوران پيش و پس از آغاز غيبت صغراست و شامل تحقيقاتی تفصيلی است درباره مفاهيم مختلف امامت، وصيت، غيبت، وکالت و از اين دست و بررسی هايی درباره غلات شيعه و نيز گروه واقفه که انتشار آن در آينده نزديک از سوی انتشارات بريل انجام خواهد شد.
چهار پروژه ديگر نيز همينک از سوی زابينه اشميتکه و حسن انصاری در دست آماده سازی است:
1- کتابی درباره انديشه های کلامی عبد الله بن زيد العنسي و تحولات کلامی زيديه در سده هفتم قمری (تأليف مشترک حسن انصاری و زابينه اشميتکه). اين کتاب که به زبان انگليسی است همراه است با تصحيح انتقادی بخشی از مهمترين رساله های کلامی و جدلی عنسي درباره کلام معتزلی، رديه ها بر مطرفيه و ورود انديشه های ابو الحسين بصري در کلا زيدی يمن.
2-کتابی درباره معتزله پس از عصر قاضي عبد الجبّار در ري(تأليف مشترک زابينه اشميتکه و حسن انصاری) که تاکنون بخشهايی از آن به صورت مقاله در ژورنالهای خارجی منتشر شده و مجموع آن به صورت يک کتاب به زبان انگليسی در دست آماده سازی است.
3- کتابی به زبان انگليسی درباره تحولات انديشه کلامی اماميه تا عصر ابن ابی جمهور (تأليف مشترک زابينه اشميتکه و حسن انصاری) با محوريت چهار تن از متکلمان برجسته اماميه که کار آن به تازگی آغاز شده است.
4- اما آخرين پروژه که چهار سالی است کار روی آن آغاز شده و بخشهايی از آن هم به صورت مقالاتی تاکنون در ژورنالهای خارجی منتشر شده، مطالعه ای همه جانبه درباره انتقال آثار زيديه از ايران به يمن در سده های ميانه اسلامی و تصحيح تعداد زياد از متون اجازات زيديه است به شيوه انتقادی. در اين چارچوب نسخه های زيادی از اجازات زيدی بر اساس مجموعه های مختلف اجازات و از جمله مجموع الاجازات تأليف احمد بن سعد الدين المسوري مورد استخراج، تصحيح انتقادی و تحليل قرار گرفته و تقريباً عمده نسخه های آثار معتزلی در ميان زيديه يمن که در اين کشور و کشورهای ديگر و از همه مهمتر در کتابخانه های اروپا مانند آلمان، ايتاليا، اتريش، انگلستان، آمريکا و چند کشور ديگر موجود است مورد مطالعه قرار گرفته است. اين اثر در سه جلد و به زبان انگليسی (همراه متن تصحيح شده انتقادی اجازات) تنظيم شده (تأليف مشترک زابينه اشميتکه و حسن انصاری) و اميد می رود که مجلد اول آن به زودی به ناشر سپرده شود. شماری از بخشهای آن نيز چنانکه اشاره کردم، تاکنون در مجلات آرابيکا و مجله نسخه های اسلامی چاپ بريل و استوديا ايرانيکا و چند مجموعه ديگر منتشر شده است.
1- چاپ نسخه برگردان کتاب التجريد تأليف محمود الملاحمي در اصول فقه معتزلی همراه با مقدمه تفصيلی از زابينه اشميتکه و حسن انصاری (انتشار با همکاری انتشارات مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی)
2- کتاب المعتمد تأليف محمود الملاحمي در علم کلام، تصحيح متن و مقدمه انگليسی از ويلفرد مادلونگ و مقدمه فارسی از حسن انصاری (انتشار با همکاری مرکز نشر ميراث مکتوب)
3- چاپ نسخه برگردان کتاب نهاية المرام في علم الکلام از ضياء الدين رازي، پدر فخر رازي در علم کلام اشعري، با اهتمام و مقدمه های انگليسی و عربی ايمن شحاده و نيز مقدمه تفصيلی فارسی از حسن انصاری(انتشار با همکاری مرکز نشر ميراث مکتوب)
4- چاپ نسخه برگردان کتاب التفصيل لجمل التحصيل از سليمان بن عبد الله الخراشي در علم کلام معتزلی از سده ششم قمری با مقدمه و کوشش حسن انصاری و يان تيله (مقدمه های فارسی و انگليسی؛ زير چاپ با همکاری مرکز نشر ميراث مکتوب)
5- کتاب سنت کلامی شيخ طوسي؛ شامل تصحيح متن مقدمة الکلام شيخ طوسي، همراه با تصحيح يک حاشيه کهنسال بر اين متن و نيز يک مقدمه بلند دامن درباره انديشه کلامی شيخ طوسي به زبان انگليسی و به پيوست آن چاپ نسخه برگردان شرحی بر اين کتاب از سده ششم از نويسنده ای اهل حلب (زير چاپ با همکاری مرکز نشر ميراث مکتوب).
حدود ده کتاب و نسخه ديگر هم در اين راستا تاکنون مورد توجه قرار گرفته و کارهای آن در مراحل متوسط و پيشرفته قرار دارد که از مهمترين آنها بايد به تصحيح متن کامل شرح عيون المسائل حاکم جشمي، الکامل صاعد بن احمد الأصولي و چاپ نسخه برگردان المحجة البيضاء تأليف عبد الله بن زيد العنسي و لوامع خرگوشي و از اين دست اشاره کرد.
علاوه بر اينها متن دو کتاب المقالات ابو علي الجبايي و التحريش تأليف ضرار بن عمرو را بايد نام ببرم که به کوشش حسن انصاری و ويلفرد مادلونگ در دست آماده سازی نهايی است و در اين ميان در گام نخست، کتاب المقالات تأليف ابو علي الجبايي به وسيله انتشارات بريل به زودی منتشر خواهد شد.
همچنين بايد اشار کنم به کتابی به زبان فرانسه درباره امامت و غيبت و بازتابهای تحولات کلامی و اعتقادی اماميه در ادبيات آنان تا عصر شيخ طوسي؛ تأليف حسن انصاری که علاوه بر متن پژوهش شامل پيوستی از متون بازسازی شده از ميان آثار ارزشمند حديثی دوران پيش و پس از آغاز غيبت صغراست و شامل تحقيقاتی تفصيلی است درباره مفاهيم مختلف امامت، وصيت، غيبت، وکالت و از اين دست و بررسی هايی درباره غلات شيعه و نيز گروه واقفه که انتشار آن در آينده نزديک از سوی انتشارات بريل انجام خواهد شد.
چهار پروژه ديگر نيز همينک از سوی زابينه اشميتکه و حسن انصاری در دست آماده سازی است:
1- کتابی درباره انديشه های کلامی عبد الله بن زيد العنسي و تحولات کلامی زيديه در سده هفتم قمری (تأليف مشترک حسن انصاری و زابينه اشميتکه). اين کتاب که به زبان انگليسی است همراه است با تصحيح انتقادی بخشی از مهمترين رساله های کلامی و جدلی عنسي درباره کلام معتزلی، رديه ها بر مطرفيه و ورود انديشه های ابو الحسين بصري در کلا زيدی يمن.
2-کتابی درباره معتزله پس از عصر قاضي عبد الجبّار در ري(تأليف مشترک زابينه اشميتکه و حسن انصاری) که تاکنون بخشهايی از آن به صورت مقاله در ژورنالهای خارجی منتشر شده و مجموع آن به صورت يک کتاب به زبان انگليسی در دست آماده سازی است.
3- کتابی به زبان انگليسی درباره تحولات انديشه کلامی اماميه تا عصر ابن ابی جمهور (تأليف مشترک زابينه اشميتکه و حسن انصاری) با محوريت چهار تن از متکلمان برجسته اماميه که کار آن به تازگی آغاز شده است.
4- اما آخرين پروژه که چهار سالی است کار روی آن آغاز شده و بخشهايی از آن هم به صورت مقالاتی تاکنون در ژورنالهای خارجی منتشر شده، مطالعه ای همه جانبه درباره انتقال آثار زيديه از ايران به يمن در سده های ميانه اسلامی و تصحيح تعداد زياد از متون اجازات زيديه است به شيوه انتقادی. در اين چارچوب نسخه های زيادی از اجازات زيدی بر اساس مجموعه های مختلف اجازات و از جمله مجموع الاجازات تأليف احمد بن سعد الدين المسوري مورد استخراج، تصحيح انتقادی و تحليل قرار گرفته و تقريباً عمده نسخه های آثار معتزلی در ميان زيديه يمن که در اين کشور و کشورهای ديگر و از همه مهمتر در کتابخانه های اروپا مانند آلمان، ايتاليا، اتريش، انگلستان، آمريکا و چند کشور ديگر موجود است مورد مطالعه قرار گرفته است. اين اثر در سه جلد و به زبان انگليسی (همراه متن تصحيح شده انتقادی اجازات) تنظيم شده (تأليف مشترک زابينه اشميتکه و حسن انصاری) و اميد می رود که مجلد اول آن به زودی به ناشر سپرده شود. شماری از بخشهای آن نيز چنانکه اشاره کردم، تاکنون در مجلات آرابيکا و مجله نسخه های اسلامی چاپ بريل و استوديا ايرانيکا و چند مجموعه ديگر منتشر شده است.
يكشنبه ۲۰ اسفند ۱۳۹۱ ساعت ۱۸:۱۶
